Mât chăm n’hâm soan ân me ndrel kon se mhe deh ntơm bah rnôk dôl bŭn ân tât rnôk deh kon, mât kon lah du nau ân geh âk nau gĭt ndrel nau kơl an ân tâm di gay kon se rnôk mhe deh geh dăng, ngăch têh. Yơn lah, tâm ăp nkuăl jri, nkuăl ngai, nkuăl rnoi mpôl đê̆, nau rêh văng sa bah ƀon lan hôm âk nau jêr ndrel nau ŭch gĭt blau mpeh nau mât chăm n’hâm soan ân kon se ê lăng rjăp ri ma rnoh me, kon se mhe deh ndrel kon se brêt têh khĭt âk.

          Yuh Lục Thị Lợi (28 năm) ta thôn 6, xã Cư Kbang, nkuăl Ea Súp, n’gor Dak Lak dôl bŭn kon tal 2 geh 6 khay. Yuh Lợi mbơh, n’hâm soan yuh ueh, mô kơt ma rnôk bŭn bôk năp, jêr lơn. Bah năp nê, rnôk bŭn kon bôk rah, yuh rehe tâm nkhơp tâm mir, ngêt sa mô tŏng ndrel pah kan jâk. Yor mô hăn khám ri ma mô gĭt nar deh, ri ma deh êng kon tâm mir:

          “Rnôk ji ngul ri gâp dôl ma tâm mir, sai hăn kan ngai, ngih knŭng geh me po tâm ngih, ma me po mô blau ncho ndeh, ri ma ân gâp deh tâm ngih ndrel đă bu hăn ndjôt ndul an. Jêh pe puăn nar ri kon gâp ji kop, klŏ luh ndâng, luh mŭn ri ma leo kon hăn ngih dak si khám”.

        Mât uănh săk soan deh nse an bu ur ta ngih dak si nkual Tây Nguyên

  Yuh Lợi mbơh, jêh rnôk săm bah sĭt ngih, kon păng vay nhĭm, mô ŭch pu, n’hâm soan mô dăng ndrel mô hao têh. Rnơm geh nŭih kan tâm ngih dak si nkoch mbơh mpeh nau mât rong kon, mbơh rnôk bŭn ndrel ngăn lah nau khuch rnôk deh kon tâm ngih ri ma rnôk bŭn kon rơh bar, yuh Lợi mô hăn tâm mir ôh ma knŭng gŭ tâm ngih. 6 khay bŭn, yuh hao 6kg, lĕ ma 2 me kon n’hâm soan dăng.

          Cư Kbang lah di xã ach o bah nkuăl Ea Súp, rnoh nŭih rnoi mpôl đê̆ geh rlau 80% rnoh nŭih. Nau rêh văng sa jêr ri ma ƀon lan, ngăn lah bu ur ndrel kon se mô geh nau dơi mât chăm n’hâm soan. Bu ur bŭn mô geh hăn khám tĭng khay, ngêt sa mô kah ndrel pah kan jâk tâm mir ân tât nar deh kon. Mô lah đê̆ rnăk vâl mô ân bu ur hăn ngih dak si ndrel ân deh êng kon tâm ngih gay ma têm prăk.

          Yuh Lục Thị Hoa ƀư kơl kan dak si tâm thôn 6, xã Cư Kbang hŏ rlau 10 năm. Yuh mbơh, nau nkoch trêng, bonh đă ƀon lan mpeh nau mât chăm n’hâm soan ân bu ur bŭn lah jêr ngăn, ngăn lah nau ntrơn rgâl nau mĭn tă bah ơm, lĕ mơng sa jru tâm nau rêh khân păng. Yuh Hoa nkoch:

‘Nau kan hăn nkoch trêng ân ƀon lan ta aơ mâp âk nau jêr ngăn, jêr mâp ma ƀon lan yor bu hăn pah kan ngai. Bu ur bŭn ri ngêt sa mô kah, mô geh dnơ ueh. Geh rnôk kon se deh tâm ngih dak si, tât nar tal bar me po hŏ ân sa hôm, bu mbơh lah sa ơm ân kon se ngăt têh. Tĭng nau vay ơm bah kônh wa ta aơ ri bu ur bŭn mô dơi geh rlu rlau ôh ma ân pah kan nâm ơm, mô geh hăn khám tâm ăp khay dăch deh, mô gĭt nar deh ri ma du đê̆ nŭih deh êng tâm ngih”.

          Nau nsôih n’hao nau gĭt, nau kơt tĭng mât chăm n’hâm soan ba me ndrel kon se mhe deh tâm ƀon lan mra rgop nau kơl n’huch oi nau khuch bah rnôk deh kon, khĭt me bŭn, kon se, rgâl ân nâp ueh lơn nau rêh bah ƀon lan tâm nkuăl jru, nkual ngai, nkuăl rnoi mpôl đê̆./.

Deh kon lah du rơh jêr jŏt n’hanh klach, lơn lah ta nkual jru ngai, ngai ngih dak si. Yơn lah nău aơ hôm e geh, dŭt âk tâm ntŭk gŭ rêh rnoi mpôl đêt. Deh kon ta jay, nuĭh mê̆ n’hanh oh bê rdâng đah ăp nău klach ? Nai dak si Hoàng Ngọc Anh Tuấn, Kruanh khoa Hồi sức cấp cứu nhi n’hanh oh bê mpeh nău aơ, Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên.

- Ơi nai dak si! Rnôk deh kon ta jay, mê̆ n’hanh oh bê dơi mâp ăp nău ntêt nkri mêh?

Nai dak si Hoàng Ngọc Anh Tuấn: “Rnôk deh kon ta jay mô knŭng khuch tât săk soan oh bê ma săk soan bah mê̆ mô dơi đăp mpăn đŏng. Ta aơ, tâm trong kan săm mpôl hên way mâp, nĕ lah ji uốn ván oh bê. Yor rnôk deh ta jay, lĕ rngôch ăp nuĭh đâng deh mô geh blău nău kan. Tal 2 tay lah ăp ndơ dŏng đâng deh, ndơ koh klŏ, ƀư klŏ, răk rao an oh bê mô đăp mpăn, mô dơi rao kloh duh. Ta aơ ăp nău oh bê geh uốn ván, rnôk mpôl hên mĭn joi dŭt âk lah yor deh ta jay. Đah nuĭh mê̆, chôt ndal dŭt âk lah hoch mham (ring mham jêh deh), bih grai deh deh lah mô dơi săm ngăch, roh âk ir mham ri nuĭh me mbra khĭt. Rlău ma nĕ ntưp âk nău ji êng, ma he gĭt săk soan bah nuĭh mê̆ mhe deh ri mô dơi tâm ban đah ăp nuĭh me êng, nuĭh dôl mô ngăch.

- Khuch bah nău ji uốn ván oh bê lah moh ndơ ơi nai dak si?

Nai dak si Hoàng Ngọc Anh Tuấn: “Ăp nău kon se ntưp uốn ván oh bê, lah nar khay krâm ji lơ đêt ri ji lơ mbăn. Geh nuĭh săm rlău 1 khay hôm yơn hôm e nsôr măy. Yơn lah, bôl he lĕ nsrôih kơl rêh oh bê ê̆ rio ntưp nău ji êng bah kơl. Ma nău ji aơ dŭt njê, săk jăk oh bê hun hao mô uĕh, săk jăn mô ngăch, tâm ban kơt lêt nho rngok. Nău aơ mô knŭng njê an rnăk wâl ma rnôk mât rong ma hôm mbak jâk an lĕ kon nuĭh.

- Nuĭh mê̆ bŭn n’hanh rnăk wâl an njrăng ăp nău gay dêr nău an deh kon ta jay, ơi nai dak si ?

Nai dak si Hoàng Ngọc Anh Tuấn: “Mpeh nău aơ, tĭng gâp geh 2 nău. Ngoăy lah cán bộ nai dak si. Rmôt kan aơ an nsôih ƀư uĕh trong kan nkoch trêng, tâm rgop đah cán bộ mât uănh rnoh nuĭh m’hâm ƀư an nuĭh ƀon lan wât deh kon ta jay lah mô dơi an, nău aơ khuch têh tât săk soan bah mê̆ n’hanh oh bê. Tal 2 lah đah ăp nuĭh mê̆ n’hanh rnăk wâl, nău khlay ngăn lah nău wât rblăng. Rlău ma nău mât rong đah ndơ sa kah, ngêt sa, bĭch dâm, rlu rlău ri nău but uănhg bŭn ăp khay lah dŭt khlay. Tâm rnôk bŭn, lah nuĭh mê̆ saơ geh du ntil nău mha ri an tât dâl ngih dak si, mô an tât ăp nuĭh n’um nglăng, yor ăp nuĭh aơ mô geh blău nău kan, mbra mô gĭt ntĭm nuĭh mê̆ n’hanh rnăk wâl. Gâp mpŏng đah nău n’hao gĭt wât ntop đah trong kan nkoch trêng uĕh bah ăp n’gâng kan ngih dak si mbra n’hŭch dŭt n’hâm ăp nău deh kon ta jay./.

Dăn lah uĕh nai dak si !