VOV4.M’nông: Rơh êp aơ, Ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên hŏ ndơn ndrel ma săm ân âk kon se ji rtoh trong mham. Tâm nê, geh kon se lăp tâm ngih dak si tâm rnôk ji jâk, khuch âk săk jăn. Aơ lah nau rvê, yor mhe bôk yan mih yơn rnoh nŭih ntưp srê rtoh trong mham hŏ hao ngăch tâm Dak Lak lah êng ndrel lam dak lah nsum.

Bah aƀaơ đê̆ năm, mon Nguyễn Thị Thanh Nga (13 năm) gŭ tâm nkuăl Krông Năng n’gor Dak Lak tă geh ji rtoh trong mham. Mĭn lah nau ji aơ mra bah ngăch ri rnăn vâl hăn rvăt êng dak si săm tâm ngih, yơn jêh 3 nar, nau ji mô bah ma hôm ji jâk lơn, me bŏ kon se mơ leo păng tât ngih dak si Đa khoa nkualư gay ma khám ndrel lăp săm nkre. Mon Nga nkoch:

“Aơ lah rơh tal 2 gâp geh nau ji rtoh trong mham bôk năp ri geh nau ji kơt lah ji bôk, ji kop duh, ŭch hok, lêt jâng ty, jêh nê me bơ̆ gâp leo sŏk dak si ân gâp ngêt, 3 nar jêh nê mô bah ri mơ leo tât ngih dak si Buôn Hồ, ăp nai dak si xét nghiệm ndrel năl lah geh nau ji rtoh trong mham. Jêh nê nai dak si leo tât ngih, du nar jehe nê gâp luh mham muh ri ma rnăk vâl gâp leo hăn ơm. Gâp saơ nau ji aơ klach ngăn, ăp nŭih mô dơi thơ tha ôh, ân geh uănh nau ji tâm săk nơm âk lơn”.

Wa Trương Thị Quyền, tâm xã Ea Ngai, nkuăl Krông Búk, n’gor Dak Lak rvê ngăn rnôkma kon nơm geh nau ji rtoh trong mham jâk. Bah năp nê, rnôk saơ kon bu klô 12 năm ji kop, ji bôk, lêt rgănh, yuh rvăt êng dak si săm, yơn nau ji lơn ma jêng jâk. Yuh leo kon tât ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên gay ma khám. Lap lah kon yuh geh săm năn. Wa Quyền nkoch:

‘Kon gâp geh nau ji rtoh trong mham 3 nar tâm ngih, săm tâm ngih jêh ri leo tâm ngih dak si 2 nar, tât rnôk aơ lah nar tal 5. Gâp rvê ngăn, ôi ri gâp saơ păng luh mham sêk ri ma klach ngăn. Lah nsum saơ nau ji aơ hô ngăn rvê. Me mbŏ kon se ân nkah njrăng âk lơn, rnôk saơ kon nơm ji kop duh ri leo nkre tâm ngih dak si, mô lơi tâm ngih jŏ ôh”.

Ntơm bôk năm tât rnôk aơ, lam dak geh nklăp 77 rbăn nŭih ntưp ji rtoh trong mham, tâm nê geh 30 nŭih khĭt. Êng tâm Dak Lak, hŏ kơp dơn geh rlau 700 nŭih ji rtoh trong mham, hao rlau 3,4 tŏ rđil rơh aơ năm e. Ăp nkuăl, nkuăl têh, nkuăl ƀon têh bah n’gor kŏ kơp dơn geh nŭih ji rtoh trong mham, đah 20 ntŭk tâm ăp nkuăl Ea Súp, Lắk, Buôn Đôn, Krông Pách, Ea H’Leo ndrel Cư M’gar.

Rnôk aơ, nau ji rtoh trong mham dôl geh tâm aka nkuăl, têm nê, rnoh kon se ntưp ji ndrel săm tâm ngih dak si lơn ma âk. Gay kơl an me mbŏ kon se gĭt tay mpeh nau ji rtoh trong sre mham ndrel ăp nau kan njrăng n’gang ân tam, Tiến sĩ, nai dak si Trần Thị Thuý Minh, Kruanh Khoa Nhi tổng hợp, Ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên mbơh du đê̆ nau ba kơi aơ:

Ơi dak si, ay sâm mbơh nau ji rtoh  trong mham mhâm geh nau khuch đah kon se êh?

Nai dak si Trần Thị Thuý Minh: Nau ji rtoh trong rse mham lah nau ji geh tă bah măch kăp ndrel geh nau nkah êng êng. Rnôk aơ geh 4 nau nkhah bah nau ji rtoh trong mham geh kơp dơn. Nsing tâm rnôk nơm geh nau ji, rơh 1, rơh 2, nsing tâm săk jăn, nsing tâm nau ji ma geh nau mpơl saơ năl bah nau ji rtoh trong mham păng êng êng ndrel nau ji jâk jru êng êng. Bu pă nau ji rtoh trong mham jêng âk ntil êng êng, tâm nê nau ji rtoh trong mham geh nkah, nau ji rtoh trong mham jâk, nau ji rtoh trong mham jâk săk ndrel nau ji rtoh trong mham jâk ngăn...lah ăp nau ji ma nơm ân geh lăp săm nkra tâm ngih dak si. Đah rnoh geh nau ji êng êng kơt nê ri păng kŏ geh nau khuch tât nau rêh bah kon se. Tâm nê nkah ngăn lah ăp nau ji tât ơm bah nŭih ji rtoh trong sre mham ân geh saơ ơm ndrel săm ân năn. Nau ji rtoh trong mham geh nkah ma mô geh saơ ri păng jêng jâl lơn, khuch ngăn tât nau rêh kon se”.

Dăn nai dak si mbơh nau mât chăm kon se ji rtoh trong mham tâm ngih?

Nai dak si Trần Thị Thuý Minh: Nau ji rtoh trong mham lah nau ji yor kman, âk ngăn lah mra bah êng, knŭng geh đê̆ nŭih păng jêng jâk, ngăn lah ăp nŭih geh săk jăn păng êng ma bu. Ndri ma, nau mât chăm uănh nsum lah êng nau mbơh ntĭm bah nai dak si rnôk ma khám uănh ân kon se tâm ntŭk ri lah nơm ân kon se bah duh, jŭt n’ik ân kon se, ân kon se ngêt âk dak, vitamin ndrel geh nau ngêt sa ân kah, tŏng ân kon se geh n’hâm châl ma nau ji. Ndrel lah rjăp du tơ̆ đŏng nê lah ân geh uănh njrăng ngăn tâm kon se gay ma mbơh leo tât ngih dak si ân năn, der ăp nau mô ueh păng tât”.

Dăn nai dak si mbơh nau njrăng rdâng ji rtoh trong mham tâm kon se ân tam?

Nai dak si Trần Thị Thuý Minh: Nau ji rtoh trong mham lah nau ji tă bah măch kăp. Ndri ma, gay ma njrăng nai ji rtoh trong mham nơm ân tĭng ăp nau “mô geh măch kăp ri mô geh rtoh trong mham”. Ndri ma, ŭch njrăng nau ji rtoh trong mham nơm ân geh ntơm đah nau kan mô ân geh măch, lah geh măch ri mô ân măch kăp, ndrel tal 3 lah mbơh ntĭm kon se ân păng gĭt nau njrăng, ntĭm kon se mât êng săk nơm bah măch kăp. Rnôk kon nơm geh nau mpơl ntôn lah ji rtoh trong mham kơt lah ji kop duh mro, ji tâm săk, ji n’gâu măt, lêt săch, ri ân tât ngih dak si êp nê gay ma năl ndrel geh nau ji rtoh trong mham đŏng lah mô”.

Ơ, lah ueh nai dak si.

   Nŭih rblang: H'Thi