Wa Đinh Thị Ngọc Tuyết, 69 năm, tâm nkuăl Krông Nô, n’gor Dak Nông, săm nau ji ndâng tâm rngok tâm Khoa tâm ntưp, ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên. Bah năp nê, wa saơ tâm săk lêt rgănh, mô ueh tâm săk ri ma rnăk vâl păng leo tâm ngih dak si. Yuh Đinh Thị Ngọc Liên, kon wa Tuyết, nkoch:

‘Mê̆ gâp saơ tâm săk jăn mô ueh, lêt rgănh ri ma hăn ngih dak si xã Krông Nô, ndơn saơ nau ji mô geh mbơm oi ri ma Ngih dak si xã ntrơn leo tât Khoa cấp cứu ndrel khoa Play nuih ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên gay ma săm. Jêh nê leo tât Khoa Tâm ntưp. Lap ma geh nai dak si mât săm ueh ăp nar ri ma rnôk aơ me gâp lĕ mbơm oi đŏng”.

Nkoch tât nau ji bah wa Tuyết, nai dak si Phạm Hồng Lâm, Kruanh khoa tâm ntưp, Ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên, mbơh:

‘Nŭih ji lĕ ranh, geh nau ji huyết áp 10 năm, lăp tâm ngih dak ri rnôk mô hôm nkah rngăl. Rnôk bôk năp geh năl lah ji chôt ndal ri ma leo tâm Khoa nội play nuih ndrel chụp phim, geh rup pŭn, jêh nê leo uănh tâm ăp khoa ndrel năl lah nŭih aơ ji sôt tâm bôk rngok tơm, ri ma leo tât khoa tâm ntưp sŏk mham tâm rngok gay ma uănh năl, ri năl păng geh nau ji môr rngok đŏng lah mô, aơ lah nŭih ji jâk, nau khuch bah rngok ƀư jêng pŭn tâm rngok. Yơn lah, rnơm nau nsôih bah ăp nŭih nai dak si, nŭih jai aơ hŏ bah oi ndrel dôl ma geh nau ueh. Nau geh năl jêh rnôk uănh năl tâm rngok tal 3 ri nŭih aơ hŏ geh n’hâm soan nâm ơm.

 Tĭng nau kơp bah Khoa tâm ntưp, rnoh nŭih geh nau ji môr tâm rngok âk. Tâm 2 năm ma aơ, tâm du năm Khoa ndơn geh 80 tât 120 nŭih ji. Năm 2023, ndơn geh 100 nŭih. 5 khay bôk năp 2024 ndơn geh rlau 30 nŭih geh nau ji. Âk ngăn lah lah nau ji trâm rngok, kman geh ntưp bah sur ndrel kman lơh:

 Môr rngok nsing tâm nkô̆ nau ji ndrel săk nŭih ji ma nau mpơl êng êng ndrel khuch jâk êng êng. Nŭih ji jâk geh rnôk mô hôm nkah gĭt mô lah jêng k’hăk, khuch tât nau rêh. Nŭih geh nau ji môr ndâng tâm rngok khuch ngăn tât bôk, rngok, pŭn, tek tôr ndrel jêng trơi. Nau ji môr tâm rngok mra geh tâm ăp nŭih. Bu têh geh nau ji aơ vay geh âk yơn, yơn jêr năl ma nau ji êng. Ăp nau mpơl ji vay geh năl kơt: Ji kop duh hô, luh hok, ji bôk, dăng tâm nting kuih, mô ŭch ntŭk ang, luh mham tâm ntô săk mô năl...

 Tâm nau ji môr rngok geh ndâng ri geh 2 ntil ân geh njrăng, bôk năp lah rmôt nau ji rngok tơm ndrel hao bạch cầu ái toan. Lĕ 2 ntil aơ geh nau ji khuch lơn, nau mpơl ji mô geh ntoh ngăn ri ma geh nŭih mô njrăng, mô tât ngih dak si ơm. Lah nŭih ji mô geh ơm năl ndrel săm ri mra khuch ngăn.

Nai dak si Phạm Hồng Lâm, Kruanh khoa Tâm ntưp, Ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên mbơh:

‘Đah nŭih ntưp khuch kman tâm rngok tơm, rnôk geh nau ji bah nŭih ji khlay ma ma rnôk geh năl gay ma săm. Lah nŭih ji ơm geh năl ndrel gơnh saơ ri săm ngăch lơn. Lah la ir mra geh âk nau khuch, ngăn lah tâm nŭih ji geh huyết áp hao, chrach njŭng mra khuch ngăn tât nau dăng châl ma nau ji. Ntưp ji bah kam tâm rngọk mra geh nau ntưp kman, ntưp khih jâk, jêh nê lah nau rnhok geh ji bôk ndrel luh hok, dăng tâm ta-ko. Ăp nau mpơl ji tâm rngok geh năl ji, jêh nê geh du nau ân geh nkah lah bôk rngok mô hôm geh nau nkah nâm ơm”.

 Ăp nai dak si chuyên khoa nkah, lah nŭih ji ê geh năl nkô̆ nau ji ma geh ăp nau mpơl kơt: Ji kop duh ndal, ji bôk, ăp nau mô ueh tâm rngok, ân leo ngih dak si ơm gay ma uănh, năl nau ji. Nau ơm saơ nau ji tâm rngok ndrel ma năl nau ji môr tâm rngọ năn geh nau khlay ngăn tâm nau săm gay ma huch ngăn nau khĭt nŭih ndrel nau khuch tâm nau rêh jêh aơ bah nŭih ji. Nai dak si mra nsing tâm nau mpưol ji ndrel xét nghiệm, ngăn lah xét nghiệm năl tâm rngok gay ma năl kloh ndăn. Đah kon se jê̆, n’hâm châl mô dăng, lah geh năl mbrơi, la ri mra khĭt mô lah lơi ân ăp nau ji tât rngok, kơt: Kn’hăk, chieh măt, tĕk tôr, mô dăng ty, mô lăng gĭt tâm bôk rngok. Rnôk geh nau ji ân geh tĭng nau mbơh bah nai dai si, khám âk yŏ ndrel uănh n’ôi ngăn, lah geh nau mô ueh ri ân geh mbơh ma nai dai si săm, der nau khuch ba kơi”.

Ăp nău ntoh bah ji môr ntô rngok ndâng dŭt âk, jêr nchroh. Aơ lah nău ji klach an dơi saơ n’hanh săm ơm, yor nê ăp nuĭh an njrăng n’gang ji kơt ngăch năl ăp nău ntoh bah ji. Gay wât lơn mpeh nău ji môr ntô rngok ndâng, mpôl hên lĕ tâm nchră tay đah nai dak si Phạm Hồng Lâm, Kruanh khoa truyền nhiễm, Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên. jă kônh wa kâp gŭ djăt.

- Ơi nai dak si! ntŭk lah nkô̆ nău` khlach ƀư ji môr ntô rngok ndâng? n’hanh nău ji aơ klach m’hâm mêh?

- Nai dak si Lâm: Nkô̆ nău ntưp rêng âk tâm ăp rmôt dŭt âk geh kaman bih, kaman ngăn, ký sinh trung n’hanh sêt bih. N’hanh lĕ rngôch ăp nău ji bih grăi thần kinh trung ương tât aƀaơ dŭt mbăn, lah mô dơi nchroh ơm n’hanh săm ơm ƀư khĭt. N’hanh lơn lah tâm năm mhe rlău geh 2 rmôt ƀư ji ntô rngok dŭt n’hâm an njrăng nĕ lah ji ntô rngok yor liên cầu sŭr n’hanh ji ntô rngok hao bạch cầu ái toan yor kaman bih grăi. 2 rmôt aơ ƀư ji dŭt n’hâm mbăn n’hanh way nuĭh ji tât mbrơi jêng trong kan săm mâp âk jêr jŏt. Ji ntô rngok mpeh tâm rmôt thần kinh trung ương geh âk nău ntoh duh, bih grăi n’hanh nar săm jong. Đêt ngăn lah du pơh, âk ngăn lah lĕ khay, dŭt hoach prăk. Ntĭt nsa geh âk nuĭh ji ntô rngok săm hao tât 30 rkeh prăk. N’hanh lơn lah tâm 2 rmôt gâp mhe lah, liên cầu sŭr lah du rmôt ji ƀư môr ntô rngok ntưp bah sŭr, lơn lah yor sa mham. Nĕ lah du nău ji dŭt mbăn. Tal 2 an njrăng lah rmôt ji ntô rngok hao bạch cầu ái toan yor ký sinh trung, pơng hun hao dŭt âk ta nkual yôk n’hanh miền Tây Nguyên. Yor rnoh gĭt wât mpeh răk rao, ngêt sa, lơn lah sa ăp ndơ sa mô hŏ sĭn, trau rêh ăp ntil n’hanh klo ƀư du rmôt ji môr ntô rngok hao bạch cầu, geh trong jŏ mbăn n’hanh nar săm jŏ jong.

- Ơi nai dak si, tâm ăp nău ngih dak si wơt dơn săm, geh dŭt âk nuĭh ji ntưp moh rmôt âk mêh nai dak si?

- Nai dak si Lâm: 2 năm mhe rlău, nău ji ƀư ji âk ntil yơn dŭt âk lah yor phế cầu, não mô cầu mô lah kaman liên cầu sŭr yor ký sinh trung. Nĕ lah 5 nkô̆ nău way mâp n’hanh lĕ rngôch nuĭh ji lăp ngih dak si, mpôl hên săm uĕh. Knŭng geh đêt nuĭh tât mbrơi jêng tât ăp nău rgâl ntĭt nsa kơt áp xe rngok mô lah geh ndâng bah dâng ntô dăng. Ăp nuĭh ji aơ an ndơ̆ hao gưl bah lơ.

- Đah nu nău jêr jŏt kơt rnoh klach bah ji ntô rngok ndâng, nai dak si geh nău đă m’hâm an nuĭh ƀon lan gĭt trong nchrăp njrăng dêr mêh ?

- Nai dak si Lâm: Gâp đă lĕ rngôch nuĭh ƀon lan lah geh ăp nău ji đah bôk n’hanh duh, ăp nău ntoh ndal mpeh thần kinh an tât dâl ngih dak si gay dơi but uănh, nchroh n’hanh săm ngăch. Lah mô dơi ƀư ăp nău nĕ nuĭh ji mbra khĭt. N’glôn dŭt lĕ rngôch ăp nuĭh ji mpeh bih grăi, ji ntô rngok ndâng kơt nĕ đŏng, hao bạch cầu kơt nĕ đŏng hăn lăp đah trong mbung, nĕ lah trong khlay ngăn. Yor nê, răk rao ngêt sa du nău ntĭm đă tâm nău kan truyền nhiễm n’hanh y học uănh tât bah kăl e tât aƀaơ. Lĕ rngôch nuĭh an ƀư tĭng uĕh mpeh răk rao ndơ ngêt sa, n’hao ngăch săk soan n’hanh tât ngih dak si săm ơm ngăn.

Lah uĕh ăp nău nkoch bah nai dak si.