Rĭng du nar, khoa Phụ sản-Sơ sinh, Ngih dak si đa khoa Thiện Hạnh (N’gor Dak Lak) but uănh an nklăp 150 tât 160 bu ur bŭn, tâm nĕ geh bah 10-20 nuĭh ntưp ji chrach njŭng tâm rnôk bŭn. Dŭt âk bu ur bŭn an lah chach njŭng tâm rnôk bŭn lah nău bah năp măt n’hanh dơi bah jêh rnôk deh kon jêng way ntlơi ăp nău ji, ma mô gĭt lah mô dơi uănh nđôi ji uĕh, n’ăp mê̆ n’hanh kon dơi mâp ăp nău klach mbăn êng. Rlơ̆ tay, du đêt nuĭh mê̆ êng lŏ rvê rnôk saơ jêh uănh năl n’hao saơ nơm ntưp ji chrach njŭng tâm rnôk bun. Khân pơng jêng klach, n’hiŭch ngêt sa dŭt âk jêng tât mô đăp mpăn tŏng ăp ndơ kah an nău hun hao bah bah oh bê, jêng nău brêp têh oh bê âk.

Yuh Nguyễn Thị Huệ, 35 năm dêh, ta xă Tân Tiến, nkuăl Krông Pắc, n’gor Dak Lak rnôk bŭn ta pơh tal 24 ri geh nău way hăn chrach ƀa ƀơ, hao săk ngăch nkôp đah nău ntĭm bah nai dak si n’hanh săk ŏk r’ah. Yor geh nău hao huyết áp jêng yuh Huệ dŭt rvê n’hanh tât ngih dak si gay but uănh, ƀư ăp uănh năl mham mư gĭt sĭk tâm mham âk lơn way geh tâm săk. Jêh rnôk dơi ăp nai dak si mbơh ntĭm nkra di nău ngêt sa, pah kan kơt rlu rlău, jêh rnôk 2 pơh plơ̆ but uănh tay, an saơ sĭk lĕ plơ̆ sĭt đăp mpăn nâm ơm n’hanh uănh nđôi tay, ƀư tĭng nău ntĭm ndơ sa nai dak si mbơh. Yuh Nguyễn Thị Huệ nkoch:

“Bah rnôk geh oh bê, gâp hăn bŭn uănh ăp rơh, tât pơh 26 ri saơ geh chrach njŭng tâm rnôk bŭn yơn dơi nai dak si mbơh, rgâl ndơ sa n’hŭch âk rnih, n’hao biăp bum n’hanh ntop protein n’hanh mât nar khay but uănh n’hanh ndơ sa gay dŭt khay bŭn mô geh hao huyết áp n’hanh rung kon”.

Yuh Phan Thị Nhài ta nkuăl Dak Mil, n’gor Dak Nông an gĭt: Yor geh nău ntưp ji chrach njung ta rơh bŭn bah năp, rơh aơ geh bŭn ta năm têh (38 năm) jêng dŭt vê. Yuh mĭn tât hăn ngih dak si ƀa ƀơ gay uănh nđôi săk soan, knơm nĕ, tât rnôk aƀaơ ta rnôk bŭn lĕ geh 24 pơh, săk soan yuh Nhài đăp mpăn da dê.

“Bah rnôk bŭn tât aƀaơ rnôk gâp bŭn uănh tay ta ngih dak si. Gâp hôm e but uănh tĭng khay di nar nai dak si đă. Djăt tĭng pơh tât ta aơ but uănh, tât aƀaơ lah 24 pơh hôm, gâp hôm hăn but uănh chrach njŭng ăp khay, aƀaơ dôl ta rnoh nâm ơm. Aƀaơ lah nău but uănh dŭt khlay đah nuĭh bŭn. Gâp mĭn lah nuĭh mê̆ bŭn an but uănh ăp khay kơt nê̆ an đăp mpăn uĕh ngăn n’ăp mê̆ n’hanh kon”.

Chrach njŭng tâm rnôk bŭn lah nău ji ntoh tâm rnôk bŭn, ma mô geh bah năp bŭn mô dơi ntưp. Tâm rnôk bŭn, sok oh bê luh rahormone ƀư hŭch bah Insunlin, chất rgâl rnoh sĭk. Yơn lah, nău ji aơ dơi uănh nđôi uĕh lah oh bê geh ndơ sa tŏng ăp, mpât hăn n’hanh bu uănh oh bê, ƀư ăp uănh năl mham ăp rơh. Jêh deh, nău ji mbra bah êng. Bôl ndrĭ, lah mô dơi saơ ơm mbra ƀư khuch tât săk soan bah mê̆ n’hanh oh bê.

Chrach njŭng tâm rnôk bŭn geh jêng tât du đêt nău ji an oh bê. Rnoh sĭk tâm mham bah mê̆ hao, ntưp tât an kon ƀư an glo nting bah kon se hao dăng, luh inssulin gay rgâl glucose jêng ndơ sa. Jêh nĕ săk kon se dŭt têh, tâm rnôk deh mâp jêr jŏt kơt khuch n’gling, ty bah oh bê. Kon se geh jŭr glucose mham ndôt ndal jêh deh, pal săk, mô lah mâp ăp nău mpeh trong n’hâm. Nuĭh mê̆ rdâng đah ăp nău geh kơt: deh ơm, deh rek ndơn deh ngăn, dơh geh nău ji chach njŭng tuýp 2 lah mô dơi njrăng n’gang lor. Đê̆ đŏng tâm nău mbăn, oh bê dơi geh hao huyết áp, geh nău deh kon ơm. Nai dak si chuyên khoa I Ngô Hữu Bảo-Khoa Nhi, Ngih dak si đa khoa Thiện Hạnh lah tay:

“Đah nău geh đêt khay ri oh bê geh mô uĕh đah trong mham jêh deh, way mâp lah jŭr sĭk tâm mham. Nău tal 2 lah nuĭh mê̆ geh chrach njŭng rnôk bŭn ri oh bê geh jŭr trong n’hâm jêh deh. Lah oh bê têh ir, rnoh hồng cầu hao âk ir ri geh pal săk jêh dêh. Lah mât uănh chrach njŭng rnôk bŭn uĕh, ri ăp oh bê deh mô geh ăp nău ji mbăn”.

Gay njrăng n’gang n’hanh uănh nđôi uĕh chrach njŭng rnôk bŭn ri nău kah ƀư dŭt khlay lơn. Đah ăp bu ur bŭn, nău ŭnh ndơ sa ăp nar rĭng knŭng 1.800-2.500 Kcal, tâm ndơ sa an n’hŭch ngi, n’hŭch piăng n’hanh n’hao ndơ sât, biăp n’hanh play rih. Ăp nar sa an dơi tâm pă âk tơ̆ tâm nar, dêr nău sa hơm ir du tơ̆ mô lah an ji ngot ir. Mât bên hăn nsong, thể dục bah năp n’hanh tâm rnôk bŭn, n’hŭch rmŏng bah rnôk lor bŭn, mô n’hŭch rgăy tâm rnôk bŭn yor săk âk nău ƀư gay ntop kơl hun hao an oh bê. Uănh nđôi rnoh sĭk tâm mham ƀa ƀơ,  nkoch bri đah nai da si ƀa ƀơ jêh but uănh bah nău uănh nđôi rnoh sĭk tâm mham tâm di gay geh trong njrăng n’gang ji uĕh ngăn an n’ăp mê̆ n’hanh kon.

Ơi kônh wa ndrel băl mpôl. Bu ur geh nau ji chrach njŭng bah năp mô lah jêh rnôk bŭn kon, lah mô geh dơi nkân njrăng nâp rnoh sĭk tâm mham mra ƀư nau khuch tât n’hâm soan ân me ndrel kon bê. Nau dak si Chuyên khoa I Niê Thị Lệ Mai-Khoa deh nse, Ngih dak si Đa khoa Thiện Hạnh nkoch tât nau aơ.

          PV: Ơi nai dak si, moh nau mpơl s aơ nau ji chrach njŭng tâm rnôk dôl bŭn?

          Nai dak si Niê Thị Lệ Mai: Đah nau ji chrach njŭng tâm rnôk bŭn, âk ngăn lah nau mô geh mpơl saơ, mô lah nau ji păng mô geh kloh. Nau vay ri geh saơ nau ji chrach njŭng rnôk hăn chrach nsing tâm rnôk ăp tŏ hăn khám rnôk bŭn, ngăn lah khám tâm 3 tŏ bôk năp mô lah khám gay ma năl geh nau ji chrach njŭng tâm rnôk dôl bŭn tâm pơh tal 24 tât 28. Du đê̆ nŭih saơ me bŭn hao lay ngăch ur, hăn chrach âk tŏ, ngêt dak âk mô lah hăn uănh njrăng bah rnôk geh dak vi âk ir, rmeh ir dak vi mô lah dôl kon tâm ndul mô hôm rêh... Bu ur bŭn geh ăp nau kơt ba kơi aơ ri nơih geh nau ji chrach njŭng: Lay jâk ir săk, rnăk vâl geh nŭih tă ji chrach njŭng, ngăn lah me mbŏ mô lah oh nô yuh tâm du ndul me; nau tă geh deh kon jâk rlau 4kg, deh kon têh tâm rnôk bŭn bah năp nê, rnôk kon têh, nau ji tât rnăn kon tâm ndul geh đa nang kŏ nơih geh ji chrach njŭng tâm rnôk bŭn đŏng”.

          PV: Ntă nŭih geh nau ji chrach njŭng hô ngăn tâm rnôk dôl bŭn, ơi nai dak si?

 Nai dak si Niê Thị Lệ Mai: Nŭih bŭn hăn tât ngih dak si gay ma khám uănh năl. Tak bôk năp lah nŭih tă geh nau ji chrach njŭng bah năp nê. Rmôt tal 2 lah deh kon bah năp nê têh, vay deh kon rlau 4 kg, rmôt nŭih tâm rnakư vala ta ưgeh ji chrach njŭng ri nŭih nơih geh nau ji chrach njŭng ngăn tâm nrôk bŭn ndrel mra geh ntưp tuyp 2 jêh aơ. Tal 2 lah ăp nŭih geh nau ji rnăn kon đa nang. Mô lah ăp nŭih bah năp nơh tă rlih kon âk tŏ mô lah khĭt kon tâm ndul ma mô kloh nkô̆. Nê lah ăp nŭih mra geh ji chrach njŭng âk”.

          PV: Nau khuch bah nau ji chrach njŭng đah rnôk dôl bŭn ri mhâm ơi nai dak si?

 Nai dak si Niê Thị Lệ Mai: Rmôt nŭih chrach njŭng tâm rnôk bŭn mra ƀư k’hăk rnôk bŭn, hao huyết áp. Geh nŭih mô hăn khám rnôk bŭn ri mô geh saơ ôh ăp nau ji rnôk geh chrach njŭng tâm rnôk bŭn dŏng lah mô, ri mra khuch ân me bŭn ndrel kon tâm ndul. Ƀư nau khuch tât me ndrel kon. ĂP nŭih nê vay geh nau rdâng đah ăp nau tât khuch rnôk bŭn, khĭt kon tâm ndul, ri khuch ngăn tât nau mĭn. Đah kon se geh nau mô lăng ueh tâm săk jăn ri mra nơih hao rmŏng săk. Kon se kŏ nơih geh nau khuch tât trong proch. Rmôt vay geh êng ri kon rmŏng, mô dơi deh kon lah nau vay mâp âk ngăn. Mpeh nau jŏ jong, kon se ntơm rnôk mhe deh  ri me chrach njŭng ri vay rmŏng săk ndrel nơih geh nau ji chrach njŭng tuyp 2 jêh aơ đŏng”.

          PV: Ơ, lah ueh ma nai dak si.