Bah bôk năm tât aƀaơ n’gor Dak Nông kơp dơn rlău 2 rbăn nuĭh ntưp duh luh mham rih, hao 8,7 tơ̆ nkôp đah năm e. Srê lĕ ntoh ta lĕ rngôch 71 xă, phường, nkuăl têh bah n’gor Dak Nông. Tâm nĕ nkuăl Dak Mil, Cư Jút, Dak Song n’hanh nkual ƀon têh Gia Lai lah ăp ntŭk geh rnoh nuĭh ntưp duh luh mham rih âk ngăn. Tĭng wa Huỳnh Thanh Huynh, Groi Kruanh ngih dak si n’gor Dak Nông, srê duh luh mham rih ta n’gor geh jêr jŏt, geh pơh kơp dơn 170 nuĭh ntưp. Gay nking n’gang  ntoh bah sre duh luh mham rih, nău kan dak si dôl ntrôl dăng nkoch trêng n’hao nău wât bah nuĭh ƀon lan; kuăl jă ăp rmôt kan, n’gâng kan ƀon lan rgŏ jă nuĭh ƀon lan râng ƀư kloh ntŭk ntô gŭ âm, nkhĭt măch, rhai dak. Wa Huỳnh Thanh Huynh an gĭt:

“Trong mkra bôk năp tâm khay tât lah rgum mkra ntŭk srê n’hanh răk ntŭk ntô gŭ âm ndrel đah nĕ n’hao lĕ nău kan bah gưl ủy n’gâng kan ăp gưl, lơn lah ăp rmôt răk ntŭk ntô gŭ âm bah dâng. Nkre đah nĕ nău kan dak si mbra dŏng ăp ndeh gay puh rao hóa chất gay đăp mpăn măch rhai dak n’hanbh ăp ntil ngonh rhoăi gay nking n’gang nău hun hao bah srê. Rlău ma nĕ mpôl hên rgum tâm trong kan tiăr nti mpeh trong kan mkra săm ăp nuĭh ji n’hanh mât prăp dak si, ndơ dak si gay rhŏ an rnôk geh nuĭh ji”.

Rmôt dak si mbơh ƀư puh dak si ta ăp ntŭk srê duh luh mham rih.

Ta Dak Lak, tĭng rnoh kơp bah Ntŭk uănh nđôi kop ji n’gor, bah bôk khay 10 tât aƀaơ, srê duh luh mham rih ta n’gor geh âk nău jêr jŏt, rnoh nuĭh ntưp mhe hao âk n’hanh na nao kơp dơn nuĭh khĭt yor ji duh luh mham rih. Bah bôk năm tât aƀaơ, lĕ geh 7 rbăn nuĭh ntưp duh luh mham rih. Dôl njrăng, tâm khay 10 mhe rlău kơp dơn 2 nuĭh khĭt yor duh luh mham rih.

Tĭng wa Hoàng Hải Phúc, Groi kruanh mât uănh ntŭk uănh nđôi kop ji n’gor Dak Lak, đah nău mih jŏ tâm âk nar bah năp ta n’gor, nu nău duh luh mham rih mbra geh âk trong hao tâm khay tât. Gay n’hŭch nău hao duh luh mham rih, nău kan dak si Dak Lak lĕ n’hao trong kan uănh nđôi nkoch trêng, n’hao nău wât nuĭh ƀon lan tâm nău njrăng kop ji; Mbơh ƀư ăp nău răk rao ntŭk ntô gŭ âm, măch rhai dak tât ăp thôn ƀon, rnăk wâl.

“Ntŭk uănh nđôi kop ji n’gor lĕ tâm ôp dŭt âk sam ƀŭt an N’gâng kan dak si gay tâm ôp tâm nchră an UBND n’gor ntĭm rđău ăp gưl ăp nău kan bah n’gor ndrel lăp nsum, râng tâm trong kan njrăng n’gang duh luh mham rih. Lơn lah trong kan nkoch trêng ri mpeh ntŭk kan nchih mbơh tâm ăp trong n’hanh ăp mạng xã hội kơt Zalo, face book gay mbơh dâl tât nuĭh ƀon lan gĭt gay njrăng n’gang. Mpôl hên đă nuĭh ƀon lan an mât njrăng êng săk nơm, rnôk geh nău duh, ji bôk, ŏk r’ah tâm săk, duh na nao tâm 1-2 nar ri hăn dâl ngih dak si êp ngăn”.

Kơp bah bôk năm tât aƀaơ, n’gor Gia Lai geh rlău 6.400 nuĭh ji duh luh mham rih ta 287 ntŭk duh luh mham rih ta ăp xă, phường, nkuăl têh; lĕ geh nuĭh khĭt. Âk ngăn tâm khay 9, rnoh nuĭh ntưp hao ndal, đah rlău 2.400 nuĭh. Ăp ntŭk geh nuĭh ntưp mhe lah nkuăl Đăk Pơ, nkual ƀon têh Pleiku, nkuăl Krông Pa... Ăp ngih dak si rgŏ jă nuĭh gay tŏng ăp trong kan săm ji duh luh mham rih.

Êp kâng đah mpeh bah lơ nkual Tây Nguyên lah n’gor Quảng Nam, srê duh luh mham rih dôl ntoh âk. Tât aƀaơ, n’gor aơ geh rnoh nuĭh ntưp duh luh mham rih âk ngăn nkual miền Trung đah rlău 12.100 nuĭh, hao bơi 22 tơ̆ nkôp đah rơh aơ năm e, n’hanh lĕ geh du hê khĭt. Khoa Truyền nhiễm, Ngih dak si Đa khoa nkual yôk bah lơ Quảng Nam, du nar kơp dơn tay bah 40 tât 50 nuĭh ntưp duh luh mham rih. Êng ta nkuăl Đại Lộc, n’gor Quảng Nam lĕ kơp dơn 4.300 nuĭh, tâm nĕ 29 nuĭh mbăn an hăn ngih dak si têh n’hanh 300 nuĭh dôl săm ta ngih dak si đa khoa Nkual yôk mpeh bah lơ Quảng Nam.

N’gor Quảng Nam geh rnoh nuĭh ntưp duh luh mham rih nkual miền Trung.

Wa Nguyễn Văn Văn, Groi kruanh Ngih dak si n’gor Quảng Nam an gĭt, aƀaơ, trôk nar dŭt dơh an véc tơ ntưp duh luh mham rih lah măch n’hanh rhai dak hun hao, geh ntưp srê ta lam hvi. Nău kan dak si n’gor Quảng Nam tâm rgop đah UBND gưl nkuăl ndâk ƀư âk rmôt hăn kan nsum mpôl pah kan nkhĭt măch, rhai dak.

“N’hao trong kan groi nđôi, mkra ăp ntŭk srê bah bôk năp. Bah meng nĕ đă ăp ngih dak si an dŭt n’hâm njrăng yor duh luh mham rih dŭt dơh vĭ đah du đêt nău ji êng geh duh êng. An nchrăp ndoh ndơ, dak si gay nchrăp mkra ăp ntŭk srê. Ăp ngih dak si nchrăp ăp ndơ chuh dak si, ndơ săm ngăch ăp nuĭh ji mbăn”.

Gay mât njrăng săk soan an săk nơm, rnăk wâl n’hanh ăp nuĭh kiău ma, N’gâng kan dak si kuăl jă nuĭh ƀon lan du pơh an 10 mnĭt gay nkhĭt măch rhai dak n’hanh ƀư ăp trong njrăng n’gang kop ji. Jăng lơi ăp ndơ ndŏk nja, nkŭp ăp ndơ dŏng geh n’gâr dak mô dŏng, gay mô an măch deh tăp. Bĭch kăt mung njrăng n’gang măch kăp măng nar, nsoh kho ao jong ty, dŏng dak si xịt măch, gay nkhĭt măch n’hanh njrăng n’gang măch kăp.