VOV4.M’nông: Ơi kônh wa ndrel băl mpôl! Ndơn saơ ăp nau mpơl bah srê Covid-19 mô hôm jâk, ri ma jêh rnôk săm bah,âk nŭih mô hôm ŭch chuh vắc xin njrăng ji ăp nglai nkah tay, mô lah geh nŭih mô tă chuh du nglai. Nau aơ lah nau khuch têh, mra ƀư srê ji plŏ tay.

Bol ma hŏ âk tŏ leo nŭih kan mbơh nau dak si tât ăp thôn gay ma nkoch trêng, bonh đă hăn chuh vắc xin njrăng rdâng srê Covid-19, yơn wa Mạc Thị T (48 năm) gŭ tâm xã Cư K’Bang, nkuăl Ea Súp, n’gor Dak Lak hôm mô ŭch hăn chuh ơm. Ntơm bah rnôk srê ntoh tât rnôk aơ, wa ndrel kon bu ur păng 30 năm ê geh tă chuh du tŏ ơm. Bôk năp wa T mbơh lah tâm săk păng geh âk nau ji, yơn jêh nê păng gĭt lah săk păng geh ntơp ma srê Covid-19 ma hôm geh ueh ơm ri mô ŭch hăn chuh ôh.

Du hê nŭih êng đŏng lah rnăk vâl yuh H’D Êban tâm xã Yang Reh, nkuăl Krông Bông, n’gor Dak Lak. Tâm rnăk aơ knŭng geh bu klô dơm hăn chuh vắc xin njrăng rdâng srê Covid-19, hôm bu ur ri mô hăn. Nkô̆ lah yuh H’D mbơh lah săk păng geh âk nau ji. Êp nê, yuh H’D tăng bu nkoch lah vắc xin njrăng rdâng srê Covid-19 mra ƀư mô hôm nkah gĭt, chuêl âk nau, tât trơi...ri ma yuh lơi ma klach đah vắc xin ndrel mô ŭch hăn chuh. Rnôk geh cán bộ nai dak si mbơh, nkoch mpeh nau ueh, nau dơi bah chuh n’gang kŏ kơt lah nau khuch đah n’hâm soan lah nơm mô cuh, yuh H’D lŏ ji nuih ngăn. Yuh H’D Êban, ngơi:

‘Lah gâp hăn chuh ma mâp ngăn nau tât khuch ri ntă nŭih ndơn nau tih nê? Gâp saơ âk nŭih kŏ chuh yơn lah kŏ hôm geh ntưp ma srê Covid-19 đŏng, ndri mhâm ƀư”.

Ăp nkô̆ ma wa Mạc Thị T ndrel yuh H’D Êban mô ŭch chuh vắc xin njrăng rdâg srê dôl ma geh âk nŭih kơt nê ngăn. Lah bah năp nơh, rnôk srê Covid-19 dôl tât, rnoh nŭih khĭt âk, nŭih ƀon lan joi âk ntrong gay geh chuh vắc xin ri rnôk aơ, ăp nŭih geh nau ji ma mô jâk, âk nŭih mô saơ geh mpơl ji ndrel mra bah jêh 7-10 nar, âk nŭih ƀư jêng geh nau mĭn mô ŭch chuh vắc xin njrăng srê Covid-19. Nau aơ lah nau khuch hô ngăn ƀư srê ji mra plŏ tay. Tĭng nai dak si Lê Phúc, Groi Giám đốc ntŭk kan nkân njrăng srê ji n’gor Dak Lak, tâm rnôk srê tât tal puăn rlau aơ, âk nŭih hŏ geh chuh njrăng vắc xin 2 tŏ lah rnôk geh ntưp ma srê Covid-19 ri nau ji mô lăng hô, ăp nŭih ji hô ndrel khĭt kŏ mô lăng âk. Nai dak si Lê Phúc, mbơh:

‘Nŭih ƀon lan rnôk saơ chuh vắc xin ma hôm geh ntưp ơm Covid-19 ri ma mô ŭch chuh ăp nglai nkah tay. Yơn lah, ngăn lah nơm saơ rnôk chuh vắc xin ma ntưp đah srê Covid-19 ri nau ji mô hôm jâk. Rnôk aơ, âk nŭih mô hôm ŭch ngăn mbơh lah srê hŏ geh nkân, ăp nŭih ntưp ndrel ma khĭt ri n’huch âk ri ma mô chuh nglai 3 nglai 4 yơn nau ngăn lah n’huch rnoh nŭih ntưp, nau ji jâk ndrel khĭt lah yor nau tam bah dak si vắc xin”.

Nau ngăn ân saơ, rnôk rnoh chuh vắc xin ăp nglai nkah tay geh n’huch ri rnoh nŭih ntưp Covid-19 lŏ hao âk. Tâm Dak Lak, tâm pơh rlau aơ, hŏ geh 3 nŭih khĭt yor ntưp ma srê Covid-19. Nkô̆ lah yor nau tam bah vắc xin tâm rơh rlau aơ hŏ n’huch hô, tâm rnôk ntil srê njêng săk mhe bah kman SARS-Cov2 lŏ ntoh ndrel hun hao mô rlu. Ăp nŭih nai dak si nkah nau kan ƀon lan mô njrăng ndrel ma klach rvê đah vắc xin mra ƀư nau ntưp rêng srê lơn plŏ tay./.

Tâm rnôk rnoh lam hvi vaccine njrăng n’gang Covid-19 n glai 1 n’hanh nglai 2 ta lam n’gor geh bơi 100% ri nău nsrôih chŏl nău ji ntŭk gŭ rêh ta nglai 3 n’hanh nglai 4, rlău 80%, dŭt mbrơi. Nkô̆ nău nar lơ geh âk nuĭh mô hăn chuh ăp nglai nkah tay. Gay wât kloh lơn mpeh nău khlay an chuh vaccine njrăng n’gang Covid-19 ăp nglai nkah tay, rmôt nchih nkô̆ way nkoch lĕ geh tâm nchră đah nai dak si Lê Phúc, Groi Giám đốc Ntŭk uănh nđôi kop ji n’gor Dak lak, jă kônh wa kâp gŭ djăt.

- Ơi nai dak si ! Ndơ lơh an chuh vaccine njrăng n’gang Covid-19 ăp nglai nkah tay mêh ?

Nai dak si Lê Phúc: Ăp gŭ mĭn njêng ta lam ntŭr neh lĕ kơp dơn tam mât njrăng bah nglai chuh bôk năp, jêng lah nglai 1 n’hanh 2 vaccine njrăng n’gang Covid-19 yơn tam bah 2 nglai aơ mbra hŭch mbrơi mbrơi tĭng khay, tâm 6 khay jêh chuh, lơn lah rgâl kaman Omicron geh dŭt âk, ntưp ngăch. Rnôk tam vaccine hŭch ri săk soan chŏl nău ji mô tŏng nău chhŏl tay nău rdôl lơh bah kaman jêng nău ntưp tay Covid-19 geh tay. Dôl lah, tĭng săk rnglăy bah du đêt mĭn njêng dăch aơ, ăp nuĭh lĕ chuh vaccine bôk năp geh ntưp Covid-19, chŏl nău ji ntơm hŭch ta pơh tal 10 tât 19 jêh chuh. Lah ăp nuĭh aơ dơi chuh nkah tay vaccine nglai 3 n’hanh nglai 4 tĭng nar N’gâng kan dak si ntrŭnh ri mbra mô dơi chŏl srê, hŭch geh nău ntưp kaman SARS-CoV-2. Aƀaơ, rlău ma nău he ƀư tĭng nău mbơh 2K ri nău vaccine njrăng Covid-19, lơn lah ăp nglai nkah tay jêh 2 nglai ntơm lah nău khlay gay n’hŭch rnoh nuĭh ntưp n’hanh n’ăp rnoh nuĭh mbăn.

- Aƀaơ hin, du đêt nuĭh an lah lĕ ntưp Covid-19 ri săk soan mbra dơi chŏl êng nău ji jêng thơ tha mô hăn chuh ăp nglai nkah tay, bah meng nĕ, âk nuĭh tâm nkoch an lah vaccine Covid-19 ƀư n’hŭch nău nkah gĭt bôk rngok n’hanh ăp nău săk soan êng. Nău rgop bah nai dak si m’hâm ƀư bah năp nău aơ mêh ?

Nai dak si Lê Phúc: Ta năp gâp mĭn lah aơ lah ăp nău mĭn tih. Ta Việt Nam, năm bah năp trong mât uănh săm Covid-19 bah Ntŭk mât uănh but uănh, săm ji-N’gâng kan dak si djôt dơn rlău 40 rbăn nuĭh khĭt yor Covid-19 tâm nĕ dŭt âk lah mô hŏ chuh vaccine njrăng n’gang Covid-19. Đê̆ đŏng, geh du đêt tâm rnoh nuĭh khĭt aơ lĕ chuh nglai 1 mô lah 2 nglai yơn mô hŏ chuh nglai tal 3. Nău aơ an saơ rnoh khĭt ta ăp nuĭh mô hŏ dơi chuh vaccine ăp nglai nkah tay hôm e âk ăp nuĭh lĕ chuh tŏng 2, 4 nglai. Mpeh nău lah ri jêh rnôk bah ji Covid-19, săk soan dơi chuh ăp ntil kaman ƀư ji. Yơn lah, n’hêl na nê̆ an saơ mô geh nuĭh dơi chŏl uĕh yor nău ntưp kaman êng  êng tĭng ntil, nău ntưp, rnoh ntưp mô tŏng uĕh mô lah ntưp rơh bôk năp knŭng hăn rbôt jêh nĕ ntưp tay mư mâp nău mbăn. Rlău ma nĕ, ăp nuĭh khoa học an saơ rnôk lĕ ntưp ma dơi chuh vaccine ri dơi mât njrăng chŏl nău ji mbra lơ âk. Jêng lah nkre geh Covid-19 ma nkre chuh tŏng ăp vaccine ri dơi chŏl âk lơn. Aơ lah nkô̆ nău bôl lĕ bah ji yơn nuĭh ji hôm e dơi đă chuh gay jêh trong ntĭm chuh.

Rnôk ntưp Covid-19, geh du đêt nuĭh ji mô geh nău ji yơn lŏ hôm e ăp ntil n’glơi jêh Covid-19. Rmôt kan dak si lam ntŭr neh kơp dơn geh rlău 200 rkeh nău ji jêh Covid-19. Aƀaơ mô hŏ geh an saơ khoa học mĭn lah vaccine Covid-19 ƀư n’hŭch nău nkah gĭt mô lah ăp nău săk soan êng kơt nuĭh ƀon lan nkoch. Ăp ntil nău mpeh săk soan ma nuĭh ƀon lan saơ lah geh nău ji jêh Covid-19 mô di yor chuh vaccine.

- Gay tŏng ăp vaccine Covid-19 geh tam âk ngăn, nuĭh hăn chuh an njrăng moh ndơ lor, tâm n’hanh jêh chuh hơi nai dak si ?

Nai dak si Lê Phúc: Lor rnôk chuh an mĭn joi wât 2 nău mbơh bah nuĭh dơi chuh uănh geh nău ji hô đah ăp ntil ndơ bah vaccine Covid-19 mô lah dun nău ntĭm chuh. Tal 2 lah nuĭh dôl ntưp Covid-19 ri mô dơi chuh, kâp jêh rnôk bah mư chuh. Tal 3 lah rnôk hăn chuh an djôt sam ƀŭt chuh gay năl ntil vaccine dơi chuh ăp rơh bah năp n’hanh lĕ tŏng nar chuh đŏng lah mô.

Tâm rnôk chuh an mât tâm ƀah đah ăp nuĭh êng gay njrăng dêr Covid-19.

Jêh chuh an uănh nsôih săk soan. Gŭ ta ntŭk chuh nklăp 30 mnĭt jêh rnôk chuh gay ăp y, nai dak si uănh nđôi ngăch saơ, mkra ơm ăp nău rlơn lah geh. Tal 2, he an uănh lor du đêt nău geh ntop tay jêh chuh kơt: Ji nglĭk ta ntŭk chuh; duh đêt, ŏk r’ah; ji bôk; ji soan mô lah rpăk; klach nđik; ji ndŭl djroh...

N’glêh dŭt, nău uănh nđôi đêt ngăn 3 nar. Kon se ri uănh nđôi đêt ngăn 7 nar jêh chuh. Đah kon se bah 5 tât bah dâng 12 năm deh, N’gâng kan dak si ntĭm an uănh nđôi tât 1 khay jêh chuh.

Đah nuĭh têh, mô ngêt ndrănh bia tâm 3 nar bôk năp jêh chuh. Yor nhŭl ndrănh bia ƀư lu lâng ăp nău rlơn, ƀư âk nuĭh mô dơi gĭt, bah nĕ ƀư nău ji mbăn tay. Rlău ma nĕ an ngêt sa tŏng ăp chất, ngêt âk dak, rlu rlău, mô kan jâk. Lah geh nău saơ ndal đah săk soan ri an mbơh dâl đah ntŭk chuh.

- Dăn lah uĕh nai dak si !

VOV Tây Nguyên/ Nŭih rblang: H’Thi