VOV4.M’nông – Ăp năm dăch aơ bâh nău mpo\ng kan bâh n’gor Kon Tum nu^h Xơ Đăng ta ăp nkuăl: Kon Plông, Tu Mơ Rông n’hanh Đăk Gleu le\ nsrôih tăm tơm [ư dak si ns^t tay wa\ng sa âk. Tât du\t năm 2019 mhe nơh bâh geh tăm Sâm Ngọc Linh, sâm rse ndrel đah du đê| ntil tơm [ư dak si êng, le\ geh âk nu^h Xơ Đăng jêng têh ndro\ng.

Ăp nar du\t năm, ur sai yuh Y Hiếp, ta [on Tư Rang, xă Ngọc Linh, nkuăl Đăk Glei, n’gor Kon Tum hôm e mô ru rôk sâm rse. Yuh Y Hiếp răm m’ak an g^t, sâm rse kuih ndâng geh tăch le\ ndâng ne\. Tơm têh 8 rse bum du kg tăch đah rnoh khlay 200 rbăn prăk. Tơm bah 10 tât 15 rse bum tăch 150 rbăn prăk. Tơm jêt lơn tăch suh bah 50 tât 80 rbăn prăk du kg. Du nar ur sai Y Hiếp geh bah 4 tât 5 rkeh prăk sâm rse. Năm e êng prăk tăch sâm rse rnăk wâl geh nklăp 250 rkeh prăk. Năm aơ săk geh, tăch khlay geh rlău lơn geh mbra âk lơn:

 “Tăm sâm rse geh săk rnglăy lơn cà phê âk ngăn. Geh rnoh khlay lơn, dơh tăch lơn lo\ dơh tăm. He knu\ng tăm kuih rôk dơm hôm e rwa\t ri tât tâm mir. Năm aơ sâm rse săk geh, âk bum têh n’hanh ue\h du nar tăch geh nklăp 5 rkeh prăk”.

Yuh Y Hiếp rôk sâm rse

Kơt rnăk yuh Y Hiếp, nu^h Xơ đăng ta ăp xă: Mường Hoong, Ngọc Linh (nkuăl Đăk Glei); Tế Xăng, Măng Ri, Ngọc Lây (nkuăl Tu Mơ Rông); Măng Bút, nkuăl têh Măng Đên (nkuăl Kon Plông) tăm sâm rse ta nâm tơm si, srah n’ăp tâm mir bum, cà phê… n’hanh ns^t geh săk rnglăy da dê. N’hêl na nê| an saơ nău hun hao tơm dak si ta nkual rnoi mpôl đêt bah n’gor Kon Tum du\t dơh. Đah 2 ntil tơm geh rnoh khlay wa\ng sa âk ntu\k rwa\t tăch âk lah sâm Ngọc Linh n’hanh sâm rse (Hồng đẳng sâm), ơm ntil ta ntu\k jêng nu^h [on lan wât n’hanh g^t tăm. Lah kơt sâm Ngọc Linh knu\ng dơi tăm ta nâm tơm si ranh ta yôk prêh ri sâm rse nkre dơh tăm lo\ hun hao ta âk ntu\k yôk nor n’hanh ntu\k ntô êng êng. Ta nkuăl Kon Plông n’hanh Tu Mơ Rông, nu^h Xơ đăng hôm lôch ue\h đah nău tăm du đêt tơm dak si mhe ma ntoh lư lah tơm đương quy. Yuh Y Mua, ta [on Đăk Ne, xă Măng Cành, nkuăl Kon Plông, an g^t du năm rnăk wâl geh tay âk rkeh prăk knơm ntil tơm aơ:

“Tơm đương quy dơh tăm, dơh mât chăm lơn tơm cà phê du\t âk. Gâp tăm tơm aơ 2 năm aơ hôm so\k geh âk prăk. Nu^h rwa\t bu lăp tâm mir rwa\t dâl. Bum ri gâp tăch 1kg geh 40 rbăn prăk hôm n’ha 1kg geh 2 rba\n prăk. Tăm đương quy ns^t geh nău rêh bah gâp n’hanh rnăk wâl dơh oi o\k r’ah âk lơn”.

Ntop kơl ntil sâm Ngọc Linh an nu^h [on lan

Uănh đah săk rnglăy wa\ng sa, nău tăm tơm dak si ns^t geh âk lơn nkôp đah ăp ntil tơm tăm êng. Đah tơm sâm Ngọc Linh, nu^h [on lan ta ăp xă Tê Xăng, Măng Ri, Ngọc Lây bah nkuăl Tu Mơ Rông le\ tăm geh nklăp 30ha. Du kg sâm Ngọc Linh rih geh n’ăp n’ha n’hanh bum dôl khlay nklăp 100 rkeh prăk. Ăp năm du tơm sâm Ngọc Linh têh an geh âk grăp. Knu\ng du gưl tâm rnoh aơ srih ryơng ntil lôch ue\h, du tơm ntil tăch an nu^h [on lan geh nklăp 300 rbăn prăk. Đah tơm sâm rse, a[aơ nu^h Xơ đăng du\t âk hôm e tăm srah đah du đêt tơm tăm êng, [ư hôm e jêt. T^ng kơp m^n bah nău kan tuch tăm n’gor Kon Tum, lah [ư tăm n’hanh tăm ue\h, du ha sâm rse mbra an geh rlău 1 rmen prăk. Wa Lê Đức Tín, Groi Kruanh UBND nkuăl Kon Plông, an g^t, nău hun hao tơm dak si le\ pơk trong rklaih ach o nâp nâl an nu^h [on lan ta ntu\l:

“2 năm bah năp [ư mô ho\ âk, mô ho\ têh yơn ma đah ăp ndơ geh bôk năp geh luh le\ dơi mkra nău rklaih ach o n’hanh geh âk rnăk le\ hao nău geh âk. Mpo\ng kâp nklăp 2 năm tât n’hanh lvang bah kơi 2020 t^ng trong r[o\ng hun hao tăm tơm dak si aơ [on lan mbra ơm rklaih ach o đah rnoh rklaih ach o âk n’hanh nâp nâl”.

Nu^h Xơ đăng ta Đăk Glei rôk tơm dak si

Kơl nu^h [on lan pơk hvi rnoh neh tơm dak si hun hao wa\ng sa rnăk wâl, tâm năm 2019, ăp nkuăl Đăk Glei, Tu Mơ Rông n’hanh Kon Tum le\ rgop, ntop âk bôk nău kan ntop kơl [on lan tơm ntil, phân poh… ding le\ rnoh khlay âk rmen prăk. Nkre, nău kan tuch tăm n’gor Kon Tum n’hao nău jao an khoa học kỹ thuật tăm tơm dak si an nu^h [on lan. Wa Phạm Thanh, Kruanh Ban Mât uănh nkual tuch tăm kơt do\ng công nghệ mhe Măng Đên an g^t, ntu\k kan rgum nkra njêng 7 ntil tơm dak si. Năm 2019 le\ pă an nu^h [on lan, doanh nghiệp ta lam n’gor rlău 300 rbăn tơm sâm rse, rlău 40.000 tơm đương quy, nklăp 120 rbanư tơm lan kim tuyến:

“Ăp tơm dak si ma mpôl hên pă rnoh rêh du\t âk. Tal 2 mpôl hên ntop kơl mpeh mbơh nt^m kỹ thuật an kônh wa tay. Ntru\t đă an kônh wa ăp rnôk gay kônh wa jur ntil an tâm di. Mpôl hên saơ geh du nău dơi du\t têh gay hun hao tơm dak si. Bah meng nău hun hao geh nău ntop kơl an bu phân poh mô lah ntop kơl an bu prăk prăk lor bôk năp n’hanh rwa\t nkret njêng tay ri nău dơi, mpo\ng kâp du\t ue\h”.

Nu^h Xơ đăng râng tăm sâm Ngọc Linh ta nâm tơm si hon êng

Tât le\ năm 2019 n’gor Kon Tum le\ hun hao geh 750 ha tơm dak si, rnoh geh rlău 3.900 tấn, mô ho\ kơp sâm Ngọc Linh. Le\ rngôch rnoh neh tơm dak bah n’gor dơi tăm ta nkual rnoi mpôl đêt Xơ đăng, geh ăp nkuăl: Kon Plông, Tu Mơ Rông n’hanh Đăk Glei. Ndrel đah ntop kơl nu^h [on len hun hao tơm dak si gay rklaih ach o n’hanh hao [ư ndro\ng, n’gor Kon Tum le\ jao neh, an manh neh, jao bri, an manh bri đah 10 doanh nghiệp [ư ntuh kơl, hun hao n’hanh nkret njêng tơm dak si đah ding le\ rnoh neh nklăp 7.600ha. Aơ lah nău geh tay gay nu^h Xơ đăng geh nău kan, nău geh đăp mpăn. Tâm nău răm năm mhe, nu^h Xơ đa\ng tâm nchră âk tât nău tăm tay ăp tơm sâm Ngọc Linh ta nâm tơm si ranh, pơk hvi tay mir sâm rse, đương quy, lan kim tuyến, ngũ vị tử… gay ntop geh tay, ntop âk yan puh wai hơm răm./.

Nu^h rblang: Y Sưng Phê Ja