VOV4.M’nông: Ndrel âk srê kop duh luh mham rih dôl geh jêr jŏt n’hanh ntêt nkri, khay dăch aơ, ta Gia Lai ntoh du đêt nău ji geh tât trong n’hâm rnôk trôk nar rgâl. Lơn lah, mhe aơ kruanh Viện Vệ sinh Dịch tễ Tây Nguyên lĕ pah kan đah Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên gay rdâng đah kop srê rtoh luh ta săk dôk.

Rnôk dăch aơ, khoa Nội-Ngih dak si nkual ƀon têh Pleiku tâm nu nău lĕ nsưng ji mro. Tâm nĕ, nuĭh ji kop duh luh mham rih an lăp ngih dak si âk nuĭh ăp pơh. Nuĭh ji Trương Thị Thúy Trang, 33 năm deh, ta phường Yên Thế, nkual ƀon têh Pleiku lăp ngih dak si lĕ 5 nar aơ gĭt:

“Gâp saơ ŏk r’ah lam săk, ji bôk, duh hô ngăn. Nai dak si an uănh năl mham ri geh kop duh luh mham rih. Săk soan gâp aƀaơ lĕ dơi oi âk hôm”.

Nuĭh ji săm ji kop duh luh mham rih ta Ngih dak si Nkual ƀon têh Pleiku.

Kơp bah bôk năm tât aƀaơ, n’gor Gia Lai geh nklăp 6 rbăn nuĭh ntưp kop duh luh mham rih ta lam ăp xă, phường; lĕ geh du hê khĭt. Knŭng tâm khay 9 mhe rlău, geh nklăp 2 rbăn n’gul nuĭh ntưp kop duh luh mham rih. Ăp ntŭk geh  nuĭh ntưp mhe âk lah nkuăl Đăk Pơ, nkual ƀon têh Pleiku, nkuăl Krông Pa... Nai dak si Rơ Mah Yan-Khoa Nội, Ngih dak si Pleiku an gĭt:

“Aƀaơ hin tâm khoa, nuĭh kan đêt ri dơi ntop tay nuĭh kan bah ăp khoa êng, n’hanh ntop điều dưỡng, nai dak si bah ăp xă phường, kâp uănh măng nar. Nuĭh ji geh nu nău ri mkra ngăch n’hanh geh ndoh ndơ gay săm nuĭh ji uĕh ngăn”.

Tĭng wa Đinh Hà Nam-Groi Giám đốc N’gâng kan dak si Gia Lai, n’gor lĕ nchroh mbơh nu nău ntưp kop duh luh mham rih mbra hao âk tâm khay 9 n’hanh khay 10 yor aơ lah rnôk mih duh tâm srah dơh an măch hun hao. N’gâng kan dak si Gia Lai lĕ ntĭm rđău ăp ntŭk kan rgum mbơh ƀư trong nchrăp uănh nđôi srê n’hanh trong kan săm ntơm bah dâng dâl. Bôl ndrĭ, srê kop duh luh mham rih mbra dơi uănh nđôi tam lah nuĭh ƀon lan wât ƀa ƀơ răk rao ntŭk ntô, jŭt jăng tâm rnôk deh bah măch-ta n’gul ƀư ntưp rêng kop ji:

“Ngih dak si nchrăp rdâng njrăng n’gang n’hao groi nđôi ntŭk srê gay ngăch ƀư nkhĭt rdêl ăp ntŭk srê. Ăp ngih dak si lĕ geh trong nchrăp, tâm pă nsưng ji, du đêt dak si săm nuĭh ji, lơn lah ăp dak si tam gay săm ăp nuĭh mbăn, hao duh ndal luh mham rih. Nău khlay ngăn lah ndrel uănh mĭn nău jăng lơi ăp ndơ ƀư dak nkân ta ntŭk he gŭ rêh, ntŭk pah kan, nkual gŭ kan, aơ lah trong mkra njrăng n’gang kop duh luh mham rih uĕh ngăn”.

Nai dak si ta Ngih dak si Nhi Gia Lai chop uănh an kon se jêt geh ji ryông mlông dơ̆.

Aƀaơ hin, ta Tây Nguyên dôl tâm rnôk yan mih-duh tăch proăt, jêng ăp nău ji geh tât trong n’hâm ntoh âk ta Gia Lai. Tâm rlău 1 khay plơ̆ ma aơ, Ngih dak si Nhi n’gor Gia Lai lĕ wơt dơn săm an rlău 800 nuĭh ntưp ăp nău ji trong n’hâm, geh rlău 1/3 dĭng lĕ nuĭh ntưp bah bôk năm tât aƀaơ. Ta Khoa Nội tổng hợp-Y học cổ truyền (ngih dak si Nhi n’gor Gia Lai) geh 163 nsưng ji. Yơn lah, rnôk dăch aơ Khoa lĕ n’hanh dôl wơt dơn săm ta ngih dak si an rlău 200 nuĭh kon se jêng an ntop tay nsưng ji. Tâm rnoh aơ geh bơi 80% kon se ji ntưp ăp nău ji trong n’hâm kơt: kop siăk, hor muh, ji mlông dơ̆, ji ryông mlông ko, ji klơm soh... lĕ rngôch kon se ntưp ji bah dâng 5 năm deh. Yuh Nguyễn Thị Thanh Thủy, gŭ thôn Hưng Hà, xă Phú Cần, nkuăl Krông Pa ndơ̆ kon jêt lăp ngih dak si săm an gĭt:

“Yor mon hor muh n’hanh siăk ngêt dak si mô dơi oi jêng leo mon hăn but uănh ri mư gĭt mon geh ji ryông mlông dơ̆ n’hanh nai dak si đă lăp ngih dak si n’hanh lĕ lăp bah nung nar aơ”.

Nai dak si Từ Thị Mai Linh, Groi Kruanh Ngih dak si Nhi n’gor Gia Lai an gĭt:

Băng: “Yan aơ trôk nar mih duh ndal, dơh an ăp ntil kaman, ƀư kop ji. Mpeh đah ngih dak si ri lĕ nchrăp dăp tay nuĭh kan, nsưng gay an ăp mon bĭch n’hanh săm tâm di n’hanh tam. Nkre nchrăp dak si, ndoh ndơ geh tât săm ji trong n’hâm”.

Wa Bùi Khánh Toàn pah kan đah Ngih dak si Đa khoa nkual Tây Nguyên.

Ndrel đah ăp nuh srê way mâp, ta Tây Nguyên an uănh mĭn tât nuh srê mhe ntoh, nĕ lah srê rtoh luh ta săk dôk. Mhe aơ, wa Bùi Khánh Toàn, Viện phó Viện Vệ sinh Dịch tễ Tây Nguyên lĕ geh nar pah kan đah Ngih dak si Đa khoa nkual tây Nguyên mpeh trong kan njrăng n’gang srê aơ. Wa Bùi Khánh Toàn đă:

Băng: “N’hao trong kan groi nđôi, n’hao nkoch trêng n’hanh nuĭh kan dak si geh nuih n’hâm njrăng nău ji aơ lĕ geh ta Việt Nam gay geh trong uănh năl n’hanh kơp uănh, săch ơm mpeh đah lâm sàng gay dêr an vĭ. Mpeh nkoch mbơh njrăng nuĭh he lah nuĭh ƀon lan, nsum mpôl he lah âk rnoi mpôl đêt an geh trong gĭt nău mbơh nkoch geh đŏng nău jêr jŏt lơn jêng an nkra rgâl ngăch, rgâl trong kan nkoch mbơh. Mpeh trong kan tiăr nti ri ƀư tiăr nti an ăp nkuăl têh n’hanh ăp ngih dak si gưl bah dâng mpeh trong kan nchroh saơ ơm gay n’hao nuih n’hâm njrăng đah kop srê aơ”.

          VOV Tây Nguyên/Nuĭh rblang: Y Sưng Phê Ja