Tĭng Ntŭk kan uănh nđôi kop ji n’gor Gia Lai, ji duh rtoh luh mham rih lĕ ntoh âk ta lĕ rngôch 17 nkuăl, nkual têh, nkual ƀon têh đah 732 nuĭh ntưp, hao 2,4 tơ̆ nkôp đah rơh aơ năm e. Ăp nkuăl geh rnoh nuĭh ntưp âk lah Krông Pa, Ayun Pa, Ia Pa n’hanh nkual ƀon têh Pleiku.

Tĭng nău kan dak si Gia Lai đŏng, duh rtoh luh mham rih mbra hao âk tay n’hanh geh trong jêr jŏt tâm nar tât rnôk rnoh mih âk, trôk nar n’ĭt, lah ntŭk ntô an rhai dak, ndrŭng rhoăi hun hao. Yor nê, ndrel đah ăp nău nsrôih bah nău kan dak si dơh rdôl lơh lah nuĭh ƀon lan an wât êng tâm nău njrăng n’gang ji duh rtoh luh mham rih. Wa Đinh Hà Nam, Groi Giám đốc N’gâng kan dak si Gia Lai, lah:

“Mpeh njrăng n’gang duh rtoh luh mham rih mô dơi thơ tha, trong njrăng n’gang duh rtoh luh mham rih uĕh ngăn mô an geh rhai dak ri mô geh duh rtoh mham rih. Ntĭt nsa gri, bình típ, lơn lah pông ndeh, nar bah năp geh mih, mih ƀư nkân dak măch hun hao. Bah nĕ măch deh tât jêng măch têh nklăp rlău 10 nar, kơt nĕ, nău puh hóa chất knŭng dơi nhĭt măch mpăr, nar tam bah hóa chất knŭng nklăp 48 mông. Lah nuĭh geh duh ri nuĭh ƀon lan tât ngih dak si gay dơi săm”.

Ta n’gor Dak Lak, ji duh rtoh luh mham rih dôl geh nău hao, mbra geh ntoh âk rnôk trôk nar lăp yan mih tâm rnôk n’gor mô tŏng hóa chất puh njrăng n’gang. Kơp bah bôk năm tât aƀaơ lam n’gor Dak Lak kơp dơn 283 nuĭh ntưp duh rtoh luh mham rih. Nkôp đah khay 4, hao rlău 40 nuĭh ji n’hanh kơp dơn tay 3 ntŭk srê ta ăp nkuăl Buôn Đôn, Krông Năng n’hanh Krông Ana.

Ntŭk kan uănh nđôi kop ji n’gor Dak Lak lĕ ntĭm rđău ăp ntŭk kan n’hao uănh nđôi, groi nđôi rjăp, saơ ơm, mkra rjăp gay ntŭk srê an n’hŭch ntưp tâm ntŭk gŭ rêh; mĭn nal nkual geh âk gay ƀư puh hóa chất nkhĭt măch njrăng n’gang duh rtoh mham rih. Nkre ntrôl dăng nkoch trêng, rgŏ jă nuĭh ƀon lan ƀư tĭng ăp trong răk kloh uĕh ntŭk ntô gŭ âm, nkhĭt măch, tăp rhai dak, njrăng n’gang duh rtoh mham rih ta rnăk wâl n’hanh ntŭk gŭ rêh.

Tĭng nai dak si Lê Phúc, Groi giám  đốc Ntŭk uănh nđôi kop ji n’gor Dak Lak, jêr jŏt tâm njrăng n’gang srê duh rtoh luh mham rih aƀaơ lah mô tŏng dak si njrăng n’gang srê yor mô tŏng prăk n’hanh mô hŏ dơi ndranh.

“Aƀaơ hin mpeh hóa chất ri mô hŏ geh, mpôl hên dôl dăn đă đah Viện vệ sinh dịch tễ Tây Nguyên ntop kơl du gâl gay tŏng ăp ntŭk srê dơm. Ntơm bôk yan mih lah ntơm bôk măch hun hao, aƀaơ du đêt nkuăl lĕ nchrăp nău puh hóa chất bah tơm prăk bâh nkuăl an gay m’hâm ƀư uănh lah véc-tơ gay he nchrăp mkra lor”.

N’gor Khánh Hoa kâng n’har đah n’gor Dak Lak n’hanh Lâm Đồng, nu nău duh rtoh mham rih dôl geh jêr jŏt. Bah bôk năm tât aƀaơ, ta n’gor Khánh Hòa lĕ kơp dơn rlău 1.100 nuĭh ntưp duh rtoh luh mham rih, tâm nĕ du hê khĭt. Rnoh nuĭh ntưp duh rtoh luh mham rih, hao rlău 6 tơ̆ nkôp đah rơh aơ năm bah năp. Trong kan njrăng srê duh rtoh luh mham rih ta Khánh Hòa mâp âk jêr jŏt yor nău groi nđôi, saơ nuĭh ji mbrơi, mkra srê mô ngăch. Âk nuĭh ƀon lan hôm e thơ tha, rwăt êng dak si sĭt săm ta jay, ƀư jêr jŏt an nău saơ ơm nuĭh ji, mkra ăp ntŭk srê. Ăp nău kan nkhĭt măch rhai yor ăp ntŭk ƀư mô tam, dŭt âk geh trong nkoch trêng.

Nai dak si Tôn Thất Toàn, Groi Giám đốc Ntŭk kan uănh nđôi kop ji n’gor Khánh Hòa an gĭt, Nău kan dak si tâm rgop tay đah ăp ntŭk kan, ƀon lan n’hao nkoch trêng, ƀư nkhĭt tăp rhai dak ta ăp ntŭk, nkual geh âk. Ăp ngih dak si ntrôl dăng groi nđôi, saơ ơm, mkra ntŭk srê an rjăp; đă jrô but uănh êng njrăng nuĭh ji duh rtoh luh mham rih, njŭn ngih dak si ngăch, n’hŭch an nuĭh ji hao mbăn, jêng tât khĭt nuĭh. Nai dak si Tôn Thất Toàn đă:

“Geh âk rnăk dôl ntêm dak, an rao măm răk kloh uĕh, nkhĭt ăp tăp krêp tâm yăng gri dak. Kŭp ndơ n’gâr dak bah nơm gay mô an măch deh. Nuĭh ƀon lan rnôk geh ăp nău ntưp ji, an hăn tât ngih dak si ngăch. Dêr nu nău rwăt êng dak si, săm ta jay, tă bah nĕ, lĕ geh âk nuĭh rgâl mbăn, rnôk lăp ngih dak si săm, rnoh mbăn dŭt jêr jŏt”.