Tĭng rmôt kan dak si lam ntŭr neh  (WHO), dak toh me râng tâm trong pă an ndơ sa nâp nâl rnôk tâm di 100% nău ŭch ndơ kah bah oh bê tâm 6 khay bôk năp, tâm di đêt ngăn 50% nău ŭch ndơ kah bah kon se bah 6 tât 12 khay deh; 1/3 nău ŭch ndơ kah bah kon se ntơm 12 tât 24 khay deh. Yor nê, kon se an dơi mât rong đah dak toh me lĕ tâm 6 khay bôk năp n’hanh pu dak toh me tât 24 khay.

Aƀaơ, ăp ngih dak si geh chuyên khoa deh, oh bê dŭt n’hâm mbơh ƀư âk trong gay ntrŭt nsôr, ntop kơl ăp me mât rong kon đah dak toh me, ngăn lah ăp nuĭh me mom. Nău ntrŭt nsôr n’hao mât rong kon đah dak toh gay rgop đăp mpăn, n’hao săk soan, n’hŭch rnoh khĭt ta oh bê n’hanh kon se jêt. Tĭng rnoh kơp bah khoa deh (Ngih dak si đa khoa nkual Tây Nguyên) tâm 6 khay bôk năm, Khoa lĕ wơt dơn rlău 1.500 bu ur bŭn tât deh kon. Rnoh nuĭh me n’hanh oh bê dơi cán bộ dak si mât rong 2 pơh bôk năp jêh deh geh 100%; rnoh mât kon đah dak toh me geh 100%; rnoh nuĭh me, oh bê deh dơi mât rong tâm n’hanh jêh deh geh 99,7%.

Yuh N.T.L (24 năm deh) ta xă Nam Jong, nkuăl Cư Jut, n’gor Dak Nông mhe deh kon bôk năp geh 4 nar. Tâm khay bŭn, yuh lĕ uănh âk trong mât kon bah băl bên, nuĭh rnăk wâl, tâm mạng internet n’hanh yuh săch mât rong kon đah dak toh me. Bah meng nĕ, tâm ăp rơh but uănh bŭn ăp khay, yuh dơi ăp nai dak si mbơh ntĭm an oh bê pu di, mum toh di gay đăp mpăn an oh bê pu toh me uĕh. Nkre, cán bộ dak si mbơh ntĭm mpeh ndơ sa kah, rlu rlău n’hanh mât uĕh nuih n’hâm jêh deh đăp mpăn dak toh an  kon lôch tâm rơh an kon pu; trong gĭt saơ ăp nău tât ndal ta kon se, kơl nău mât rong uĕh lơn. Yuh N.T.L nkoch:

Tĭng gâp dơi gĭt dak toh me lah ndơ sa uĕh ngăn an oh bê, mô geh du ntil dak toh công thức uĕh lơn dak toh me. Nkre, mât kon đah dak toh me dêr áp xe trong toh, kơl uĕh săk soan, ngăch sŏk tay săk, dơh oi prăk, n’hao uĕh kon đah me.

Du hê mê̆ oh bê êng lah yuh T.T.N.Y (26 năm deh) ta xă Hòa Thuận, nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak mhe deh kon geh 2 nar. Bôl deh kon rek yơn knơm geh nău ntop kơl bah ăp cán bộ dak si jêng kon yuh dơi rđil ntô săk đah me jêh deh, dơi pu toh me ơm n’hanh dơi tŏng dak toh bah mê̆ ma mô kâp nget dak toh công thức êng. Rlău ma nĕ, ăp cán bộ dak si ntĭm yuh ngêt sa gay n’hao luh dak toh, aƀaơ yuh tŏng dak toh mât kon n’hanh oh bê pu toh me. Yuh T.T.N.Y an gĭt:

Oh an kon pu đah dak toh me tâm 6 khay bôk năp n’hanh an pu tât rnôk oh bê tât 2 năm. Yor dak toh me uĕh an trong proch bah oh bê, kơl kon hun hao ngăch dăng n’hanh gĭt nău. Mpŏng ăp nuĭh me mât kon đah dak toh me lĕ rngôch tâm 6 khay bôk năp.

Dak toh me mô knŭng lah ndơ sa uĕh ngăn an oh bê ma hôm đah me, nău an kon pu kơl dŭt âk an rnôk sĭt săk jêh deh. Nuĭh me rnôk an kon pu, săk mbra luh hormone oxytocin kơl uĕh sĭt săk, ƀư an rnôk luh sok kon ngăch lơn, n’hŭch geh rung mham n’hanh n’hŭch roh mham tâm lvang jêh deh. Rnôk mât kon đah dak toh me, nuĭh me mbra dêr geh ăp nău ji mpeh toh kơt kol dak toh, ji toh... Tâm dak toh me, nuĭh me geh hàm lượng chất lăi dŭt âk, yor nuĭh me mbra ngăch sŏk tay săk. An kon pu lĕ rngôch n’hanh nuĭh me mbra mbrơi geh săk tay jêng aơ dơi uănh lah du trong ƀư tĭng deh kon đêt. Rlău nĕ tay, nău mât kon đah dak toh, nuĭh me dơi n’hŭch âk nău kop ji, ăp nău ung thư geh tât nội tiết tố kơt ung thư toh, ung thư rnăn kon bah kơi aơ. Đah kon se, dak toh geh tŏng ăp ndơ kah đah rnoh tâm ban mbra di nău ŭch hao têh bah oh bê tâm ăp năm khay bôk năp. Lơn lah, dak toh me dŭt âk đạm, aơ lah ntil đạm dak mbra kơl oh bê dơh lêk ndơ sa, lăp ngăch tâm proch kơl uĕh trong proch; nkre ngăch săk kơl oh bê dơi chŏl ăp nău kop ji, ngăn lah bih gray trong n’hâm n’hanh trong proch. Nai dak si CKI Nguyễn Ngọc Thắng-Groi Kruanh khoa Sản, Ngih dak si đa Khoa nkual Tây Nguyên an gĭt:

Nuĭh mê̆ dôl mât kon jêt, an kon pu đah dak toh me an răk toh, sŏk bok kloh n’hanh dak duh jut lĕ 2 chông toh lor n’hanh jêh rnôk an kon pu. Nkre geh ndơ sa kah tâm di, pă an tŏng ăp ndơ kah, vitamin, khoáng chất, rlu rlău tâm di. An oh bê bu di trong kơt an oh bê mŭm toh n’hanh pu kloh du ding lah oh bê pu mô hŏ lĕ ri nuĭh me an păt kloh jêh nĕ an rgâl pu toh êng. Nkre dêr ntŭn mô lah mă oh bê bah năp toh ƀư mpet an toh mbra ƀư môr trong toh.

Âk mĭn njêng an lah, oh bê dơi pu toh me mbra geh IQ âk lơn kon se mô pu toh me nklăp 3 điểm. Dơi mĭn lah, dak toh me dơi an lah ndơ sa kloh uĕh, mât uĕh tâm di, oh bê dơi pu toh me mât njrăng deh n’hanh đăp mpăn. Mât kon đah dak toh me mbra ntêm nkrem mông nar n’hanh prăk kaih, nuĭh me dơi an kon pu ăp rnôk oh bê ji ngot, dơi geh nău ŭch bah oh bê. Rlău ma nĕ tay, nău tâm rđil đah 2 săk rnôk nuĭh mê mă kon mbra tâm rnglăp mê̆ kon, nău aơ mbra hun hao nău mĭn n’hanh jêng nău rêh bah oh bê bah kơi aơ.

Nuĭh mê̆ ŭch kon deh ngăch dăng n’hanh dơi geh ăp dak toh kah n’hanh uĕh bah mê̆. Yơn lah tâm rnôk mât kon đah dak toh me mô geh dơh jêng dŭt ŭch tâm pă ăp jêr jŏt, mât rong đah nuih n’hâm bah ăp nuĭh tâm rnăk wâl gay nuĭh me uĕh aih săk, bah nĕ ntrôl luh dak toh, đăp mpăn dak toh tŏng ăp n’hanh uĕh kah an nău hun hao lĕ rngôch bah oh bê.

Dak toh me lah ndơ sa ueh ngăn ân kon se mhe deh. Rong kon ma dak toh me lah du nau ueh, thuk ndrel tam ngăn gay mât n’hâm soan me ndrel kon. Gay ăp nŭih me gĭt tay lơn mpeh nau rong kon ma dak toh, hên geh tâm nchră ma nai dak si Bùi Thị Tâm, Cán bộ Ntŭk kan mât chăm n’hâm soan deh nse n’gor Dak Lak.

PV: Jŏ ân kon pu dŭm âk lah tâm di, ơi nai dak si?

Nai dak si Tâm: Ntơm bah rnôk mhe deh kon lah nơm ân kon pu, pu toh nkre tâm du mông rnôk luh bah ndul me ndrel ân kon pu toh tâm 6 khay mro, yor tâm dak toh me geh tŏng ăp ndơ tŏng rong săk ndrel dăng săk. Kon se pu dak toh me tâm 6 khay bôk năp, mô ân kon se sa, ngêt ndơ êng êng. Tâm dak toh me geh 88% lah dak hôm ndrel kon se pu geh ntơm 8-12 tŏ tâm du nar, kon se pu n’ăp ma măng, mô kâp mông mơ đăp mpăn nau dăng ndrel tŏng rong săk ân kon se.

PV: Tâm rnôk rong kon ma dak roh me ri nŭih me moh nau ma nŭih me vay mâp, khuch tât n’hâm soan ơi nai dak si?

Nai dak si Tâm: Tâm rnôk rong kon ma dak toh me, ăp nŭih me vay mâp ngăn ăp nau: tal bôk năp lah nŭih me sah sơh ir, ndơ sa mô tŏng kah, ver sa, mĭn lah sa sơh gay ma ueh ân kon se, kon se mô geh djroh mô lah tĭng nau vay lah kon se ndul jê̆, ri ma mô đăp mpăn gay ma geh tŏng dak toh ân kon. Tal 2 lah mpeh rnăk vâl, ƀon lan mô geh nau nkoch mbơh ân nŭih me, ngăn lah me tâm nkualư jru, ngai nkuăl rnoi mpôl đê̆ rêh tĭng nau vay ơm ri ma bu ver ngăn sa, ƀư jêr ngăn geh dak toh hoch ân kon pu”.

PV: Nŭih me moh nau ƀư rnôk ma krâl hoch dak toh, ma ân geh tŏng dak toh pu ân kon đŏng, ơi nai dak si?

Nai dak si Tâm: Nkô̆ ƀư bôk năp ma krâl dak toh lah me mô ân kon pu, rnôk mhe deh me mĭn lah dak toh ê luh ri ma ân kon pu dak toh dah dih. Kon pu toh bah dih mơng ti mô pu toh me ri ma nơih ngăn krâl ngăn dak toh. Ndrel ăp nŭih me ma krâl dak toh ri đă păng ân kon pu lơn âk lơn ueh, ri mơh geh hoch tay dak toh ndrel tŏng dak toh ân kon, lah kơt krâl dak toh jŏ ri nơm ân đă bu têh pu ân hoch, mô lah dŏng ndơ pom gay ma rhôp dak toh luh âk dak toh, ân kon nơm pu âk tŏ, mô ân kon pu ma dĭng tay ôh. Âk nŭih me mhe 2-3 khay hŏ nkoch lah mô geh dak toh, kon mô ŭch pu ndrel nkô̆ tơm ngăn ƀư krâl ngăn dak toh lah me mô ân kon pu âk, pu dak toh dah dih ri ma kon se nchlơi pu toh’.

PV: Sai ndrel băl mpôl tâm rnăk vâl mhâm nau ƀư gay ma kơl rnăk ân me mhe deh âk geh dak toh ơi nai dak so?

Nai dak si Tâm: Tâm nau rong kon ma dak toh me ri nau kan bah nŭih sai ndrel rnăk vâl ƀư du nau kan khlay ngăn tâm nau kơl an nŭih me dôl mpu kon ma dak toh, N’gâng kan dak si hŏ kuăl jă nơm ân geh ndrel nsum nau kơl an ăp nŭih me rong kon ma dak toh. Ndri ma, mô êng ăp nŭih me rong kon ma dak toh ri êp nê ăp nŭih U, che, rnăk vâl, ăp nŭih kŏ kơl an mpeh drăp ndơ ndrel nuih n’hâm gay mât đăp mpăn ân nŭih me rong kon đah nuih n’hâm ueh, tŏng kah gay ma geh âk dak toh gay ma rong kon.

PV: Lah ueh ma nai dak si!