Khoa gây mê ndâk săk soan lah khoa lâm sàng, geh nau ƀư nau kan gây mê n’hâm soan lor, tâm rnôk ndrel ba kơi jêh rnôk rek săm ndrel du đê̆ nau kan jêh nê đah nŭih ji tĭng nau ntrŭnh kan bah nau kan.

Tâm du nar, Khoa Gây mê ndâk soan, Ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên ƀư 70-80 tŏ rek săm đah nau kan mô nkah gĭt, ƀư nho săk jăn (geh gây mê ndrel gây tê). Nau mô nkah gĭt lah nau dŏng dak si ƀư koh gưl nkah nkah đah ăp trong rngok leo mbơh nau tât trong rngok tơm tâm bôk gay ƀư roh du gưl mô lah dĭng lĕ nau ƀư jêh bah nŭih geh nau ji gay ma geh dơi bu rek. Tâm ăp rnôk rek, nau dak si ƀư nau chuh dak si ân mô hôm ji mro lah ăp nŭih tât jrâu rek ơm ngăn gay ma ƀư ăp nau nchrăp, geh: Ndơn, mêt uănh hồ sơ bah nau ji, nau geh bah n’hâm soan nŭih ji, nsưng ân nơm rek, ndơ dŏng, dak si, ndơ dŏng nsum ân geh tŏng ăp ndrel mra dơi gay ma nchrăp nau leo rek nŭih geh nau ji...ntơm bôk lah ƀư ân lêt tâm săk (gây mê) ntơm ƀư ân nŭih mra geh rek. Nai dak si chuyên khoa II. Bùi Ngọc Đức, Kruanh khoa rek, gây mê ndâk soan, Ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên mbơh:

“Gây mê lah du nau ƀư mô hôm nkah nau ji, nsing tâm nau dôl geh ji bah nŭih ji ân geh rek săm tâm ntŭk bôk, tako, ndul mô lah jâng ty, ăp nŭih nai dak si gây mê ndâk n’hâm soan geh nau ncgrăp ndrel geh ăp nau kan ƀư nơm mô nkah gĭt bah nŭih ji tâm rnôk dôl geh rek, đăp mpăn mpeh nau dơi rêh, đăp mpăn nau rêh, ngăn lah đăp mpăn ân nŭih ji dôl ji mô hôm saơ nau ji tâm rnôk lôch rơh reh. Geh âk nau kan gay ma ƀư gây mê, geh nau kan ri hôm nkah rngăl, mô gĭt dơi, yơn geh nau ji ri ƀư ân nŭih geh gây mê nê ân lêt bĭch. Kơt ri, nsing tâm nau geh tât bah nŭih ji  ndrel ma nau rêk răm bah ăp nŭih nai dak si mra săch ăp nau kan ƀư gây mê ân tâm di ngăn gay đăp mpăn nau rêh ân nŭih geh nau ji”.

Nai dak si gây mê geh ntoh mhô kơt lah ăp nŭih ƀư kan mô mpơl săk rnôk rek săm geh nau dơi. Yor tâm rnôk rek, n’hâm soan bah nŭih ji geh rgâl mro, nau tât khuch kŏ tât ri ma nŭih nai dak si gây mê ân geh uănh mro nŭih ji, rklaih năn lah geh nau tât gay ma đăp mpăn n’hâm soan ân nŭih ji tâm rnôk dôl săm. Nau kan aơ ân geh ăp nŭih nai dak si gây mê ndâk săk soan geh nau blau kan, blau âk ntil, dơi geh năl nau tât, njrăng nau tât, nau khuch, tâm di ngăn ăp nau kan, nau blau ndâk n’hâm soan, kơl săm, nau blau gây mê...rklaih dơi ăp nau tât mô ueh khuch tât nau tam bah rnôk rek săm. Nai dak si Ngô Thị Phương Thảo, Khoa phẫu thuật, gây mê ndâk soan, Ngih dak si đa khoa nkuăl Tây Nguyên, mbơh:

‘Nau kan bah ăp nŭih nai dak si gây mê ndâk soan lah mpeh jâk đŏng, yor păng geh tât nau rêh bah nŭih ji tâm rnôk geh rek săm. Nai dak si gây mê uănh hồ sơ nŭih ji mra gây mê ndrel mbơh ma nai dak si mra rek gay ma ntơm rek ân nŭih ji. Tâm rnôk ƀư rek, nau dai si gây mê mro uănh n’ôi n’hâm soan bah nŭih ji gay đăp mpăn nau ueh n’hâm soan bah nŭih ji bah rnôk rek. Jêh rnôk rek lôch ngăn, nai dai si gây mê ndâk săk soan mra ntĭm ân nŭih geh rek nê nau dơi sŏ n’hâm ndrel rhuăt dĭng luh bah trông nko ndrel leo nŭih ji luh bah dih jêr ndâk n’hâm soan jêh lôch rek, jêh nê lŏ uănh n’hêl n’hâm soan bah nŭih ji. Nŭih ji lŏ bĭch tâm jrâu ndâk n’hâm soan jêh rnôk rek lah n’hâm soan mô ueh, mra dơi plŏ nâm ơm mra geh leo tât ăp khoa săm êng”.

Jêh ăp rnôk rek săm, ăp nŭih ƀư nau kan nê ân geh tơh kho ao ndrel rlu rlao, yơn rmôt nai dak si gây mê ndâk soan hôm ƀư nau kan bah nơm, kơl an nŭih ji bah lêt, mô hôm nsing tâm máy sŏ n’hâm, ndâk n’hâm soan ân tât rnôk geh nau dơi dâk rêh ndrel nau dơi bah nŭih ji mbơm ngăn. Yơn lah, aơ lah rnôk ma nŭih ji mô dăng ngăn ngên, săk jăn dôl ma ndâk n’gâm, nau tât mô ueh bah ăp ntil dak si gây mê hôm ơm, knŭng lah nơm mô lăng njrăng kŏ khuch đŏng tât nau rêh bah nŭih ji, ndri ma nai dai si gây mê ân geh mro kâp njrăng gay ma uănh kloh ăp nau tât nau rêh ndrel nau ndâk săk soan bah nŭih ji./.

Ƀư nho lêt săk soan lah nău kan dŭt n’hâm khlay, mô dơi mô geh ăp rơh rek. Gay wât tay mpeh nău ƀư aơ, rơh tâm nchră đah nai dak si chuyên khoa 2. Bùi Ngọc Đức-Kruanh khoa rek, ƀư nho lêt săk soan, Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên mbra ƀư kloh nău khlay bah nai dak si ƀư nho lêt săk soan tâm rnôk rek. jă kônh wa kâp gŭ djăt.

- Ơi nai dak si! Ăp trong ƀư nho lêt săk soan m’hâm way dơi dŏng aƀaơ hin?

- Nai dak si Đức: Aƀaơ, geh âk trong ƀư nho lêt dơi dŏng tâm rnôk rek, geh n’ăp ƀư nho, lêt. Tâm nĕ, ƀư lêt geh âk trong kơt ƀư hoơi nội khí quản, ƀư hoơi thanh quản, ƀư hoơi tĩnh mạch. Lah nkoch mpeh ƀư nho lêt hôm geh n’ăp ƀư nho, geh âk nuĭh rek nuĭh ji mô kâp ƀư nho lêt. Tĭng tâm nău uănh lah mpeh nău an rek, tĭng nuĭh bah nuĭh ji, mbra tĭng săch trong ƀư nho lêt tâm di ngăn.

- Ơi nai dak si! Bah năp du hê rek, nai dak si ƀư nho lêt săk soan an ƀư moh ăp nău kan mêh?

- Nai dak si Đức: Rnôk wơt dơn nuĭh ji, nai dak si mbra uănh lah nu nău săk soan bah nuĭh ji tŏng prăk rek, jêh nĕ an nuĭh ji ta nsưng rek n’hanh nsoh kho ao ăp ndơ uănh nđôi khlay an lôch rnôk rek jêh nĕ ƀư nho lêt. Tâm rnôk rek, rmôt y, nai dak si ƀư nho lêt săk soan an uănh nđôi nuĭh ji, bah nău rêh tât gưl ăp ntŭk gay đăp mpăn du rơh rek an đăp mpăn tât n’glêh dŭt rek. Lôch jêh rek, rmôt y nai dak si uănh nđôi, uănh lah nuĭh ji tŏng prăk mbra ndơ̆ nuĭh ji hăn jrô hồi sức n’hanh uănh nđôi tay, uănh lah nu nău bah nuĭh ji tât rnôk sĭt tay săk kơt bôk năp lor rnôk rek, đăp mpăn mpeh mham kŏt, mpeh sinh lý, dơi ngơi, nuĭh ji kah rngăl ngăn ngên mbra an nuĭh ji luh jrô sĭt săk soan sĭt tay khoa săm bôk năp. Ăp rơh rek way, jêh 4-6 mông Y, nai dak si uănh lah săk soan nuĭh ji mpeh lĕ rngôch ăp ntŭk tâm săk nuĭh lĕ đăp mbra ndơ̆ nuĭh sĭt khoa lor rnôk rek, geh ăp nuĭh uănh nđôi, săm bah 2-3 nar.

- Jêh rnôk dŏng dak si ƀư nho lêt săk soan, nuĭh ji geh khuch yor ăp nău khuch êng bah dak si đŏng, hơi nai dak si?

- Nai dak si Đức: Săk soan n’hanh nău đăp mpăn bah nuĭh ji jêh ăp rơh rek dơi ngih dak si n’hao bôk năp. Yor nê, khoa rek, ƀư nho lêt săk soan lĕ dơi năp ăp ntil măy mŏk, ndoh ndơ kỹ thuật mhe. Lĕ rngôch ăp rơh rek, bah ơm n’hanh mhe, rek mhe ngăn khoa hôm e tâm di uĕh. Ndrel đah nău hun hao bah y học mhe ăp dak si ƀư nho lêt mô lah ndoh ndơ dak si dŏng an ăp nuĭh rek mô khuch tât nău roh bôk rngok mô lah săk soan jêh rek kơt ăp nuĭh hôm e mĭn tih. Aƀaơ, dak si ƀư nho lêt mhe geh âk nău uĕh, jêh rơh rek lah nuĭh ji kah rngăl dâl, đêt khuch tât bôk rngok mô lah săk soan bah nuĭh ji.