VOV4.M’nông: Uốn  ván lah du nau ji tâm ntưp jâk rvê ngăn yor nau khuch bah kman uốn ván rêh tâm neh, dak, lăp tâm săk bah ntŭk geh sôt. Tâm ăp nŭih lah geh nau ji jâk, nŭih ji mra khĭt. Ndri ma, lah mô lap geh sôt rmanh, nŭih ji ân geh săm nkre, mô ân geh ntưp uốn ván.

Tĭng nau kơp, tâm ăp năm, Ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên ndơn săm ân nklăp 10-15 nŭih ntưp uốn ván. Ngăn lah, năm 2019, rnoh nŭih ntưp uốn ván lăp tâm ngih dak si bơi tât 40 nŭih. Tĭng ăp nai dak si săm tâm Khoa Truyền nhiễm, âk nŭih mô gĭt tât nau ji uốn ván kŏ kơt lah nau khuch bah nŭih ji rnôk sôt rmanh ri mô ŭch răk săm. Ăp ntŭk sôt aơ bol ma jê̆ yơn lah nơm mô săm ri kman uốn ván lăp tâm săk.

Tâm du tŏ hăn mir, wa Hoàng Văn Hậu (70 năm) tâm nkuăl Cư Jút, n’gor Dak Nông geh tơm si ntâp tâm ty luh mham. Saơ ntŭk sôt jê̆ ri ma wa Hậu mô geh săm. Jêh nê 3 nar, rnôk saơ săk rgănh, jêr sŏ n’hâm, dăng kang, mô blau gĭnh ri năk wa leo hăn ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên khám ndrel geh ân lăp săm tâm khoa Truyền nhiễm. Nô Hoàng Văn Vận, kon wa ngơi:

‘Gâp leo bŏ hăn ngih dak si khám ri nai dak si lah păng ji uốn ván. Bah năp nơh ê tă mâp saơ ôh nau ji uốn ván, kŏ mô gĭt mhâm păng nau ji kơt aơ. Rnôk aơ hăn ngih dak si mơ gĭt nau ji, Gâp saơ nau ji aơ krit ngăn. Yor nơm mô gĭt uốn ván, hăn khám la ir ri ma nau ji jâk ngăn”.

Nô Cao Việt Thành (40 năm) tâm nkuăl Krông Pách, n’gor Dak Lak kŏ săm jŏ nar tâm khoa Truyền nhiễm yor nau ji uốn ván hô. Wa Vũ Thị Quý, me nŭih geh nau ji mbơh lah kon păng geh ji, jŏ jŏ lŏ kn’hăk. Tâm du tŏ chôt, mô lap rmanh tâm bôk, luh mham. 3 nar jêh nê, nô Thành geh nau dăng kang, mô dơi ngêt sa, jâng ty kŏ dăng, mô dơi mpât. Rnăk vâl păng rvê ngăn ndrel ngăch leo păng hăn ngih dak si. Ta aơ, nai dak si mbơh păng geh ji uốn ván ndrel dôl ma ji jâk ngăn. Wa Vũ Thị Quý nkoch:

‘Rnôk hăn ngih dak si, ăp nai dak si khám ndrel mbơh ân rnăk hên lah păng geh nau ji j âk ngăn. Phung hên klach ngăn yơn kŏ ân tĭng nau nai dak si dơm, nsôih mât chăm ân kon nơm. Săm tât rnôk aơ hŏ 8 nar hôm, yơn lah păng ê hŏ saơ kah rngăl ơm. Bah nau aơ, geh nai dak si mbơh mpeh nau chuh njrăng uốn ván ri mơ gâp gĭt nau ji. Kăk e nơh rnôk păng hôm e jê̆ ri ê hŏ geh nau đă chuh uốn ván ri gâp mô geh hăn chuh, rnăk hên kŏ mô lăng njrăng ri dĭng geh nau ji kơt aơ”.

Uốn ván lah nau ji jâk, geh rnoh nŭih khĭt âk yor nau khih bah kman uốn ván lơh. Kman aơ geh moh lah Clostridium tetani, lăp tâm săk bah trong sôt. Ntơm bah ntŭk sôt, ndơ khih bah kman Clostridium tetani jêng khuch tât lĕ săk jăn, lơh tât rngok, bôk, lơh jêng săk jăn mô dơi mpât ndrel mra khĭt. Ăp nŭih ntưp nau ji uốn ván âk ngăn tâm ƀon lan, ngăn lah ăp ntŭk geh rnoh chuh njrăng dêh. Nai dak si Phạm Hồng Lâm, Kruanh khoa tâm ntưp Ngih dak si Đa Khoa nkuăl Tây Nguyên, mbơh:

‘Tâm rơh tât, vay lah tâm 3,4 khay êp têt lah rnôk ma uốn ván hao âk. Lah nŭih ji uốn ván âk ngăn lah nŭih pah kan jâng ty mô geh bu chuh n’gang, ăp nŭih aơ geh ăp ntŭk sôt săk, geh jot kđĭn, sôt rnôk pah kan, mô lah tơ  si ntâp tâm săk mô blau nau săm ntŭk sôt ndrel mô geh hăn chuh dak si ri mra jêng ji uốn ván”.

Tĭng nai dak si Phạm Hồng Lâm, uốn ván lah nau ji jâk, mra khuch tât nau rêh, lŏ nơih tâm nau njrăng rdâng, nê lah nau khlay ngăn gay ma mât ân n’hâm soan ndrle nau rêh nơm. Rnôk aơ, chuh vắc xin geh uănh lah nau ueh ngăn gay ma njrăng uốn ván. Geh âk ntil vắc xin ân tĭng nŭih, n’ăp ma kon se ndrel bu ur bŭn kŏ dơi geh chuh njrăng gay ma der nau ji aơ./.

Bôl lah nău ji way mâp n’hanh klach yơn âk nuĭh mô hŏ gĭt nău ji aơ. Gay pă an ntop tay nău wât mpeh nău ji kơt trong njrăng n’gang nău aơ, rmôt nchih nău nkô̆ way nkoch lĕ tâm nchră đah nai dak si Phạm Hồng Lâm, Kruanh khoa Truyền nhiễm Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên.

- Dăn nai dak si an gĭt nkô̆ nău ƀư jêng ji uốn ván mêh ?

Nai dak si Phạm Hồng Lâm: Kăl e uốn ván dơi uănh lah ngoăy tâm ăp nău ji jêr bah, đê̆ đŏng mô dơi săm. Yơn lah, bah rnôk N’gâng kan dak si Việt Nam geh nău ntrŭnh an kon se, bu ur tâm năm bŭn ri ji uốn ván lĕ dơi n’hŭch tât dŭt âk. Yơn lah, ăp năm hôm e geh du đêt nuĭh uốn ván lăp ngih dak si. Lơn lah bôl dơi njrăng n’gang uĕh, dak si njrăng n’gang tam yơn uốn ván oh bê hôm e geh. Tĭng kơp uănh ta khoa nhi Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên, du năm geh nklăp 6 tât 8 nuĭh uốn ván oh bê an săm. Hôm ta nuĭh têh, du năm rĭng geh nklăp 8 tât 15 nuĭh. Way trực khuẩn uốn ván rêh tâm ntŭk ta neh, choih, ăp ntŭk bah dih tâm nha bào. Rnôk lăp tâm săk tă bah ntŭk sôt, lah sôt mô dơi mkra uĕh ri nha bào nĕ mbra hun hao, lăp jêng khih ƀư ăp nău ntoh bah ji uốn ván

- Nău ji uốn ván way geh ăp nău ntoh m’hâm mêh n’hanh trong săm m’hâm ƀư ơi nai dak si ?

Nai dak si Phạm Hồng Lâm: Nău ntoh bôk năp, na nê̆ ngăn rnôk ntưp uốn ván lah dăng kang, tal 2 lah rhoăt dăng rse soan, tal 3 lah geh khĭt brŭt, tal 4 lah nuĭh ji geh têl sôt n’hanh mô dơi mkra di n’hanh tâm săk mô hŏ geh nău chŏl ji, jêng lah mô hŏ dơi chuh njrăng n’gang. Đah nuĭh têh, rnôk ntưp uốn ván tâm rnôk săm dŭt jêr jŏt, dŭt jêr rblang. Rnoh khĭt nsum bah gưl trung ương lah nklăp 5%. Ji uốn ván lah nău ji mbăn, jêr săm. Đah nău săm lĕ geh trong săm bah N’gâng kan dak si. Yơn lah nău uănh nđôi khĭt brŭt n’hanh jêr nsôr lah nău khlay an nuĭh ji dơi njrăng n’gang khĭt brŭt ri nuĭh ji mbra mô tŏng ôxy n’hanh săm lĕ rngôch ăp nău rgâl rnôk geh uốn ván. Nău blău ơm bah nai dak si geh tơm khlay rnôk săm nuĭh ji uốn ván.

- Moh ndơ ƀư gay dêr geh uốn ván ơi nai dak si ?

Nai dak si Phạm Hồng Lâm: Gay dêr geh uốn ván nău bôk năp ngăn lah mkra uĕh ntŭk sôt n’hanh chuh huyết thanh njrăng n’gang uốn ván. Mkra uĕh ntŭk sôt lah jêh rnôk geh sôt nuĭh ƀon lan an gĭt rao kloh đah dak kloh, jêh nĕ rao tay đah ô xy già, n’hanh an pơk aih mô m’hing du ntil ndơ ta ntŭk sôt. Rnôk sôt pơk aih, kaman uốn ván mbra mô dơi rêh, ăp ntŭk sôt lơn put ri lơ klach yor uốn ván lah ntil kaman klach sial, jêng lah rêh mô geh oxy, geh oxy lah khĭt. Yor nê, he an ƀư geh ntŭk oxy ri kaman mư khĭt. Nău mkra uĕh ntŭk sôt mbra mô geh uốn ván ntop đah chuh du nglai huyết thanh. Rnôk geh ăp nău ntoh bôk năp kơt dăng kang, geh ntŭk sôt ri an tât ngih dak si gay dơi nchroh n’hanh săm ngăch. Gâp mbơh dâl lah an tât ngih dak si đa khoa nkual Tây Nguyên, mô kâp lăp ngih dak si gưl nkuăl gay dơi săm ngăch, yor nău ji aơ geh nu nău jêng mbăn dŭt ngăch.

- Lah uĕh nai dak si !