Ntuh kơl ndơ dŏng an mât chăm n'hâm suan deh nse lah ntuh kơl khlay an n'hâm suan ngăch dăng lam ƀon lan n'hanh nsĭt tay nău rêh jêng jŏ jong lơn. Ntuh kơl mât chăm n'hâm suan deh nse mô dơn kơl săk geh rnoh nuĭh dơi n'hao kloh ma hôm nsĭt tay nău geh ndrop an rnăk wâl, ƀon lan n'hanh neh dak đŏng.  Yor kơt nê̆, âk năm rlău aơ, ăp n'gor hŏ n'hanh dôl ntrŭt ntrôl rgâl geh ndơ rhŏ dŏng mât chăm n'hâm suan an bu ur n'hanh druh ndăm, lơn lah nkual  ƀon lan rnoi mpôl đê̆.

Ntreo tâl 3, yuh Tống Thị Thùy Dương ta thị trấn Bát Xát, nkuâl Bát Xát, Lào Cai dŭt uănh khlay tât n'hâm suan bah he nơm n'hanh oh bê. Rlău ma mât rnoh ngêt sa tâm di, yuh tĭng jăp nar plơ̆ but uănh ntreo tĭng nău ton. Lơn lah đăng ký uănh năl ơm  saơ nău ji, quet nte ơm bah ndŭl me ta kon se.

Rlău ma siêu âm tĭng nar ton, gâp hôm uănh năl mham, uănh năl ji  chrach njŭng bŭn ntreo đŏng. Nơm geh tâm nău lôch jêh uănh năl mham, gâp  mbra mô hôm rvê, uănh khlay tât mât chăm n'hâm suan ma trong ngêt sa.

Tĭng nchih rgum, ăp năm Nhih dak si Sản Nhi n'gor Lào Cai dơn n'hanh săm an rlău 100 kon se ntưp nău ji chrai mham ơm bah ndŭl me; but săm n'hanh ơm năl saơ kon se quet nte ơm bah ndŭl me kơt: Down, kruăt rse suan, huêt tong ko ơm bah ndŭl me… n'hanh ăp nău ji ntưp rêng, ơm quet nte bah ndŭl me êng ƀa ƀă. Yor kơt nê̆, but săm lor, oh bê hôm bŭn ntreo lah dŭt khlay gay ăp oh bê deh luh ngăch dăng, n'hao săk geh rnoh nuĭh. Bác sĩ Phạm Thu Hằng, Khoa ntop kơl deh nse, Nhih dak si Sản Nhi n'gor Lào Cai an gĭt:

Rlău ma nê ăp rơh sơch năl lor, ma siêu âm lah gay năl nău mha êng mpeh rup săk bah oh bê ri ăp me bŭn mbra ƀư tay du đêt uănh năl sơch tay đŏng gay ơm năl saơ ăp nău mpơl mha êng n'hanh ntưp sắc thể bah oh bê ntreo. Rnoh âk năl saơ ăp  oh bê mpơl mha êng mbra dơi năl ơm lơn. Ntơm bah nê ăp bác sĩ geh ăp trong ntĭm nti bah kơi nê.

N'gor Lào Cai n'gluh nău nsrôih tât năm 2025, rnoh âk me bŭn ntreo dơi sơch năl lor rnôk deh dŭt đêt 4 ntil nău ji ơm bah ndŭl me way geh âk tât rlău 60% n'hanh hao rlău 70% tâm năm 2030.

Gay tât rnoh n'gluh ndơ̆ luh, ăp nhih pah kan way kan tâm boh nsum đah n'gâng kan ta ntŭk n'hao dăng tay pah kan nkoch trêng mpeh n'hao săk dăng rnoh nuĭh; an tĭng ƀư ăp đề án n'hao ngăch dăng rnoh nuĭh ma nău pơk hvi ntŭk but sơch lor, n'hao nău dơi tât bah nuĭh ƀon lan đah ăp ndơ rhŏ dŏng: nchroh gĭt lor ơm nău ji, năl saơ lor rnôk deh nse...Nkoch trêng gay ăp me bŭn ntreo hăn but uănh ndŭl dŭt đêt 3 khay 1 tơ̆. Lơn lah ôp ŭanh tay ăp tŏng lam lĕ rngôch, gŭ mĭn ƀư lôch jêh ăp tŏng n'hanh tĭng ƀư geh nău tam ăp trong kơl; đăp mpăn tơm ndơ  n'hao ngăch dăng rnoh nuĭh.

Ndrel đah Lào Cai, ta ăp nkual ƀon lan rnoi mpôl đê̆, nău rgâl geh ndơ rhŏ dŏng uănh năl n'hâm suan deh nse bu ur n'hanh druh ndăm dơi uănh khlay đŏng.

Êng kơt ta n'gor Dak Lak, bu ur nuĭh rnoi mpôl đê̆ ta ăp xã nkual jru, nkual ngai kơt Cư Pui, Yang Mao, Cư Drăm, Hòa Phong ntơm nơh way gŭ deh êng ta jay yơn aƀaơ hŏ geh nău gĭt êng joi tât ntŭk kan dak si gay dơi but săm, mbơh nti n'hanh dŏng ăp trong deh nse đăp mpăn. Nău dja nơm geh  nău ntop  kơl bah trong nchrăp kan "Mpôl kan lam rêh jêng kon nuĭh ntrŭt ntrôl rgâl geh ndơ rhŏ dŏng mât chăm n'hâm suan deh nse an bu ur n'hanh druh ndăm rnoi mpôl đê̆".

Jrô but săm bŭn ntreo dơi rvăt năp ndơ dŏng kan dak si têh mhe kơt máy siêu âm 4D, máy tĭng groi nđôi me n'hanh oh bê mhe deh… n'hao săk tam but săm ji. Nuĭh ƀon lan hŏ nsing nơm, joi tât jrô but săm ji âk lơn. Ăp năm rĭng dơn geh rlău 1.000 me bŭn tât but săm n'hanh deh nse, ntơm nơh dơn geh bah 500 - 700 nuĭh dơm. Rlău ma nê, nău kan mpeh nkoch trêng mât chăm n'hâm suan n'hanh tâm dŏng ur sai an bu ur n'hanh druh ndăm rnoi mpôl đê̆ ta ăp xã nkual jru, nkual ngai ta nkuâl dơi jrô kan but săm ji uănh khlay đŏng.

Ta n'gor Hà Giang, n'gâng kan dak si hŏ ŭanh khlay ntuh kơl rvăt năp ndơ dŏng kan dak si têh mhe, n'hao uĕh n'hanh pơk hvi tay ăp ntŭk rhŏ dŏng mât chăm n'hâm suan deh nse ta ăp trạm y tế; ƀư but săm mblơ bu ur ta nsum mpôl lam ƀon lan; tĭng ƀư ăp trong đă deh đêt kon...An ƀư trong ntĭt leo "Bu đâng ta thôn ƀon" ta ăp thôn, ƀon dŭt jêr jŏt gay đăp mpăn pah kan mât chăm n'hâm suan n'hanh mbơh nti mpeh deh nse an ăp me du bông bŭn ntreo, deh nse. Rlău ma nê, cán bộ dak si tâm dâng way hăn tât na nê̆ tât ăp rnăk ƀon lan, phăt dak si, chuh n'gang ăp ntil dak si way mâp tâm rnoh năm deh nse; mbơh nti, rblang ăp nău ôp bah me bŭn; n'hao dăng pah kan mât uănh bŭn, ƀư uănh n'hâm suan tĭng rơh an me bŭn ntreo ta ăp thôn ngai đah nklang nkuâl.

N'gor Hòa Bình mhe aơ hŏ an n'gluh trong nchrăp kan gưl neh dak mpeh mât chăm n'hâm suan deh nse, n'hâm suan tâm dŏng ur sai an druh ndăm rchong lvang năm 2021 – 2025. Trong nchrăp nkoch kloh ân rnoh tât kan na nê̆ ân nsrôih geh dơi kơt: dŭt đêt: 80% druh ndăm rchong, mom ndăm geh nău gĭt wât mpeh ăp nkô̆ tơm tâm trong mât chăm n'hâm suan deh nse, n'hâm suan tâm dŏng ur sai. Dŭt đêt 80% ăp nai ntĭm nti, me bơ̆ nkoch gĭt nău lư mpeh mât chăm n'hâm suan deh nse, n'hâm suan tâm dŏng ur sai an druh ndăm rchong, mom ndăm. Dŭt đêt 80% druh ndăm mom lah nuĭh kan tâm ăp nkual công nghiệp geh nău gĭt mpeh ăp trong kơl bah Ngih dak geh tât pah kan mât chăm n'hâm suan deh nse, n'hâm suan tâm dŏng ur sai....

VOV Tây Nguyên/Nuĭh rblang: Điểu Thân