Nênhs Hà Nhì li ntênhk mor blêx yiêz

Hnuz nox mor blêx yiêz lênhx pox niêv tsưr tsêr zuôr muk pêv têz đê 9 trêr blêx chox lok tsêr chiê uô mor shơư chor cxur kuz, tiêk zos luz lâux câuz mor blêx yiêz. Niêv tix Cao Xê Mẩy, nênhs Hà Nhì đuz nhoz xã Nậm Bung, huyện Bát Xát hêik tiêk, nox mor blêx yiêz zos chiê uô tsâus ntux têz, pox côngz zơưv txưr tưz paz muôx tâu iz chiv kôngz lôngk tsâu sor:

“Txos thâuv hli 8 zênhz lix. Sâu tsik tâu tas taz sik sơưr đơưk muôz nox uô ntêx. Txơưv tiêk tsik tâu siêr jông, lok cux muôz mê njil lok uô nox. Iz zav li, chor blêx thâuv ntêx txos hli 8 zênhz lix mak tsik tâu sêr luôs đê oz pêz hnaz blêx xưz, muôz tso trâu sâuv co mak uô siêr tiêk zos mor blêx yiêz no. Nhoz Bát Xát mak uô hâur iz hnuz. Nox hâur zuk chuôz zis xưz. Hli 8 zênhz lix zos hnuz xiêz 1 thiêz xiêz 3 mak tsik muôx nênhs nox. Tsuôk nox chor hnuz txôngx xưz”.

Thâuv txi côngv mak trôngx mor ziv muôx ntâu ziv jông thiêz hêik tơưv tâu zuk luz siêz uô tsâus txos ntux têz. Viv li tas nro têx zav muôx hâur shông kuz cux zuôr tâu iz iz zav iz ntiv. Thiêz thâuv nox mak zav nox tưs cux tsuv tsês chiê mê njil.

“Sâu kôngz tas mak zuk nox iz pluôs yiêz xưz. Iz shông uô tâu pêk tsơưs zav, iz zav li shông no pêz muôx kok liêz, poz cưk, txir tâuz ntông, tâuz đas, tâuz tưs. Mak Hâur pluôs nox co mak têx co tâu uô iz zav iz kror mê njil chiê nox iz pluôs. Kror tưs cux tsuv tsês mê njil, nox tsês tâu ziv ntâu mak ziv jông. Luôs hêik tiêk kror tưs zuk nox tsik tas sênhv ntâu mak shông tov kaz suôzz sâu tâu ntâu thiêz muôs tâu nhiêx đuô”.

Cao Xê Mẩy hêik, thâuv txi côngv, uô ntêx thâuv zuôr uô tsâus pox côngz zơưv côngz, ntux têz mak thâuv tưs luôs cux tsuv txi côngv tuk đêr uô ntêx. Nênhs lâul tsik so hêik tiêk, thâuv ntêx nênhs Hà Nhì yêiz pluôs, tsik muôx đaz tsi nox, khov muôx tuk đêr paz gra blêx lok uô nôngz, viv li tưz chơưv paz tâu nênhs Hà Nhì. Chiê ndo txos đêr luz côngz lox chơưv paz co, nênhs Hà Nhì thâuv tưs nox mor blêx yiêz mak tsuv txi côngv uô tsâus đêr.

“Blêx mak nênhs Hà Nhì muôx iz kror đaz nênhs zâu, chor lâul six hêik tiêk blêx zos tuk đêr paz gra lok. Đêr muôz rêik ntơưv tuk co tưz gra lok trâu lênhx nênhs. Viv li thâuv nox mor blêx yiêz, nox uô ntêx ciês tsik zos lênhx nênhs mak zos muôz trâu tuk đêr nox uô ntêx”.

Lý Mờ Xá, jok Kim Chu Phìn 2 xã Nậm Pung, huyện Bát Xát, tỉnh Lào Cai hêik pâuz, chor hnuz nox mor blêx yiêz mak sơưr đơưk tsik tsuv uô đaz tsi hlo, lok sik tsik tsuv muk đêz. Xênhv Lik nênhs Hà Nhì đuz li pêz mak tsuv uô lơưr kror no cov jông.

“Chor hnuz muk hlêik, sâu blêx yiêz mak sơưr đơưk hâur vax tsêr tsik tsuv muk kror tưs hlo. Lênhx niêv muk sâu blêx yiêz, chor tuz nhuôs mak nhoz tsêr uô si. Hnuz co tsik tsuv muk uô hâux lưv, tsuôk bax trâu pluôs nox co xưz. Chor xênhv nênhs Hà Nhì txơưr đuô mak cux muk uô tâu hâux lưv, hok cur xênhv mak chor hnuz nox mor blêx yêz co tsuv chêir cov jông”./.

(Hải Huyền-Lik Thox cxêik nhênhv)

Hêir nênhs Êđê têx trông Kpan

           Hêir nênhs Êđê têx trông Kpan, zos muôz têx tsoz ntông khênhx lox chox lok uô thiêz luz trôngx ntơư tsuv ntêr 5-15 thiêr, đar 70-90 phênhk, tuôz 8 phênhv; oz tos tư trôngx mêx njik khâuk tror sâu. Uô trôngx Kpan, tsuv muôx chôngz lênhx hluôk, muôx đas jos siz chos côngv uô thiêz tsuv uô 7 hnuz, 11 hnuz, 13 hnuz. Thâuv sđ đros uô luz trôngx Kpan ntơư, tus tsưr tsêr tsuv muôx jâuz mor, grêix, chơưr trâu chor tuôx paz đros uô trôngx ntơư nox thiêz muôx đas jos uô. Iz lênhx lâuk Aê Hao, nhoz jos Tu, xã Ea Tu, huyện CưMga, tỉnh Đắc Lắc hêik pâuz tiêk: Uô ntêx thâuv zuôr zok nriêr ntông txuô luz trôngx Kpan, tsuv tâu saz lax trâu tos niêv têik zơưv txir thiêz tsuv thor đaz xênhz têz xênhz qơư, đaz car jôngr ntông thiêz xêir têx hnuz nhôngs jông thiêx tâu muk ntor tsoz ntơư co. Zơưv Ae Hao hêik pâuz:

Băng: “Uô ntêx thâuv zuôr muk txiêr ntor ntông co chox lok uô trôngx Kpan, 3 lênhx nxêik đros 3 lênhx tuz, tsuv tâu đhiê uô pax vuôs ndis tsoz ntông co. Thiêz chor tuz nxêik nthuôr uô cêr lov jêv đhiê pax vuôs co, tsuv hnar cxuô chêr trik yo jông jav”, đhâu ntơư thiêx tâu ntor tsoz ntông co chox lok trôngx Kpan”

Đhâu ntơư, 7 lênhx hluôk tưz xêir tâu co thiêx gra tâuk muk ntor tsoz ntông thiêz têx cưr tix nênhx tsa cxênhz jê hâur jos siz chos côngv đas jos đros paz uô trôngx kpan. Thâuv uô tâu tiêr trôngx kpan, tsuv tâu tsưr tsix cưr luz trôngx ntơư lok tsêr. Trơưk li zơưv Aê Vui, nhoz jos Puôr, xã Hoà Đông, huyện krông Pách, tỉnh Đắc Lắc hêik pâuz tiêk: Hêir nênhs Ê đê têx trôngx Kpan lok six muôx liv lox trâu hêir nênhs ntơư li luz nênhx.

Băng “Thâuv bax cxuô zav cưr trôngx Kpan, lênhx tsưr tsêr tsuv bax ntâu zav; pox niêv tsuv bax pav vor, tiêz, trik yo; txir nênhx tsuv bax yo chiê krưr luz trôngx Kpan chox lok txơưz trâu hâur chuôz zis co”.

Tsưr tsix cưr trôngx kâpn, lênhx tsưr tsêr li têx nênhs cxênhz jê, tsuv tâu sơưr uô oz hax buôx têk chiê cưr luz trôngx Kpan lok trâu hâur chuôz zis ntơư tsêr thiêz ntơư cux chênhr zos ntênhk châuv đaz, châuv têx tsik jông muk đhâu luz trôngx kpan, tsik chiê uô ruôr hiêv txos chuôz zis li luz nênhx nox nhoz muk lok hâur niêx hnuz. Zơưv Aê Vui hêik pâuz nzir:

Băng: “Thâuv cưr luz trôngx co lok txos tsêr, tsuv tâu txir côngv luz trôngx Kpan đros chuôz zis thiêz tsuv tuô 2 tus tưv;  1 tus tuô txi côngv pox côngz zơưv côngz; 1 tus zos tuô chiê tsưx phưv tsêr nênhs co cov njiz ntâu cêr vav mênhx hâur luz nênhx”.

Hâur chuôz zis li tsêr, luz trôngx Kpan, tâu chox lok txơưz trâu ntơưv qar tsêr kruô thiêz đhâu ntơư, sđ tsưr tsix nthuôr uô cêr lov jêv, khoz đruôk tôngx cxêz tôngx, hêik trâu đaz vas đaz tsêr pâuz tiêk: Trôngx kpan tưz muôx tsư. Zơưv Aê Hao, nhoz jos Tu, xã Ea Tu, huyện CưMga, tỉnh Đắc Lắc hêik pâuz:

Băng: “Lênhx txir côngv co, hu hur tiz si đaz xênhz têz xênhz qơư, đaz hâur tox hâur pêk, đaz jôngr nttông, hu pox côngz zơưv côngz lok đros pov đros pâuz luz trôngx kpan thiêz thor cov muôx ntux yar ntux nas lok zưs sđ têx kôngz longk huôv hloz jông, sâu tâu nju kôngz, sđ uô luz nênhx yar ntux đris”.

Suôx câuv ntênhk txi côngv trôngx Kpan, cux zos thâuv uô tâu jâuz mor, grêix siêr thiêz hu tus tsưr tsêr ntơư 2 niêv txir lok hâuk uô ntêx 2 piz chơưr thiêz hu hur si tsôngv px sđ đros nox grêix hâuk chơưv lov jêv lul. Thiêz trơưk li hêir nênhs Ê đê, trôngx kpan zos pox côngz zơưv côngz li luz trôngx jâuv chiê txo grês tsơưs jux juk têxớtik jông hâur luz nênhx./.

                                                     (Tsu vưx cxêik nhênhv-TTTN)