VOV4.M’nông: Tâm rnôk khay puh, trôk nar rgâl yan lah di an âk nău ji tâm ntưp hun hao, tâm nĕ geh ji ndâng rngok, geh n’ăp jhi ndâng rngok tă bah rngok mô cầu n’hanh ji ndâng (Hib). Ji ndâng rngok (Viêm màng não) lah du ntil nău ji bih gray bah ndâng rngok n’hanh geh ta ăp năm deh, lơn lah ta kon se. Nău ji dơi ƀư âk rgâl ntil nău klach kơt nho rvên rvo jâng ty, động kinh, cheh, tĕk, môr rngok, hoơi, đêt đŏng khĭt lah mô dơi saơ n’hanh săm ngăch.

Rse ndâr rngok ƀư kan mât njrăng lam rngok n’hanh glo rêh. Ji ndâng rngok lah du ntil bih gray ta ăp glo rngok me n’hanh glo rêh n’hanh way bah kaman HI, phế cầu, mô cầu mô lah tă bah kaman, ký sinh, nấm ƀư. Tĭng rmôt kan dak si lam ntŭr neh, ji ndâng rngok yor kaman geh trong hô ngăn, ntưp ngăch n’hanh jêng tât nklăp 250.000 nuĭh khĭt du năm, dŭt âk lah kon se n’hanh druh ndăm. 1/5 nuĭh ntưp geh koet nte jŏ jong, ntĭt nsa kơt động kinh khĭt yơh, tĕk tôr n’hanh ngo măt khuch thần kinh n’hanh hŭch nău wât. Ndơ̆ ur hăn but uănh n’hanh săm ta ngih dak si Đa khoa nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột, nô Nguyễn Đình Toàn dơi ăp nai dak si an gĭt ur nô geh ji ndâr rngok.

“Lor rnôk mô hŏ saơ ji ur gâp siăk, duh, ji bôk, hok, mô dơi ngêt sa, nău hăn nsong mô dơi geh nâm ơm. Jêh rnôk lăp ngih dak si n’hanh leo hăn gưl bah lơ, ăp nai dak si uănh năl mham, chŭp CT gĭt saơ nkô̆ nău ur gâp geh ji ndâng rngok”.

Trôk nar tăch proăt geh nđik hô, âk nđik o, ndrel đah trôk nar rgâl ndal, ƀư an săk soan mô dăng n’hanh dơh an kaman râ. Aơ lah ngoăy tâm âk nkô̆ nău ƀư an nuĭh ƀon lan dơh ntưp kop ji. Nău ji way geh hô, ƀư ăp nău ji mpeh thần kinh, ƀư rwên rwo lôch săk an nuĭh ji, rnoh khĭt nuĭh dŭt âk. Nai dak si CKI Phạm Thị Kim Quế-Kruanh khoa Nội-Nhiễm Ngih dak si Đa khoa nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột, an gĭt:

“Ji ndâng rngok nkô̆ nău tă bah du đêt ntil kaman, mô lah nấm ƀư. Ta nuĭh têh, nkô̆ nău way kaman mô lah vi khuẩn. Nău ji way mbăn n’hanh ƀư rwên rwo mpeh thần kinh, dơi ƀư rwên rwo lôch săk. Rnoh khĭt âk, jêng, rnôk ntưp an dơi săm ơm, ngăch, tŏng dak si, di dak si”.

Ji ndâng rngok lah du nău ji dŭt klach, lơn lah đah kon se, jêng tât ăp nău khuch hô an kon se, nău ji ƀư khĭt ngăch lah mô dơi săm ơm. Kon se ntưp ji ndâng rngok lah mô saơ ơm, săm di mbra mâp ăp nău ji thần kinh nkre re kơt: khuch rngok; lêng dak ntêng đah glo bôk n’hanh rngok) rgum dak ntêng tâm trôm glo rngok jêng tât môr rngok); ngo măt, mlo; rwên rwo jâng ty; ƀlêr măt; khĭt ndrăng; bôk rngok mô ngăch, mô dơi nti nsơm.

Ta năp ăp nău tât ndal bâh nău ji sôt ntô rngot, Tiến sĩ, nai dak si Trần Thị Thúy Minh, kruanh khoa Nhi Tổng hợp ngih dak si têh nkual Tây Nguyên mbơh rblang du đê̆ nkô̆ nău n’hanh nău njrăng nău ji aơ bâh rơh tâm ôp ba kơi aơ.

          -Dăn nai dak si an gĭt mpeh nău ji sôt ntô rngok ta oh kon se êh?

          Nai dak si Trần Thị Thúy Minh: “Nău ji sôt ntô rngok lah du nău ji way geh ta oh kon se n’hanh aơ lah nău ji geh nău sôt ntô rngok ta oh kon se bâh âk nkô̆ nău êng êng, mbra yor kaman, săk hiăn, kí sinh trùng. Nău ji aơ lah du nău ji hô, lah mô ngăch gĭt saơ leo săm mbra geh khĭt n’hanh geh nău tât an oh kon se.

          -Dăn nai dak si an gĭt nkô̆ nău bâh nău ji sôt ntô rngok ta oh kon se êh?

          Nai dak si Trần Thị Thúy Minh: “Nkô̆ nău way mâp âk ngăn lah sôt ntô rngok yor kaman n’hanh sôt ntô rngok yor kaman. Nău ji bôk năp lah ji bôk bâh nău ji sôt ntô rngok tâm ăp nar bôk năp mbra geh hô ndal yơn lôch nĕ ji mbrơi mbrơi. Ntĭt lah kơt oh kon se duh hô mbro, mô lah duh săk mô bah yơn dŭt âk lah duh hô, ji bôk, hươi măt, m’ưm hok, khar ko, geh du đê̆ oh ji hô lơn mbra mprâm săk n’hanh khĭt yơh. Aơ lah nău ji dŭt hô đah oh kon se, yor nĕ, rnôk oh kon se geh nău ji kơt nĕ an geh ngăch leo săm dâl. Lah an jŏ, mbra geh tât nău ji êng jêr ma săm, dŭt dơh geh ăp nău tât ba kơi tay.

          -Nai dak si geh ăp nău mbơh ntĭm mpeh nău ji aơ ta oh kon se đŏng?

          Nai dak si Trần Thị Thúy Minh : “Nău ji sôt ntô rngok mbra yor 5 nkô̆ nău êng geh yor kaman, siăk hiăn, ký sinh trùng. Đah kaman he mbra geh ƀư leo njrăng an oh kon se ntĭt kơt du đê̆ nău ji mbra geh njrăng kơt lah chuh vacxin phế cầu, vacxin njrăng sôt ntô rngok, ăp ntil vacxin êng tâm bôk nău kan chuh lam dak. Tal 2 lah ăp nuĭh geh ntưp kaman ta ăp ntŭk êng yơn trĕ tât rngok kơt lah nkhar nko, sôt ntô, rĭ he an geh mât săm an oh kon se gay ma der geh ăp nău tâm ntưp aơ. Tal 3, lôch geh ăp nău năl ntưp ji rĭ an ngăch tât ngih dak si gay ma ngăch săm, ngăch năl n’hanh mât săm an tâm di. Rnôk lĕ geh ntưp ji an geh ƀư tĭng nău săm, mât chăm oh kon se der geh ăp nău ji ndal hô n’hanh nău tât ba kơi aơ.

          Dăn lah ueh nai dak si.

                    Nuĭh rblang: Y Sưng Phê Ja