Nkual ƀon têh Gia Nghĩa dôl ntŭk tơm duh rtoh luh mham rih ta n’gor Dak Nông, đah 67 ntŭk srê, rlău 1.100 nuĭh ntưp ji. Nău kan dak si dôl ƀư puh hóa chất lam hvi, nkre ntrôl dăng mbơh nkoch trêng, rgŏ jă nuĭh ƀon lan n’hao wât, nchrăp ƀư ăp trong njrăng n’gang srê. Nuĭh kan dak si tât ăp rnăk ntĭm ƀư tĭng ăp trong mkra nkhĭt măch tăp rhai dak, răk rao ntŭk ntô gŭ âm. Wa Đinh Thị Quyên, Kruanh Ngih dak si phường Nghĩa Trung, ntŭk geh rnoh nuĭh ntưp duh rtoh luh mham rih hao âk an gĭt:

Ngih dak si ƀư rmôt hăn kơl tổ dân phố hăn nkhĭt măch tăp rhai dak, ăp ban nău kan, nsum mpôl lăp da dê. Aƀaơ ta du đêt ntŭk hôm e geh âk, mpŏng kônh wa n’hao nău wât ndrel đah nău kan dak si, ndrel đah n’gâng kan ƀon lan nkhĭt êng măch tăp rhai dak ntŭk gŭ, ta ntŭk pah kan gay nking n’gang srêh duh rtoh luh mham rih.

Rnôk aơ, lam n’gor Dak Nông lĕ kơp dơn bơi 2.000 nuĭh ntưp duh rtoh luh mham rih, rlău 100 ntŭk srê, rlău âk năm 2023. Dôl uănh, dŭt khay 6 lĕ geh du hê nuĭh ji 42 năm gŭ ta xă Kiến Thành, nkuăl Dak Rlâp khĭt jêh 8 nar ntưp duh rtoh luh mham rih. Ta năp nu nău srê ntoh tay âk rnôk tâm hô yan mih, nău kan dak si n’gor DaK Nông dôl tâm rgop rjăp đah ăp nău kan dơi kan n’hanh n’gâng kan ƀon lan ăp ntŭk rgum ăp trong mkra njrăng n’gang kop ji. Nai dak si Ê Ban Thanh Sơn, Groi Giám đốc ntŭk uănh nđôi kop ji n’gor Dak Nông đă nuĭh ƀon lan mô thơ tha yor kop srê duh rtoh luh mham jêng ƀư tât khĭt nuĭh:

Lah knŭng rtoh luh mham rih dơm lah ta ntô săk, rtoh luh mham rih ta jâng sêk ri hôm đêt, yơn rtoh luh tâm proch klơm ri lĕ rngôch kơt mô dơi kơl. Nuĭh ƀon lan mô an thơ tha tâm rnôk aơ. Aƀaơ dôl tâm yan srê, geh ntoh duh  rtoh luh mham rih ri an tât ngih dak si ngih dak gay dơi uănh nđôi, groi uănh n’hanh ndơ̆ an tâm trong kan. Rnôk nĕ, ngih dak si dơi gĭt ƀon lan geh srê, ntŭk geh nuĭh ji gay geh ăp trong mbơh ƀư njrăng n’gang srê jru hvi lơn.

Tĭng Rmôt kan dak si lam ntŭr neh, duh rtoh luh mham rih dơi pă 2 rmôt: Rmôt mô rgâl jêng nău ji n’hanh rmôt rgâl jêng nău ji mbăn. Ăp nău ntoh hô ngăn bah duh rtoh luh mham rih n’gơich geh: Duh n’hanh ji măt, ji bôk, rtoh luh, m’ưm hok, ji nting soan,... Ăp nău geh mbra jŏ bah 4-7 nar. Lah duh rtoh luh mham rih n’gơich, nuĭh ji dơi mât uănh di trong dơi bah jêh nklăp du pơh bah rnôk duh.

Rnôk ntưp duh rtoh luh mham rih mbăn, nuĭh ji mbra geh ăp nău ji n’gơich n’hanh nkre geh ăp nău ji kơt kơt: Ntoh ăp rplay luh mham rih bah dih ntô săk. Hoch mham muh mô lah ta jâng sêk. Hok luh mham mô lah geh mham tâm ăch (yor rtoh luh mham tâm proch). Hok âk, ji ndŭl, jâng ty nđik. Nuĭh ŏk r’ah, nho lêt, way măt. Rnôk geh ăp nău ntoh aơ, nuĭh ji an tât dâl ăp ngih dak si gay dơi săm ndal n’hanh săm ngăch, lah mbrơi jêng tât ăp nău rgâl mbăn, đê̆ đŏng lah khĭt.

Gay mât njrăng săk soan an săk nơm, rnăk wâl n’hanh ăp nuĭh kiău ma, N’gâng kan dak si kuăl jă nuĭh ƀon lan ăp pơh an 10 mnĭt gay nkhĭt măch tăp rhai dak n’hanh ƀư tĭng ăp trong njrăng n’gang ji bah kơi aơ:

6 Nău an ƀư gay njrăng n’gang duh rtoh mham rih

1. Uănh nđôi, saơ n’hanh nkhĭt tăp rhai dak tâm ăp ndơ n’gâr dak dŏng đah trong ƀa ƀơ rao măng, kŭp bể dak n’hanh ăp ndơ dŏng n’gâr dak, m’ơk ka gay nkhĭt tăp rhai dak.

2. Ƀa ƀơ rgâl dak ta ăp n’gi nkao, m’ơk ka mô lah dak si nkhĭt tăp rhai dak tâm ngan dak jâng rpêh, ntu mât ka, hòn non bộ, khay dak tủ nđik...

3. Jăng lơi ăp ndơ ndŏk nja, yăng gri dak bah dih, nkŭp ăp ndơ dŏng dơi n’gâr dak mô dŏng, gay mô an măch deh tăp.

4. Bĭch kăt njrăng n’gang măch chuh n’ăp măng n’hanh nar, nsoh kho ao jông ty, dŏng bình xịt măch, nhang măch, kem nsut măch, vợt điện măch... gay nkhĭt măch n’hanh njrăng măch chuh.

5. Dŭt n’hâm tâm rgop đah nău kan dak si tâm ăp nău kan nkhĭt tăp rhai dak n’hanh ăp rơh puh dak si, njrăng n’gang srê.

6. Rnôk geh duh tât dâl ngih dak si gay dơi but uănh n’hanh mbơh ntĭm săm. Mô săm êng ta jay.