Tĭng kơp uănh, ta lam ntŭr neh aƀaơ geh nklăp 2-5% rnoh nuĭh ntưp nău ji chiăt ok nsiap ntô. Nău ji ntoh ta ăp rơh năm deh, nuĭh ntưp ji way geh sôt ntô, âk lah ăp mpơng môr, chăng n’hanh geh nsiap nglang yor nău hao môr, chiăt n’hanh ji. Nău ji geh ta ăp ntŭk tâm săk, bah nheh ty, kah kuang tât dôn, mpang jâng, ăp ntŭk way geh sôt lah ăp ntŭk ntô tâm kô mưk, nting chiăng ty, ntô bôk n’hanh săk... Rnôk ntưp ji nsiap ntô, nuĭh ji dơi ntưp ăp nău ji nkre kơt đit prêng, lăi, chrach njŭng, ji siăp ntô, play nuih. Rĭng 3 nuĭh geh chiăt nsiăp ntô ri geh 1 hê nuĭh ntưp n’ăp ji nsiap rpăk nting, đah ăp nău ntoh kơt ăp nău ji nting kơt rpăk.

Ta khoa but uănh ji, Ngih dak si đa khoa nkual Tây Nguyên, rnoh nuĭh ji tât but uănh n’hanh săm ji ok chiăt nsiap ntô geh nklăp 20% rnoh nuĭh ji. Dŭt âk ăp nuĭh tât but uănh tâm nu nău ok chiăt nsiap mpơng têh, nsiap ok ndâng n’hanh ji rpăk nting. Geh ăp nuĭh mbăn, nuĭh ji an lăp ngih dak si gay săm dŭt n’hâm, ntop kơl chrăt ŭnh, nchrăt tia tử ngoại n’hanh mât uănh bah dih ntô. Bôl ji geh ăp nău ntĭt mpơl êng yơn hôm e geh vĭ đah du đêt nău ji ta ntô êng kơt môr chiăt ntô, nsiap phấn hồng, bu bi dak sa...

Yuh Huỳnh Thị Linh (26 năm deh) ta nkuăl Krông Pắk, n’gor Dak Lak geh ji chiăt ok nsiap ntô lĕ 10 năm aơ. Rnôk bôk năp, ji ntoh rplay rwang kơt prăk nting ta nting chiăng, mĭn nơm geh nấm n’hanh rwăt dak si mhing mro mô bah. Yuh hăn but uănh ta ngih dak si da liễu Trung ương Quy Hòa (Quy Nhơn) ri gĭt nơm ntưp ji chiăt ok nsiap ntô, lĕ ngêt dak si ntop m’hing geh đêt khay ji lŏ ntoh tay. Aƀaơ, ăp khay, yuh Linh hăn ngih dak si but uănh tay, sŏk dak si ngêt ntop đah m’hing ta ntô gay njrăng n’glơi an nău ji. Nău ji aơ ƀư yuh đit prêng đah săk n’hanh prêng tâm mâp đah nuĭh m’ha. Wa Nguyễn Thị Ái, mê̆ yuh Linh nkoch:

Saơ 2 đah tôr bah kon ntoh rplay, mĭn lah yor kung sa tôr jêng gâp hăn joi rsoăn kung sĭt su sŏk ntă mô bah, jêh nĕ mư hăn but uănh ji bah dih ntô. Nai dak si lah nău ji chiăt ok nsiap ntô hôm, sŏk dak si ngêt ntop đah m’hing gay n’hŭch n’glơi an nău ji aơ mô dơi săm bah lĕ rngôch.

Nuĭh êng lah wa Nguyễn Xuân Tòng gŭ ta phường Tân Thành, nkual ƀon têh Buôn Ma Thuột, n’gor Dak Lak. Lôch 6 năm geh ji chiăt ok nsiap ntô lah tă âk năm wa rêh njê. Wa Tòng geh nău ji ntưp gút nkre chrach njung type 2. Bôk năp, ji ntoh ăp nsiăp ta ntô bôk jêh nĕ rêng jŭr nting chiăng n’hanh lam săk ƀư way chiăt, jêr ât. Wa Tòng mĭn nơm geh ji chiăt ntô dơm mô gĭt nău ji chiăt ok ntô lah moh ndơ, Rnôk ăp nău ntoh ji jêng mbăn, mpơng ntô geh ndâng, chăng lam săk n’hanh ăp rpăk môr ji, wa mư hăn but uănh. Wa Nguyễn Xuân Tòng nkoch:

Gâp mô gĭt nău ji aơ lah moh ndơ, bu nkoch mư gĭt, ăp rplay ntoh, koach lah nsiap pơng plôk jêh đêt nar pơng ntoh tay, rnôk bôk năp pơng mô chiăt, jêh ntoh âk pơng mư chiăt. Aƀaơ ri ngêt sa wêr dơm.

Dŭt âk nuĭh ji aơ knŭng ntoh ăp mpơng jêt ta ntô, khuch nău uĕh yơn du đêt nuĭh, ăp mpơng nsiap ƀư chiăt mô lah ji. Rnôk ntưp ji aơ, nuĭh ji an mĭn nău mĭn rêh ndrel đah ji lôch săk yor aƀaơ mô geh dak si săm bah lĕ rngôch, ji plơ̆ sĭt plơ̆ hăn âk rơh. Nău khlay lah nuĭh ji an gĭt năl ơm ăp nău geh ntoh tay gay săm ngăch, dêr n’glơi nău ji. Nai dak si chuyên khoa I Đỗ Thị Huế-Khoa but uănh, Ngih dak si đa khoa nkual Tây Nguyên an gĭt:

“Ji chiăt ok nsiap ntô way, geh dŭt âk ntoh êng bôk năp kơt nsiap njŭng, nsiap nếp, nsiap bôk nglău jâng ty mô lah khuch nsiap ta nheh... geh nău ntoh bôk năp dŭt êng êng jêng dơh nchroh tih đah du đêt nău ji ta ntô tâm săk, ji bih grăi ntô mô lah nsiap jrêng phấn hồng n’hanh yor geh jêng nău mĭn, stress, răm rngot âk ir ƀư an nuĭh ji mbăn tay.

Nău ji chiăt ok nsiap ntô mô dơi rwăt dŏng êng dak si, lơn lah ăp dak si đông y, gia truyền, dak si geh corticoid, an tĭng săm bah nai dak si n’hanh but uănh tay tĭng nar ton. Ƀa ƀơ mât răm nsâh an ntŭk ntô geh nsiap đah trong m’hing kem răm âk tơ̆, đêt ngăn 3 tơ̆ du nar, m’hing jêh hăn ŭm n’hanh rnôk geh saơ rănh ntô. Lah nuĭh ji geh ndal ta ntô an tât nai dak si chuyên khoa gay dơi nchroh di na nê̆ n’hanh săm ngăch. Bah meng nĕ, an mât uĕh nuih n’hâm, mô jŭt hât, n’hŭch ngêt ndrănh bia, n’hao sa âk biăp, ngũ cốc grăp, n’hŭch sa ngi mpa rong, n’hao tiăr nti thể dục thể thao.

          Vảy nến (rsiap săk) lah nau ji geh âk ngăn. Bol ma mô geh khuch hô, yơn ƀư nŭih geh nau ji aơ saơ chiăt ndrel mô ueh măt uănh. Nau ji aơ ê geh dak si săm bah lĕ ndrel nơih lŏ ji plŏ tay khuch ngăn tât nŭih ji. Gay ma gĭt tay nau ji aơ, rmôt phóng viên geh nau tâm nchră ma nai dak si Chuyên khoa I Đỗ Thị Huế-Khoa khám da liễu, Ngih dak si Đa khoa nkuăl Tây Nguyên.

            Nkô̆ nau ƀư jêng geh nau ji rsiap siăk lah moh ndơ ơi nai dak si?

            Nai dak si Huế: Nau ji aơ geh ntưp tă bah ndul me, geh nau khuch tă bah ntŭk nơm gŭ, ƀư jêng nau ji ntoh luh mô lah ƀư nau ji lơn ma jêng jâk. Ăp nau khuch ntoh luh bôk năp geh n’ăp ma nau rvê ir, nŭih geh nau ji rvê ir mô lah rngot hô ir kŏ ƀư nau ji jâk tay, nau ƀư geh khuch đŏng kơt lah nơm kuach, kuak, tho hô ndrel ăp nau ƀư jêng geh kman kơt nŭih ji geh nau khuch bah nau ji êng ƀư jêng nau ji luh rsiap ntuh; êng nê du đê̆ ntil dak si ƀư jêng ntoh luh đŏng ji rsiap lah yor dŏng dak si geh Corticoid.

            Ntă nŭih vay geh nau ji ndrel nau ji aơ geh ntưp rêng đŏng ơi nai dak si?

            Nai dak si Huế: Nau ji luh rsiap vay geh tâm ăp nŭih, ntơm bah kon se ân tât bu têh, yơn nŭih vay mâp ngăn lah tâm ăp kon se ndrel bu têh. Âk ngăn nŭih tât ngih dak si rnôk ntô geh rlôt, geh rsia, du đê̆ nuih tât khám tâm rnôk nto săk chih chăng, geh ndâng tâm săk. Nau ji aơ mô geh ntưp, nau ji geh ngăn lah păng ntưp bah dak mham, lah me mbŏ geh nau ji aơ ri kon kon khân păng geh 41% nau ji, lah knŭng mbŏ mô lah me geh nau ji ri geh nklăp 8,1% kon geh ntưp ji aơ đŏng”.

            Mra dơi dŏng n’ha si, reh si lă lêng gay ma săm nau ji luh rsiap aơ dơi đŏng nai dak si?

            Nai dak si Huế: Âk ngăn nŭih ji dŏng ăp ntil dak si geh Corticoid gay ma ngêt mô lah hĭng, ƀư jêng chăng lam săk mô lah ƀư rsiap aơ jêng luh ndâng lam săk, du đê̆ nŭih geh nau khuch jêng tât ung thư ntô. Nau ji luh rsiap ân tât rnôk aơ ê geh nau săm ân bah mô lah ân păng bah ngăn ngên. Ăp nau kan knŭng ƀư huch oi nau luh chăng tâm ntô, luh rsiap. Êng nau leo săm ma dak si tây y, nŭih geh nau ji kŏ dơi dŏng dơi ăp ntil nau săk êng, yơn lah dŏng gay ma ŭm mô lah trăm săk ân bah oi chiăt ntô, ƀư mô geh kro ntô, huch oi nau luh rsiap bah nŭih ji.

            Gay ma nkân ân ueh ngăn nau ji luh rsiap tâm săk ri nŭih ji moh nau geh ƀư?

            Nai dak si Huế: Gay ma nkân ân ueh nau ji aơ ri nau kan bôk năp nơm ân gĭt kloh nau ji luh rsiap lah du ntil nau ji ê geh dak si gay ma săm ân bah lĕ, ƀư mô ueh ân nŭih geh nau ji, rnôk săm jŏ jong ti ma nŭih ji ƀư jêng nau dil ndrel mô hôm ŭch săm. Ndri ma, nŭih ji ân geh kơt tĭng nau săm, huch nau mĭn rvê âk, n’huch ngêt ndrănh, ƀiêr, su hât. Rnôk geh nau ji mô dơi kuach, mô dơi kuak, tho ƀư khuch ntô. Rnôk ntôn geh nau ji ri ân hăn ngih dak si gay ma khám săm năn, der jêng geh nau ji jâk jru êng.

             Ơ, lah ueh nai dak si.