VOV4.M’nông: Ji chrach njŭng way geh âk nău rgâl, tâm nĕ geh nău rgâl đah măt kơt: ji Glocom, tật khúc xạ (ji kon măt) n’hanh klach ngăn lah ji võng mạc yor chrach njŭng. Aơ lah nkô̆ nău bôk năp ƀư cheh măt ta nuĭh ji chrach njŭng. Nău uănh ngăn lah: Ji võng mạc chrach njŭng geh dŭt đêt saơ nău ji, jêng tât rnôk saơ ri lĕ ta lvang mbrơi hôm.

 Ji võng mạc (ji kon măt) chrach njŭng mô geh nău saơ ji kloh na nê̆, ntop đah nău thơ tha bah nuĭh ji, jêng ji knŭng dơi saơ rnôk măt lĕ khuch. Tĭng kơp uănh bah Ngih dak si Măt Dak Lak, ji võng mạc chrach njŭng geh nklăp 40% tâm dĭng lĕ nuĭh ji geh nău ji mpeh măt tât but uănh ta ngih dak si, tâm nĕ nklăp 5% nuĭh ji ta lvang mbrơi, geh ntĭm săm gay hao uĕh n’hanh bah khuch tât măt.

Tĭng ăp nai dak si chuyên khoa mắt, ji võng mạc chrach n jŭng lah nău djơh ăp trong mham ta võng mạc (ji kon măt) ƀư ji chrach njŭng. Ji võng mạc chrach njŭng dôl nar lơ hao, n’hanh aơ lah nău ji klach ngăn, mô lah mâp ta nuĭh ji chrach njŭng (geh nklăp 1/3 rnoh nuĭh ntưp ji chrach njŭng. Tĭng tâm rnoh rgâl êng êng, mbra geh trong uănh nđôi an nuĭh ji dŏng dak si chuh dak si nội nhãn gay đăp mpăn măt an nuĭh ji.

Wa Nguyễn Thị Trinh, gŭ ta xă Đăk Phơi, nkuăl Lắk dôl săm rgâl võng mạc chrach njŭng ta Ngih dak si Măt an gĭt: wa geh ji chrach njŭng rlău 10 năm, geh khuch ta măt, geh hao nhãn áp, đục tinh thể n’hanh ji võng mạc chrach njŭng. Bôk năp, măt geh ngo, ji ta kon măt, rhoăi par bah năp măt... yơn mĭn yor săk ranh jêng rwăt âk ntil dak si nhrach măt sĭt dŏng ma mô bah. Hăn but uănh nai dak si chuyên khoa măt mư saơ geh ji chrach njŭng lĕ rgâl lvang rgâl nău ji êng.

“Rwăt dak si lêng lang sĭt nt’ruh, dak si pŭt, dak si nglang nt’ruh mô dơi đŏng. Rnôk mbăn hôm bĭch dâk lah chôt jêh nĕ wăr măt, mưm hok, ŭch hok yơn mô dơi hok n’hanh ji ndâr măt jŭr tâm trôm, ji ol, ji hô ngăn.

Nai dak si chuyên khoa I Nguyễn Thị Minh Hải-Khoa Glocom, viêm màng bồ đào, Ngih dak si Măt Dak Lak an gĭt: ji võng mạc chrach njŭng geh dŭt âk nkô̆ nău khlay. Bôk năp, nuĭh geh  nar chrach njŭng lơ jŏ năm ri rnoh ntưp ji võng mạc chrach njŭng lơ âk. Nuĭh ntưp ji chrach njŭng bah 5 tât 10 năm rnoh ntưp ji võng mạc chrach njŭng lah 80 tât 90%;

Tal 2, lah nău uănmh nđôi sĭk mham bah nuĭh ji, lah tâm năm jŏ ma nuĭh ji mô uănh nđôi uĕh sĭk mham ri dơh ntưp ji võng mạc chrach njŭng ơm lơn n’hanh geh nău mbăn ngăch lơn;

Tal 3 lah ăp nkô̆ nău geh tât ăp nău ji groi ndrel kơt: nău ji hao huyết áp, leh, mô tŏng mham; lvang nuĭh ji dôl bŭn, aơ lah lvang ƀư hao ntưp võng mạc chrach njŭng hao rlău 3 tât 4 tơ̆. Nai dak si chuyên khoa I Nguyễn Thi Minh Hải-Khoa Glocom, viêm màng bồ đào, Ngih dak si Măt Dak Lak an gĭt:

“Geh du nău dŭt khlay nĕ lah nuĭh ji uănh ngo măt, uănh mô saơ ăp mpông jay saơ pơng nsoet, koe mô lah nduh ndăp uănh ăp rplay sam ƀŭt pơng koet, jêt mô lah rgâl dak rup. Rnôk geh ăp nău ji nĕ an hăn but uănh dâl. Ăp nău ji nĕ mô di lah nuĭh ji geh nău rgâl chrach njŭng ta ntô võng mạc yơn ăp nău nĕ dŭt ŭch gay nuĭh ji an but uănh n’hanh saơ ơm, nău săm mbra tam lơn”.

Võng mạc chrach njŭng geh dŭt đêt nău ji, ngăn lah tâm lvang bôk năp nuĭh ji mô geh du ntil nău saơ gay mbơh njrăng lah he lĕ ntưp ji võng mạc chrach njŭng. Lĕ rngôch ăp nuĭh ji yor thơ tha jêng tât rnôk saơ lĕ lĕ ta lvang mbrơi, măt ngo, rup gui koet, mô lah mô saơ rup gui... Rnôk võng mạc lĕ khuch jêng dŭt jêr saơ, khuch dŭt âk tât săk soan, uĕh nâp nău rêh bah nuĭh ji ma hôm mbak jâk đah prăk kaih-nău rêh jêng. Nai dak si Nguyễn Thị Minh Hải an gĭt tay:

 “Ji chrach njŭng lah nău ji jêr bah jêng nău săm rgâl nău ji ta măt lah du nău dŭt jŏt jong an geh nar khay jŏ jong ri mư geh tam âk an nuĭh ji n’hanh nkre geh nuĭh ji an săm đăp mpăn trong mham rgop an nău ji ta măt dơi uĕh lơn”.

Gay njrăng n’gang ăp nău ji ta măt yor chrach njŭng ƀư ri he an tĭng uĕh nău săm ji chrach njŭng đah trong dŏng dak si, ndơ ngêt sa n’hanh tiăr nti ngăch săk soan; an saơ n’hanh săm uĕh ăp nău ji nkre geh hao huyết áp, mô uĕh ngi mham; an geh trong ƀư gŭ âm tâm di, n’hŭch dŏng chất kích thích, hât, ndrănh, bia... N’hanh nău khlay ngăn lah an but uănh măt ăp rơh gay ơm săm ăp nău rgâl ta măt yor chrach njŭng, ngăn lah rgâl ta võng mạc chrach njŭng. Đah nuĭh nuih chrach njŭng týp 1 ri an but uănh mbrơi ngăn rơh bôk năp lah jêh 3 năm dơi nchroh ji chrach njŭng n’hanh rơh but uănh đêt ngăn 1 năm 1 tơ̆; Đah nuĭh ji chrach njŭng týp 2 ri an hăn but uănh rơh bôk năp rnôk nchroh ji chrach njŭng n’hanh ăp rơh đêt ngăn 1 năm du tơ̆.

 Ơi kônh wa ndrel băl mpôl. Ji ntô kon măt geh tât nau ji yor chrach njŭng ƀư jêng. Trong hao hao mô lah mô đăp mpăn lah nkô̆ nau lơh jêng ăp nau khuch bah kon măt. Nkô̆ nau ngăn lah yor nau njêng mham mhe, mô ueh ƀư jêng luh mham tâm trôm măt, ji tâm kon mẳ. Lah mô geh săm ân năn ri nau ji kon măt yor chrach njŭng hŏ jêng tâm rnôk jâk păng mra jêng chieh măt. Nau tâm nchră bah kơi aơ đah Phóng voên ndrel nai dak si Nguyễn Thái Hà-Giám đốc Ngih dak si Mắt Dak Lak mra mbơh du đê̆ nau khuch kon măt geh tât ji chrach njŭng.

Ơi nai dak si, nau ji tâm kon măt yor geh bah ji chrach njŭng mô geh nau mpơl kloh ngăn, ndri nŭih ji moh nau ƀư gay ma gĭt nơm geh nau ji tâm kon măt geh tât ji chrach njŭng?

Nai dak si Nguyễn Thái Hà: Nau ji tâm kon măt geh tât ji chrach njŭng lah du nau ji nội khoa, jêh 5 năm ji kon măt geh tât chrach njŭng nơm geh saơ nau bôk năp mpơl bah kon măt rnôk geh ji chrach njŭng. Rnôk nŭih ji geh nau mpơl ji kon măt geh tât rchach njŭng ri măt ntơm ngo, uănh mô kloh, uănh mô ang, rnôk aơ nŭih ji ân geh hăn tât ngih dak si khoa măt gay ma geh khám ndrel ma uănh kon măt ji tă bah nau ji chrach njŭng gay ma ơm geh săm năn.

Ơi nai dak si, dăn nai dak si mbơh mhâm nau ji chrach njŭng lŏ lơh jêng nau ji tâm kon măt, nau mpơl ji hô bah nau aơ ri mhâm êh?

Nai dak si Nguyễn Thái Hà: Nai ji kon măt geh tât ji chrach njŭng lah du nau ji nội khoa geh tât nau khuch bah trong mham tâm săk nơm, tâm nê geh ăp trong mham kon jê̆ tâm kon măt, păng ƀư rgâl ăp tế bào êp ăp trong mham, ƀư rgâl nau geh tâm ăp trong mham ndrel păng lơh jêng mô tŏng ô xy bah ăp võng mạc ndri ma păng ƀư n’hao lơn ăp trong mham ndrel ăp ntrong aơ nơih chah, nơih lơh jêng luh mham ndrel jêh nê mra njêng ăp trong mham luh, njêng ăp rse tâm măt, ƀư tâm têk ndrel jêng chah. Jêh nê ngăn đŏng bah nau ji kon măt geh tă bah ji chrach njŭng lah nau luh mham tâm kon măt.

Ndri ngăn lah nŭih geh nau ji kon măt tă bah ji chrach njŭng mra ƀư jêng ngo măt. Ndri nơm dơi đŏng rek săm ơi nai dak si?

Nai dak si Nguyễn Thái Hà: Tâm nŭih ji chrach njŭng ri rnoh geh tât nau ji tâm kon măt păng mra geh ji âk lơn ndrel ơm tât lơn, ndri ma nơm ân geh rek kon măt ơm ndrel ma săm bah ân nŭih geh nau ji chrach njŭng. Êng nê, rnôk nơm rek săm tâm kon măt ri kơl an nŭih nai dak si săm măt nơm bu năl kon măt bah nŭih ji chrach njŭng gay ma năn ơm saơ aơ ăp nau khuch bah ơm ndrel săm ân năn ân nŭih geh nau ji.

Ndri ơi nai dak si, nau kan nơm săm ân tam ngăn gay ma n’huch nau ji tâm kon măt geh tât nau ji chrach njŭng lah moh êh?

Nai dak si Nguyễn Thái Hà: Nau ji kon măt geh tât nŭih ji chrach njŭng lah nau ji nội khoa ndri ma nŭih ji ân geh kơt tĭng ăp nau tŏng mpeh nau săm nội khoa mpeh nau ji chrach njŭng tĭng nau năl bah ăp nai dak si nội khoa mpeh dak si kŏ kơt lah nau ngêt sa, nkân njrăng lơi trong mham ân ueh ri păng mra mbơm ơm oi nau tât khuch tât kon măt bah nŭih ji chrach njŭng. Êng nê, ân geh tâm rgop nsum ma nai dak si nhãn khoa gay ma nkân njrăng nau ji chrach njŭng ân ơm, ngăn lah tâm rnôk bah kơi 5 năm jêh rnôk nơm saơ geh tât nau ji tâm kon măt mô lah ê saơ gay ma njrăng rdâng ngăn nau tât khuch bah nau ji gay ma leo mât ân ueh kon măt bah nŭih ji.

Ơ, lah ueh nai dak si!

Nŭih rblang: H’Thi