Tĭng nău mbơh bah Ntŭk groi nđôi kop ji (CDC) n’gor Dak Lak, tâm âk năm bah năp, rnoh chuh vaccine sởi ta lam n’gor geh rlău 90%. Tâm 3 năm, bah 2021-2023, n’gor mô kơp dơn nuĭh ntưp ji sởi. Năm 2024, kơp bah bôk năm tât aƀaơ, lĕ kơp dơn 121 nuĭh ntưp sởi, mô geh nuĭh khĭt. Ăp nuĭh ntưp ji rgum âk ngăn ta nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột (67 nuĭh), nkuăl Lắk 26 (nuĭh). Tĭng uănh lah bah CDC Dak Lak, rnoh chuh vaccine sởi tât rnôk aơ mhe geh 55,3%. Dŭt âk ăp nuĭh kon se ntưp ta rnoh năm bah 1-4 năm deh, geh rnoh 58,2%, bah 5-9 năm deh geh 13,3%, ăp rmôt ƀa ƀă geh 28,6%. Rnoh mô hŏ chuh 7,2%. Nai dak si Lê Phúc-Groi Giám đốc Ntŭk groi nđôi kop ji n’gor Dak Lak, an gĭt:

Du đêt me bơ̆ hôm e mô uănh tât. Rnôk kon duh, siăk, hor muh hôm e an gŭ jay, mô tât ngih dak si but uănh gay dơi nchroh, ngăch nkhah êng (lah geh sởi) tĭng di nău ntrŭnh. Yor nê, du đêt ntŭk srê ntưp rêng bah ăp nuĭh ntưp sởi ta ntŭk gŭ rêh. Nău tal 2 dŭt klach rnôk ăp oh kon hŏk tât ngih sam ƀŭt, aơ lah ăp ntŭk rgum âk nuĭh, lah ngih sam ƀŭt mô ƀư uĕh trong kan njrăng n’gang srê, mô saơ ăp kon se kop duh gay geh trong nkhah êng mbra ƀư rnoh ntưp ji sởi âk. Tal 3, aƀaơ nkual ƀon têh Hồ Chí Minh lĕ mbơh ntŭk srê, nuĭh ƀon lan rvê n’hanh hăn bah nkual ƀon têh Hồ Chí Minh sĭt Buôn Ma Thuột jêng geh tu tơm ntưp dôl klach rvê.

Xă Cư Êbur lah ntŭk kơp dơn rnoh nuĭh ntưp sởi âk ngăn nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột, đah 31 nuĭh. Tĭng wa Y Suôn Ênuôl-Groi Trưởng Trạm ngih dak si xă Cư Êbur, jêh rnôk kơp dơn nuĭh bôk năp geh sởi, Ngih dak si xă Cư Êbur, mbơh ƀư ăp nău njrăng n’gang ji đah trong uănh nđôi, nchoeng nkual, mkra ntŭk srê ngăch, di nău ntrŭnh gay nking n’gang  mô an srê ntoh, rêng hvi ntŭk gŭ rêh, ndrel đah nĕ ƀư kơp uănh, mbơh ƀư chuh ntop, chuh joi an lĕ rngôch kon se tâm rnoh năm ta ntŭk, lơn lah uănh tât nkual “njônh” chuh ta ăp ƀon lan. Wa Y Suôn Ênuôl an gĭt:

Bah bôk khay 8/2024 Ngih dak si lĕ ƀư chuh an 7 thôn, ƀon đah 363/430 kon se geh bơi 85%. Nkre lĕ ƀư nkoch trêng an nuĭh ƀon lan gĭt jêng ndơ̆ kon se bah 1 năm tât bah dâng 5 năm mô hŏ chuh sởi tât ngih dak si chuh. Aƀaơ ngih dak si dôl uănh kơp tay săk, tâm rgop đah ăp ngih sam ƀŭt mầm non n’hanh nchih săk ăp kon se mô hŏ dơi chuh sởi. Nkoch trêng tâm zalo, Facebook n’hanh kan ndrel ăp kruanh ƀon, kruanh thôn, rƀŭn nuĭh ƀon lan n’hanh đă nuĭh pah tât nkoch trêng rmôt, tổ liên gia, pơk ngơi tâm loa radio bah xă ta 7 ƀon, thôn.

Yuh H’Đi Ê Ênuôl ta xă Cư Êbur mhe ndơ̆ kon tât Ngih dak si xă gay chuh vaccine sởi. Yuh H’ Đi Ê an gĭt kon yuh lĕ rlău 3 năm yơn bah rnôk deh tât aƀaơ, mon way ji kop, way hăn ngih dak si săm ji klơm soh jêng yuh mô an kon chuh du nglai vaccine. Ăp nar bah năp, ta lam ƀon geh âk kon se ntưp sởi n’hanh dơi cán bộ dak si mbơh ntĭm mpeh ăp nău n’glơi klach bah ji sởi đah kon se mpeh nău khlay bah nău chuh vaccine jêng yuh lĕ nsrôih dăp nău kan gay ndơ̆ kon hăn chuh Yuh H’Đi Ê Ênuôl nkoch:

Gâp saơ nu nău srê sởi dôl dŭt jêr jŏt, ăp n’gor êng lĕ ntoh srê sởi âk. Bah meng nĕ, gâp rvê an mon yor săk mon mô ngăch lah mô chuh njrăng n’gang mbra khuch tât săk soan dŭt âk rnôk ntưp ji. Tâm ƀon nuĭh ƀon lan lĕ wât âk lơn, ăp nuĭh ndơ̆ kon hăn chuh njrăng sởi hôm. Dơi ăp yơ, ăp kônh ta ngih dak si nkoch trêng, kuăl jă ăp nuĭh hăn chuh jêng nău wât nuĭh ƀon lan lĕ uĕh lơn yor mpŏng ŭch mât njrăng săk soan an kon. Gâp tăng lah ji sởi aƀaơ mô geh dak si săm tam, knŭng geh vaccine njrăng n’gang ji lah uĕh ngăn.

Chuh vaccine sởi an kon se n’hanh nuĭh têh lah trong njrăng ji, săk rnglăy, n’hŭch ntưp n’hanh n’glơi an yor srê lơh. Bah meng nău ntrôl dăng trong kan chuh vaccine, gay ji sởi mô ntoh, N’gâng kan dak si hôm mbơh ƀư âk trong kơt tâm ôp tâm nchră an UBND n’gor an ngăch trong nchrăp mbơh ƀư ăp nău ƀư njrăng n’gang ji. Ntĭm rđău ăp ntŭk kan tâm nău kan ƀư uĕh ăp nău way kan tâm trong kan njrăng n’gang srê kơt groi nđôi rjăp srê ta ntŭk gŭ rêh, n’gâng kan dak si, nkual geh ntŭk srê ơm gay saơ ơm ăp nuĭh srê gay ƀư mkra ngăch ntŭk srê mô an srê rêng hvi. Đă ăp ngih dak si wơt dơn, nkhah êng, săm nuĭh ji. Nai dak si Hoàng Nguyên Duy, Groi Giám đốc N’gâng kan dak si n’gor Dak Lak, an gĭt tay:

Srê sởi ta n’gor aƀaơ dôl ta rnoh dơi uănh nđôi. Yơn tâm khay tât, srê dơi ntoh lah he mô geh nău ntop kơl, uănh tât bah n’gâng kan ƀon lan. Nău kan dak si đă nuĭh ƀon an an n’hao nău wât, ndơ̆ êng kon hăn chuh tŏng ăp nglai ăp ntil vaccine. Aƀaơ, ăp ntil vaccine bah Bôk nău kan chuh pơk hvi lĕ geh tŏng ăp, đăp mpăn mô geh mô tŏng vaccine.

Gay nchrăp njrăng n’gang srê sởi, bah meng nău nsrôih bah nău kan dak si, nuĭh ƀon lan an nchrăp ndơ̆ kon se hăn chuh vaccine mô tŏng 2 nglai vaccine sởi. Rnôk saơ geh ăp nău ntoh duh, siăk, hor muh, luh rtoh an ơm nkhah êng n’hanh ndơ̆ kon se tât ăp ngih dak si dăch ngăn gay but uănh, săm ngăch, n’hŭch dŭt n’hâm ji jêng mbăn, ƀư n’glơi an nău ji.

Rtoh luh lah nau ji geh ntưp, geh n’hâm tâm ntưp ngăch, dăng ndrel mra jêng srê. Gay kơl an ƀon lan gĭt kloh lơn mpeh nau ji rtoh luh, ăp nau njrăng ndrel mât chăm ân huch nau khuch lơi ba kơi, PV nkô̆ nau nkoch geh nau tâm nchră ma Tiến sĩ, nai dak si Trần Thị Thuý Minh-Kruanh Khoa Nhi Tổng hợp, Ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên.

                Dăn nai dak si mbơh nkô̆ ƀư rtoh luh ndrel ăp nau mpơl saơ?

          Nai dak si Minh: Rtoh luh lah du ntil kman rtoh luh Polinosa Morbillarum lơh. Rnôk geh roh luh, kon se vay ji kop duh, siăk, luh dak muh, si đeh, du đê̆ kon se ri chăng măt, luh ăch măt, rnôk hăn khám ri saơ chăng tâm mlông ko. Lah kon se knŭng geh rtoh luh dơm dam mô geh nau mpơl êng ri nau ji mra bah êng ntơm 7-10 nar ndrel kon se mra bah mbrơi mbrơi. Yơn lah, du đê̆ nŭih lah geh rtoh luh mra geh ăp nau mpơl êng êng gay ma hăn săm ân năn.

        Nau ji rtoh luh moh nau mpơl geh nau khuch ngăn, ơi nai dak si?

          Nai dak si Minh: Rtoh luh lah kơt geh nau tât ri khuch ngăn. Ăp nau tât khuch kơt lah geh nau ji tât rngok mô dơi bah, ƀư kon se geh nau khuch tâm rngok ntơm bah rnôk nê. Tâm du đê̆ nŭih ri kon se ji tât klơm soh yor lah rnôk kon se geh rtoh luh ri păng mô hôm n’hâm dăng châl ri ma nau ji tât ri mra khuch jâk ndrel jêr săm lơn rđil ma kon se mô geh nau huch nau dăng ndrel mô geh nau ji. Du đê̆ nuih kon se hôm geh nau ji tât rngok hô ngăn jêh rnôk du năm geh nau ji tâm bôk rngok, ngăn lah kon se geh nau ji klơm soh jâk, ji sôt tôr, geh rngok mra dơi ƀư tât khĭt đŏng.

        Rnôk kon se geh nau ji rtoh luh, ma mbŏ kon se moh nau nkah njrăng, mât chăm ân tâm di ơi nau dak si?

          Nai dak si Minh: Đah ma kon se geh nau ji rtoh luh mô geh du nau kâp ma sa ver ôh. Ân kon se sa ân tŏng kah gay ma kon se geh dăng nau dơi rdâng ma nau ji lah nsum ndrel ma rtoh luh lah êng. Đah kon se geh nau ji rtoh luh jâk, me mbŏ kon se ân geh ƀư tĭng di nau ntĭm đă bah nai dak si mpeh nau kan mât chăm ân kon se ân tâm di. Ngăn lah, nau ji rtoh luh ân geh pă nkah ndrel săm tâm ăp ngih dak si ndrel mra geh nau ntĭm mbơh ân năn tâm ăp nau tât gay ma kon se geh nau ndâk n’hâm soan ân tâm di năn”.

     Nai dak si moh geh nau nkah ân kon se gay ma ƀon lan nơm dơi njrăng nau ji rtoh luh?

          Nai dak si Minh: Njrăng nau ji rtoh luh ueh ngăn lah dŏng vắc xin. Nua kan bôk năp gay ma njrăng nau ji ân kon se du nau dăng châl ma nau ji, đah nau chuh tiŏng vắc xin. Aơ lah nau kan tơm ngăn tâm nau njrăng rtoh luh ân kon se. Jêh rnôk kon se geh nau ntôn geh rtoh luh kơt lah ji kop dih, siăk, chăng măt, siăk, rtoh luh tâm săk ri ân geh leo nkre kon se tât ngih dak si gay ma năn, pă nkhah ndrel ma săm ân năn. Mô dơi sa ver ir, mô dŏng ăp ntil dak si ma tơm si, reh si mô lah nau mơng mô geh tam ma kon se, mô dơi nkŭm duh ir đah kon se geh rtoh luh ma mô geh năn săm. Mât chăm kon se geh rtoh luh ân geh tâm di ma nau ntĭm đă bah nai dak si tĭng rnôk, ăp nau tât gay ma der ăp nau tât jâk êng.

       Ơ, lah ueh nai dak si.