Kônh wa n’hanh băl mpôl mhe djăt nghệ nhân Y Niă mprơ du gâl tâm nău mprơ Xơ Đăng đah bôk nău: “Jă nô weh khâl ndrơng ndơ oh”.

Rnôk hôm e bu mom, Y Niă lĕ geh nău jêr jŏt, ŏk r’ah, roh bơ̆ ơm, mê̆ sŏk sai êng n’hanh tât gŭ ƀon êng, Y Niă rêh đah wa mê̆. Rnôk aƀaơ nău rêh 2 hê wa mon mô tŏng sa, mô tŏng nsoh. Yô̆ săk nơm n’hanh mon bah nơm, ăp năm nĕ wa lĕ ŏk r’ah nkre tuch tăm ba, mbo, tuh koah gay geh ndơ sa nkre tăm mbli gay rui brai, tanh ao, nah mbân, nah ntâk... Knơm nău gơih nđơr, mô klach jêr Y Niă kơl wa bah nău tăm, kăch rek, rui brai... Yor gơih nti bah wa nơm, nklăp 12 năm Y Niă lĕ gĭt tanh ăp păng nah bôk năp.

Tĭng nău way bah nuĭh Xơ Đăng, kon bu ur mô gĭt ƀư mir, mô gĭt chôk long bun dăp ta jâng gung jay, mô gĭt tăm dêh, rui brai, cheh tanh ri mô janh dăn me bơ̆ “an kon hăn sŏk sai”. Bah nău way ơm aơ lĕ jêng Y Niă rnôk hôm e mom nơm gĭt tăm êng dêh, rui brai, hăn tâm bri joi tơm si sŏk ntăk trăm brai jêng dak êr, dak chăng; hăn tâm dak me, dak diăng joi ji, joi n’ha gay trăm brai jêng brai ônh... tĭng ao, nah mbân, nah ntâk n’hanh măt uănh uĕh, blău bah nuĭh tanh gay jêng ndơ uĕh.

Bah jêt, gâp njê ngăn, mô geh ndơ dŏng kơt aƀaơ. Yor rnôk bah năp săk gâp lĕ njêng kơt nĕ gâp nsrôih âk lơn, hăn nti ren, uănh n’hanh ƀư tĭng ăp wa, ăp yuh, uănh gay nti ăp wa bah nău tăm dêh, tât tôch dêh djôt sĭt ih, ndơ̆ tâm rpăi tanh... lah gâp mô nsrôih ri mbra mô geh ao, nah mbân gay nsoh, mô geh bok n’gut, nah ntâk.

Bah âk năm bah năp, nghệ nhân Y Niă dơi Ban mât uănh Nkual pâl nđaih Măng Đen jă râng cheh tanh, mpla nsơ ăp ndơ ntĭt mpơl-ndơ OCOP gay wăch rgum năch pâl nđaih lăp uănh nsong rwăt ƀư ndơ tâm an, lơn lah ăp ndơ way ơm bah nuĭh Xơ Đăng dơi năch uănh nsong uănh, kơt: bok n’gut, nah ntâk, sre kăt sŏk, dŭng cheng, t’roi, nah mbân, aơ... yor mpang ty blău n’hanh măt uănh uĕh bah nghệ nhân Y Niă tâm nău srah brai, cheh ndrang an tĭng ndơ.

Nghệ nhân an gĭt, ăp păng nah ntâk, bok n’gut way tanh têh 0,6m, jong rlău 2 m, du păng geh bah 1 rkeh-rlău 2 rkeh, tĭng têh, jong, uĕh đêt mô lah âk; sre kăt sŏk geh bah 150 rbăn-200 rbăn prăk... ta ndrơng ndơ mpla nsơ, năch pâl nđaih lĕ rwăt âk ndơ yor nghệ nhân Y Niă tanh.

Jêh nău ƀư Văn hóa ta nkual ƀon têh Kon Tum lôch, ăp pơh nghệ nhân Y Niă lŏ tĭng tay đah nău kan way ơm bah nơm ta Nkual pâl nđaih Măng Đen, nkuăl Kon Plông (Kon Tum), du gâl lah gay geh ndơ mhe mpla nsơ, du gâl lah gay mât nău kan way ơm bah rnoi mpôl đêt. Yơn lah, geh du nău ma nghệ nhân rvê aƀaơ, rnôk sĭt ƀon lan, saơ ăp oh, ăp kon, ăp sau mô ŭch đah nău kan cheh tanh way ơm bah rnoi mpôl đêt nơm.

Gâp dŭt ŭch ăp nău kan dơi kan dŭt n’hâm uănh tât an nău ntĭm rơh druh ndăm gĭt nău kan cheh tanh way ơm bah rnoi mpôl đêt. Lah ăp oh, ăp mon ŭch nti gâp mbra trêng ntĭm lĕ rngôch ăp ndơ gâp gĭt kơt tanh ao, nah mbân, dŭng pâl nđaih, rse kăt sŏk, rse bŭt... Lah ăp oh, ăp mon mô ŭch nti nău kan aơ ri uănh kơt he roh rui nău kan way ơm khlay bah u che he. Bah meng nău kan cheh tanh, gâp ŭch dơi trêng ntĭm mpeh ăp nău mprơ nuĭh Xơ Đăng.

Rlău ma mpang ty blău, măt uănh uĕh tâm nău kan cheh tanh, cheh tanh way ơm, nghệ nhân Y Niă hôm du du bâr mprơ uĕh ang, ăp rơh nghệ nhân Y Niă mprơ ri kơt du tơ̆ tay khôm huêng tât nuĭh djăt đah âk nău mprơ ơm, ngăn ngên ma dăch dêh, uĕh m’ak. Ăp nău mprơ way ơm bah Xơ Đăng kơt: Rơngê, Chiêos, ting ting... Đah nău mprơ, êr rngot, bah nghệ nhân Y Niă kơt kuăl jă ăp nuĭh ŭch gŭ tâm êp tay, jêng mông nar wăr răm nsum tay, n’hanh uĕh lăng lơn.

Bơ̆ gâp mprơ nău mprơ tĭng nău mprơ Rơngê dŭt uĕh, mê̆ gâp mprơ uĕh đŏng. Knơm geh mê̆ bơ̆ ntĭm tay jêng gâp dŭt ŭch ăp nău mprơ way ơm. Bơ̆ gâp nuĭh Xơ Đăng way mprơ nău mprơ Rơngê, pơng mprơ dŭt uĕh đah âk nău mprơ ntĭt hôr,ngơi brah dŭt uĕh, di đah nău way ơm Xơ Đăng pơng lah bơ̆ gâp kăl e.

Ăp păng nah, bok n’gut, ao, nah mbân... dơi mpla nsơ ta ăp nkual Pâl nđaih, ntŭk ƀư nău khlay văn hóa geh nău rgop bah nghệ nhân Y Niă. Ăp nău mprơ nteh ta ăp ntŭk rgum rƀŭn văn hóa jêng nău răm, kơl nuĭh djăt kơt nglăp nơm tâm ntŭk đăp mpăn n’hanh nău uĕh nkual neh Tây Nguyên.

Knơm nău uănh mĭn bah ăp gưl, ăp nău kan cheh tanh way ơm n’hanh nghệ thuật mprơ mô dơi mô geh tâm ntŭk gŭ rêh ƀon lan tâm ntŭk jêt kơt bah năp đaơ ma ăp nău khlay văn hóa nĕ lĕ hêng nău kan ƀư, ntop tay nău geh an nuĭh nghệ nhân nơm. Rlău ma nĕ, nău uĕh văn hóa hôm dơi nkoch, mpla nsơ jru lơn, hvi lơn tât năch dăch ngai bah ăp nkual neh lam dak wât tay mpeh văn hóa way ơm bah nuĭh Xơ Đăn lah êng n’hanh nuĭh rnoi mpôl đêt Tây Nguyên lah nsum.