Tĭng nai dak si Nguyễn Ngọc Hoàng-Kruanh Khoa thận tiết niệu, Ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên: Choih play leh vay mâp tâm trong dăp tal 3 tâm nau ji trong chrach, jêh geh kman tâm trong chrach ndrel nau ji tuyến tiền liệt. Nŭih geh nau ji nklăp 20-30% rgâl tĭng ntŭk gŭ, mih, nar, rnoi mpôl, nau ngêt sa ndrel nau geh ntưp rêng. Tâm Dak Lak, choih play leh geh tât 60-70% rnoh nŭih geh dơi săm tâm Khoa Thận Tiết niệu.

Rnôk, nau mơng rvăt êng dak si gay ma săm, ngêt ăp ntil dak si ƀư lêk choih geh mbơh tâm mạng xã hội mô lah ngêt dak si thuốc nam, n’ha si yor bu tâm nkoch gay ma săm choih play leh hôm geh ơm. Nê kŏ lah nkô̆ ƀư 60% nŭih ji choih play leh tât Ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên tâm nau ji jâk, jri, hôi play leh.

Nŭih ji Tô Thị Yến, 58 năm, tâm xã Ea Kly, nkuăl Krông Pách ji ndul, ji kop duh hô. Rnăk păng rvăt dak si ngêt ndrel ma chuh dak lăp 3 nar ri nau ji lơn ma jâk, bar đah jâng, ty ndrel ndul môr puk, ntô păng jêng êr. Jêh nê geh leo tât ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên tâm rnôk jêr jŏt n’hâm, choih play leh, ji kop duh, rgănh, khuch dak mham. Jêh nê nŭih ji geh ƀư xét nghiệm ndrel năl lah geh choih bar đah trong chrach, ƀư luh ndâng tâm play leh, khuch play leh. Wa Nguyễn Công Thuận (nŭih tâm rnăk wa Yến), xã Ea Kly, nkuăl Krông Pách, n’gor Dak Lak, nkoch:

 ‘Nau geh khuch ngăch ngăn, mô năn rdâng, yor tâm ngih mô geh mpơl nau ji êng ôh, tât ngih dak si 3 nar ri môr hao, ƀư jêng êr rmĭt, ndul têh. Lap lah geh ăp nau dak si kơl săm ân, ri ma ur gap bah oi rnôk ji jâk, rnôk aơ săk jăn ueh lơn, dơi ngơi, dơi sa. Rnăk hên lah ueh ma nai dak si bah ngih dak si”.

Nkoch tât nau ji bah wa Tô Thị Yến, nai dak si Nguyễn Ngọc Hoàng, Kruanh Khoa thận tiết niệu, Ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên, mbơh:

‘Nŭih ji aơ păng lăp tâm ngih dak si rnôk play leh ji khuch hô, nkre năl lah geh khuch tâm trong dak mham. Ndri ma păng geh 2 nau tât, nau bôk năp lah nơm săm khuch tât dak mham, nau tal bar lah mhâm dơi rklaih nau kol trong ndâng tâm nê. Yơn lah nŭih ji aơ hăn rek ri n’hâm soan mô dăng, păng jêr sŏ n’hâm, mô ueh plau leh, săk jăn mô dăng ri geh nsum ma nau ji play nuih ri ma nau kan bôk năp nơm mra rnglăp kman ndrel dŏng kháng sinh tĭng kháng sinh đồ ndrel dŏng kháng sinh ân tâm ri rnoh kman mra huch ndrel nau tât bah nau ji kŏ mra ƀư bah oi ji kop, bah oi lêt rgănh. Tal 2 nŭih ji aơ ân geh mbơh nau săm rnglăp dĭng săm gay ma doh lơi ndâng tă bah play leh jur kuang ri mơ play leh mra mbơm oi ndrel nau khuch trong dak mham mra mbơm oi”.

Ăp nŭih ji play leh kơt wa Yến mô di lah đê̆. Du nar Khoa Thận tiếu niệu năm ntơm 25-30 nŭih ji play leh geh choih, tâm nê geh tât 60% rnoh nŭih ji tât ngih dak si la ir. Lăp săm sa mra khuch, kơt: Kol dak tâm play leh, geh rnoh nŭih koh lơi play leh mô lah nchuăt play leh...Nkô̆ ƀư nŭih ji tât ngih dak si la lah nau ji aơ mô mpơl, ntôn lah ji ndŭn kơi mô lah ji nting kuih ndrel săm ăp nau ji aơ, mô hăn uănh n’hâm soan. Êng nê, geh du đê̆ nŭih ji rnôk ji yơn mô kơt nau đă bah nai dak si ma rvăt êng dak si ngêt lêk choi, mô lah ngêt n’ha si kơt bu đă...ndri ma âk nŭih tât ngih dak si rnôk n’hâm dăng lĕ mô hom dăng, mô tŏng mham, ntô êr, ji bôk, vay măt, brâp ntô, huyết áp prêh, duh săk, khuch play leh...ăp nŭih aơ jêr bah. Nkoch tât nkô̆ ƀư ji, nai dak si Nguyễn Ngọc Hoàng, mbơh:

‘Bah nau pah kan ndrel mĭn ri saơ Dak Lak lah n’gor geh nau ji choih play leh âk lơn ma nkuăl mpeh ba lơ, ba dâng ndrel tâm nklang dak nơm. Yor ƀư kan tuch tăm, ngăn lah gŭ bah dih nar, rnôk duh nar, dak rhar luh âk ma nơm ngêt sak mô âk. Knŭng ji hir mơ ngêt, ma kâp tât rnôk ji hir mơ ngêt ri dak chrach hŏ kât, ntơm bah nê jêng kol choih. Âk tŏ kơt aơ jêng choih dăng. Êng nê, yor ntưp bah ndul deh, geh kon se mhe deh geh choih mô lah rnăk vâl geh 2-3 nŭih geh choih. Ăp nŭih nê ân geh hăn khám ndrel săm ơm gay mô geh nau khuch. Ăp nŭih vay sa proch mpa kŏ nơih jêng axit uric. Nŭih vay sa srat, ngêt dak Cam, dak play bŭng, dak play cóc kŏ nơih geh choih đŏng. Ăp nŭih ngêt dak trà mro kŏ nơih geh choih. Nŭih sa chiăt boh, mô tập thể dục, ndul têh kŏ jêng choih play leh...nŭih bu ranh jêng môr đŏng. Nŭih geh jêng môr ƀư kol trong hoch dak chrach, ăp nau khuch kơt aơ jêng geh kman, trong chrach mô ueh, khuch ndrel jêng nduh ndăp, ăp trong tâm trong hoch dak chrach ndrel luh bah dih tĭng trong dak chrach hao tât play leh, njêng jêng choih, ƀư khuch play leh”.

Gay njrăng ji choih play leh, ân ngêt dak tâm di, tŏng, mô dơi ngêt âk mô lah đê̆ ir. Ngêt dak tâm di lah ntơm 2,5 tât 3 lít/nar. Kơt lah nơm jâk săk rlau 50kg ri ngêt 3 lít/nar, nŭih tâm dâng 50kg ri ngêt 2,5 lít dak/nar. Ngăn lah mô ân ji hir dak mơ ngêt yor rnôk nê dak chrach jêng kât nơm ân ngêt ăp, ngêt gay ma geh dak tâm săk ân bah găp. Ngêt dak tŏng hôm geh nau dơi hoch luh ueh ta ưbah nê luh lĕ ndơ khuch, mô lah geh chroih rnôk nơm chrach hoch luh bah dih. Rnôk geh choih tâm play leh mô dơi rvăt êng dak si săm ma ân tât ngih dak si gay ma kham, mbơh ndrel săm ân tâm di. Nsing tâm nau ji, choih, nau ji ơm tâm săk, năm deh bah nŭih ji gay nai dak si geh nau mbơh n’hêl. Lah choih jê̆, mô dơi kâp rek, nau dak si ân săm khuch kman, săm mô ân lăp tay dak gay ngluh choih bah dih. Lah choih têh, nau dak si đă rek. Rnôk aơ, ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên dôl ƀư nau kan, kơt: reh, ƀư lêk choi ân hoch tĭng trong chrach, bah nau khuch, ƀư ân lêk choih bah ntô săk, ngluh bah dih...ăp nau aơ săm geh ƀư săk tam, n’hao nau nâp ueh tâm nau rêh ân nŭih geh nau ji./.

 Nău rgâl bah ji leh lah dŭt n’hâm klach yơn hôm e geh âk nuĭh hôm thơ tha đah nău ji aơ. Rơh tâm nchră đah nai dak si Nguyễn Ngọc Hoàng-Kruanh Khoa thận tiết niệu, Ngih dak si Đa khoa nkual tây Nguyên mbra mbơh kloh tay mpeh nău ji aơ n’hanh trong săm.

- Ơi nai dak si, ndơ lơh ăp nuĭh ntưp ji choih leh way tât ngih dak si tâm nu nău mbăn n’hanh geh nău djuôr leh mêh?

Nai dak si Hoàng: Nuĭh ji geh choih leh dŭt âk tât ngih dak si mbrơi lah yor ji tiết niệu geh mô mpơl, knŭng geh ji dôn, geh âk choih âk năm mô ji, nuĭh ji thơ tha mô hăn but uănh, jêng tât djuôr leh, bih grăi mbăn rnôk nĕ mư hăn but uănh. Geh saơ ji dôn yơn mô gĭt, ntôn ji dôn, sât nting krăch dôn, thoái hóa dôn. Hôm du đêt nuĭh chrach ji, chrach ji uh nuĭh ji hăn but uănh êng, rwăt kháng sinh ngêt. Rlău ma nĕ, ăp nău ji bah ji tiết niệu way mô saơ, yơn phah trong chrach. Yor but uănh mbrơi jêng geh âk nuĭh choih têh lơn ntŭk rek. Yơn nuĭh ji knŭng ji dôn tât rnôk ji lĕ djuôr leh mbăn, ji ŏk mư hăn but uănh. Geh du đêt nuĭh săm leh nhân tạo, an đăp mpăn mư dơi rek. Dŭt âk nuĭh ji rnôl lĕ tât ngih dak si geh nău rgâl, dŭt âk lĕ geh nkân dak ri nuĭh ji mư lăp ngih dak si. Knŭng geh nklăp 20% gĭt n’hanh săm ơm.

- Ăp nuĭh ntưp ji choih leh dŏng êng dak si m’hâm nău klach mêh, ơi nai dak si?

Nai dak si Hoàng: Geh âk nuĭh ji rnôk tât ngih dak si ngêt êng dak si bắc, dak si nam, mĭn ngêt an lêk choih yơn aƀaơ mô geh dak si chrai choih, âk nuĭh tăng mbơh mpla săm êng. Lĕ rngôch ăp ntil dak si ngêt lah luh tă bah leh. ma leh ơm geh choih lăp lor bah năp hôm, pơng dôl khuch bah choih hôm ma nuĭh ƀon lan hôm rwăt êng dak si ngêt ƀư leh geh mbăn lơn. Pơng ƀư khuch leh. Nău dŏng n’ha si mô lah thực phẩm chức năng dak si mô tĭng nău ntĭnh ƀư choih lơ têh, rnoh leh nar lơ mbăn.

Ơi nai dak si, ndrĭnh m’hâm ƀư gay njrăng n’gang choih leh mêh?

Nai dak si Hoàng: Ntĭm đă kônh wa gay geh naư rêh uĕh tâm nĕ uănh tât leh n’hanh lĕ rngôch ăp nuĭh ji êng ri an ngêt dak di, tŏng. Ngêt dak di lah m’hâm, lah ngêt tŏng bah 2,5 tât 3 lít dak. Ntĭt nsa kơt nău nuĭh ji rlău 50kg ri dơi ngêt bah 200 tât 150 ml. Mô an ji hir dak mơ ngêt dak tât rnôk nĕ săk bah he geh du gưl tŏng ăp, mô dơi ngêt âk ir. Ntĭt nsa 1 nar ngêt 2,5 lít, ngêt 3 tơ̆ lĕ lah tih. An ngêt mbrơi mbrưi tât lvang sông piăng măng lah lĕ 2,5 tât 3 lít dak. Nĕ mư kuăl lah di. Mông, ƀah bah 2 tât 2,5 mông ngêt du tơ̆. Lơn lah lơi an ji hir yor ji hirr ƀư kŏt dfak cho. Ma rnôk kŏt dak cho dơh jêng choih. Jêng ngêt dak âkpơng luh dak chrach di ri mbra luh lĕ rngôch ndơ nkân, ăp ntil luh kloh lĕ, đê̆ đŏng geh âk rplay choih jêt rnôk hăn chrach mbra luh bah dih tach. Rnôk geh nău ntưp ji, an tât ngih dak si chuyên khoa gay but uănh, săm. Hôm trong mkra tâm di ta ntŭk choih, têh choih, naư ji ơm n’hanh năm deh bah nuĭh ji, nai dak si mbra săch trong uĕh ngăn an nuĭh ji./.

Ơ dăn lah uĕh ăp nău nkoch dŭt khlay bah nai dak si