Rơh rlau aơ, tâm n’gor Dak Lak bôk nau kan chuh n’gang pơk hvi geh ƀư mro ndrel rgum âk nau ueh, âk nau ji lah geh vắc xin ri n’huch ngăn, du đê̆ nau ji geh jut jăng. Yơn lah, yor nau khuch bah srê Covid-19, âk nŭih ƀon lan dôl ma thơ tha, ô ŭch chuh bah kon se tâm nau chuh n’gang pơk hvi mra ƀư ăp nau ji kơt lah rtoh luh, bạch hầu, siăk...mra plŏ tay. Bah năp nau nê, n’gâng kan dak si nsôih ntrŭnh ƀư âk nau kan gay ma n’hao nau gĭt rbăng tâm ƀon lan tâm nau leo kon hăn chuh n’gang.

Lah xã nkuăl III bah nkuăl Buôn Đôn đah 3.307 rnăk, 13.649 nŭih, tâm nê kônh wa rnoi mpôl đê̆ geh rlau 44,9%, nau rêh kônh wa hôm jêr, rơh rlau aơ, Ngih dak si xã Tân Hoà mro nsôih ƀư ueh nau chuh n’gang pơk hvi tâm nkuăl. Gĭt nau khlay bah nau chuh n’gang, 7h30 ôi lơ 15 ăp khay, tâm ngih dak si, ƀon lan leo kon hăn chuh âk ngăn. Yuh Hoàng Thị Kim Thoa, ta Thôn 1, xã Tân Hoà, nkuăl Buôn Đôn, n’gor Dak Lak, nkoch:

‘Kon gâp năm aơ 5 năm ndrel tât nar chuh vắc xin bạch hầu. Gâp gĭt nau chuh vắc xin khlay ngăn đah n’hâm soan kon se ri ma rnôk ngih dak si mbơh, gâp leo kon gâp hăn chuh tâm di nar. Bol ma nglai chuh nkah tay yơn gâp saơ nkah tay kŏ khlay yor tâm rnôk chuh bah năp nơh ma nơm mô chuh nkah ri n’hâm soan kon nơm mô dăng, mô tam mât bah vắc xin ri ma nơm ân geh chuh tay gay ma n’hao nau dăng châl nau ji bah kon nơm”.

Gay đăp mpăn n’hâm soan ân kon se, lor ma chuh, cán bộ nai dak si bah ƀư nau uănh n’hâm soan bah kon se gay ueh rnôk chuh. Jêh rnôk chuh, kon se geh gŭ uănh đê̆ ngăn 30 mnĭt, lah mô geh nau khuch mơ geh sĭt tâm ngih ndrel geh uănh tay. Ƀư ueh nau khám âm kon se bah năp ndrel ba kơi jêh chuh tâm âk năm, ri ma tâm ngih dak si mô geh nau khuch, nau tât jêh chuh, kon se geh chuh tŏng ăp ntil vắc xin geh nau tam ngăn. Năm 2022, rnoh rtoh –Rubella, viêm não Nhật Bản chuh nglai 3 geh rlau 90%. Rnoh chuh bah kon se tŏng geh 74,5%, rnoh chuh DTP geh 58,9% ndrel rnoh geh chuh UV2+ geh 85%. Nai dak si Phan Thị Tuyết-Kruanh ngih dak si xã Tân Hoà, nkuăl Buôn Đôn, mbơh:

‘Đah rnôk aơ rnôk ma ăp ntil nau geh nâm ơm, mô geh khuch bah srê ji, ăp nŭih me ân leo kon nơm hăn chuh n’gang plŏ tay nâm ơm. Êp nê, Ngih dak si hŏ n’hao nau nkoch trêng kơt lah ăp nau nkoch tâm trong mbơh nau mhe nau kan bah xã. Ăp khay bah năp nar chuh du nar, ngih dak si rƀŭn nchră ma y tế thôn, ƀon, uănh moh săk kon se tât nar chuh, jao ân nŭih kan dak si tâm thôn, ƀon leo tât ăp ngih gay kuăl leo kon hăn chuh. Êng nê, Ngih dak si hôm ƀư rjăp mạng Viettel, nkah nar chuh ân me mbŏ gay ma đăp mpăn hăn chuh tâm di nar”.

Nau ngăn ân saơ, tâm âk năm ma aơ, bôk nau kan chuh n’gang pơk hvi bah xã Tân Hoà lah êng, nkuăl Buôn Đôn lah nsum hŏ ƀư dơi geh ueh ndrel âk ntil. Rnơm bôk nau kan chuh n’gang pơk hvi, du đê̆ nau ji tâm kon se geh njrăng tam, kơt: bại liệt, siăk, uốn ván, djroh...rnoh ăp nau ji tâm ntưp geh huch bah âk năm, n’hâm soan kon se ndrel ƀon lan bah nkuăl nar lơn geh rgâl. Nai dak si Đoàn Quốc Đỉnh-Giám đốc ngih dak si nkuăl Buôn Đôn, mbơh:

‘Yor hôm âk nau jêr yor srê, du đê̆ ntil vắc xin ƀư chuh chuh n’gang tŏng ân kon se tâm bôk nau kan chuh n’gang pơk hvi ê geh dơi kơt nau nchrăp luh. Gay đăp mpăn kon se geh tŏng ăp nglai chuh vắc xin, tâm năm 2023, ngih dak si hŏ ndâk nau nchrăp chuh ân kon se n’hêl, tâm nê uănh khlay tât nau chuh ntop gay chuh ăp nglai ma kon se rnôk geh tay vắc xin. Mpeh nŭih kan, ăp nau dơi kơl an ân kon se tâm nau kan chuh n’gang bah Ntŭk kan hŏ nchrăp, đăp mpăn ân ăp ntŭk chuh tâm ăp Ngih dak si bah xã”.

Tĭng nau mbơh bah Ntŭk kan nkân njrăng nau ji bah n’gor, ntơm rnôk ntrŭnh ƀư nau kan chuh n’gang pơk hvi, bôk nau kan hŏ leo tât nau săk tam ngăn ân nau njrăng, rdâng srê ji kơt bại liệt, rtoh luh, bạch hầu... Bôk nau kan geh ƀư nâp tâm 100% xã, phường hŏ rgop nau n’huch rnoh nau ji kŏ kơt lah têm prăk rnôk săm, jăng lơi du đê̆ nau ji tâm ntưp. Gay pơk trong ân ƀon lan geh dŏng ma nau chuh n’gang, Ntŭk kan nkân njrăng srê ji vay mbơh nau chuh, ƀư jrâu ntĭm nti ân cán bộ nau dak si ƀư nau kan kơl chuh n’gang pơk hvi mpeh nau dơi dŏng vắc xin tâm nau njrăng ndrel săm nau ji, nau dơi uănh rnôk jêh chuh, nau ƀư, mât ndrel dŏng vắc xin, ntrŭt dăng nau nkoch trêng, ntĭm mbơh mpeh nau ueh jêh chuh n’gang nau ji ndrel ăp nau khuch geh mâp gay nŭih ƀon lan rnơm tâm nau chuh n’gang , rđau ntŭk kan ngih dak si ăp nkuăl, nkuăl têh, nkuăl ƀon têh ƀư tâm di nau ntrŭnh mpeh nau chuh n’gang, ngăn lah nau khám, săch, mbơh ân ăp me, uănh, saơ ơm nau khuch jêh chuh bah kon se...Nkre nchrăp ăp tủ mât prăp, hộp dâng vắc xin tâm di, n’hao nau uănh tâm nau chuh n’gang, ƀư ndơn, pă vắc xin ân đăp mpăn, tŏng ndrel săk tam.

Chuh tŏng, tâm di nar lah nau ueh gay ma njrăng, rdâng srê ji ân kon se ndrel lah nau dơi bah kon se. Ntŭk kan dak si lam ntur neh ndrel N’gâng kan dak si nkah ăp rnăk lah geh kon jê̆ hăn chuh tĭng nar bah bôk nau kan chuh n’gang pơk hvi, ân leo kon se hăn chuh vắc xin chuh n’gang pơk hvi, mô kâp vắc xin kơl am ma nchlơi nau ueh rnôk chuh tâm di nar bah kon se, ƀư tât nau khuch tâm ntưp nau ji khuch hô. Ăp vắc xin kŏ geh đăp mpăn tâm ban. Ăp me mbŏ kon se ŭch kon nơm geh n’hâm soan ueh ri leo kon hăn chuh tŏng, tâm di nar ăp ntil vắc xin bah nau chuh n’gang pơk hvi ndrel ăp vắc xin ê geh tâm bôk nau kan. Nar chuh lah nau khlay, nê lah nau dơi, nau ƀư bah ăp nŭih kŏ kơt lah nau kan bah ăp nsum mpôl ndrel lam nau rêh jêng.

Vaccine n’hanh chuh lah trong njrăng n’gang tam ngăn gay ƀư n’hŭch rnoh ntưp ji n’hanh rnoh khĭt tă bah ntưp rêng ji hô ngăn đah kon se. Gay wât kloh lơn mpeh nău khlay bah chuh vaccine an kon se, rmôt nchih nău nkô̆ way nkoch lĕ geh rơh mâp tâm nchră đah nai dak si Lê Phúc-Groi Giám đốc Ntŭk kan groi nđôi kop ji gay wât kloh lơn mpeh nău aơ.

- Dăn nai dak si an gĭt chuh pơk hvi geh nău khlay m’hâm tâm nău mât njrăng săk soan bah kon se ?

Nai dak si Phúc: Bôk nău kan chuh pơk hvi lĕ dơi mbơh ƀư dŭt jŏ hôm lĕ rgop an nău mât uănh săk soan kon se. Na nê̆ chuh dŭt uĕh an kon se yor dơi an chŏl kơl săk he dun tay du đêt nău ji lĕ geh vaccine njrăng n’gang. Yor nê, nău chuh an kon se n’hanh chuh lah nsum dŭt uĕh tâm nău mât njrăng săk soan bah kon se. Lah he mô chuh vaccine sởi kơt lah ri jêh 9 khay săk bah kóne đah nău ji sởi mbra hŭch, rnôk ntưp kaman sởi kon se mbra ntưp ji. Ma ji sởi rnoh ntưp rêng dŭt ngăch, klach rgâl bah sởi dŭt âk. Mô lah ăp ntil vaccine êng kơt bạch hầu, ho gà, uốn ván... kơt nĕ đŏng. Lah chuh di n’hanh tŏng nar, săk kon se mbra chŏl mât njrăng kon se mô ntưp kop srê.

- Aƀaơ hin tâm bôk nău chuh pơk hvi kon se mbra dơi chuh ăp ntil vaccine mêh, hơi nai dak si ?

Nai dak si Phúc: Đah kon se bah dâng 12 khay deh, kon se dơi chuh tŏng ăp tĭng bôk nău kan chuh pơk hvi nar aơ mbra geh 8 nglai. Bôk năp kon se oh bê mbra dơi chuh vaccine Viêm gan B oh bê. Jêh nĕ, tâm 1 khay jêh deh, kon se mbra dơi chuh vaccine njrăng n’gang hiăn. Kon se bah 2 khay, 3 khay n’hanh 4 khay deh ăp khay mbra dơi chuh nglai 5 tâm 1. Kon se geh 5 khay mbra chuh vaccine bại liệt. Rnôk 9 khay kon se dơi chuh vaccine sởi. Rnôk kon se 12 khay mbra chuh njrăng n’gang viêm não Nhật Bản, nglai 2 ƀah nglai 1 bah 7-10 nar n’hanh nglai 3 mbra nkah tay jêh 1 năm. Tâm khay 2, 3, 4 rlău ma chuh vaccine 5 tâm 1 kon se mbra dơi chuh ntop tay vaccine bại liệt. Lah nău chŏl ji tŏng ăp an kon se, tâm 12 khay deh mbra dơi chuh 8 nglai n’hanh ngêt 3 tơ̆ vaccine bại liệt. Rlău ma nĕ, ăp nglai nkah tay rnôk kon se 18 tât 24 khay, kon se mbra dơi chuh nkah tay ăp nglai njrăng n’gang bạch hầu, ho gà, uốn ván n’hanh sởi rubela.

- Aƀaơ geh mô đêt me bơ̆ an lah ăp nglai nkah tay mô khlay jêng mô an kon hăn chuh, nai dak si geh nău rgop đŏng mpeh nău mĭn aơ ?

Nai dak si Phúc: Tam bah vaccine tâm bôk nău kan chuh pơk hvi lah chuh tŏng ăp nglai bôk năp n’hanh ƀư tng uĕh ăp nglai nkah tay. Nglai nkah tay geh nău ƀư dŭt khlay, rnôk he mô chuh nkah tay, bôl kon se lĕ geh soan chŏl gay mât njrăng kop srê nĕ yơn lah mô chuh nkah tay, soan chŏl mbra nar lơ hŭch. Nău chuh nkah tay mbra kơl săk mât njrăng bah săk nơm. Nĕ lah, nău chuh nkah tay ăp nglai vaccine dŭt n’hâm khlay. Mpôl hên đă ăp me bơ̆ rlău ma chuh tŏng ăp lĕ nglai bôk năp, an chuh tŏng ăp nglai nkah tay an kon se.

- Nău mô chuh vaccine an kon se mbra ƀư ăp nău khuch an kon se, hơi nai dak si?  

Nai dak si Phúc: Geh dŭt âk nău mbơhg ƀư an me bơ̆ rvê mô lah dun nău chuh. N’hêl na nê̆, tâm ăp năm bah năp, Bôk nău chuh pơk hvi lĕ ntrŭt tât nău wât bah me bơ̆, nu nău bên tâm nău ndơ̆ oh kon hăn chuh. Jêng lah, tâm năm bah năp, lơn lah lvang srê Covid-19 ntoh, geh dŭt âk nău mbơh mô di mpeh vaccine Covid-19 jêng âk me bơ̆ djăt mô tŏng ăp, dun, mô ƀư tĭng nău ndơ̆ kon hăn hăn chuh. Mpôl hên đă, nău chuh vaccine lah trong mkra tam ngăn gay mât njrăng kon se. Yor nê, he an janh, mĭn mât n’hanh ndơ̆ kon hăn chuh tŏng ăp, di nar. Lah mô chuh vaccine, săk mbra mô geh chŏl đah nău kop ji nĕ. Rnôk mô geh chŏl nău ji, kon se mbra dơh ntưp kop ji n’hanh rnoh mbăn, khĭt mbra âk. Du đêt me bŏ yor mô ru nău kan ƀư kon se mbra nar chuh ri hôm e ndơ̆ kon se hăn chuh gay cán bộ dak si mbơh ntĭm n’hanh chuh an kon se.

Dăn lah uĕh nai dak si !