Nênhs Poz Ziz Tây Bắc phôngv têx luk jông đhâu txox hluô xor khi têk cov lênhx nênhs muôx đas jos, tsik muôx moz gênhk

Nênhs Poz Ziz lơưr xar tiêk, iz tus tiz nênhs nưk muôx njux plis thiêz luz chêr. Njux plis zos muôx sâuv sâuz lok, zos sâuz muôz, luz chêr mak zos puôz hâur ntiêx têz. Hur si njux plis thiêz luz chêr puôr lênhx muôx đros đreiv uô cê hâur iz ntuk, zos đros chêr tsi muôx njux plis, lok sik njux plis tsi muôx chêr mak puôr lênhx uô tsi yênhx iz lênhx tiz nênhs. Njux plis tsi puôz chêr, lênhx nênhs zênhx uô tsi tâu nênhx, njux plis za đros huôz chuô, luz chêr nhoz hâur ar, pêv têz. Chênhr zos li heik co, tsôngv box thiêx khi xor ntơưv têk chiê khi tuôr njux plis nhoz đros luz chêr, por hưv lênhx nênhs ntơư uô nênhx nhoz cxênhz shông tsi txiêz moz txiêz gênhk, nox nhoz luôs nxi đros sđ. Zơưv Cà Văn Chung, hôiv viên Hôiv vênhx ziv vênhx huôv VN nhoz jok Co Pục, xã Chiềng Ngần, TP Sơn La, tỉnh Sơn La heik pâuz:

“Nênhs Poz Ziz lơưr xar tiêk, iz lênhx nênhs muôx 80 tus njux plis, 30 tus njux nhoz tov hâur ntêx, 50 tus nhoz tov kaz, thâuv iz cxiê têx njux plis no za muk tsi nhoz đros luz chêr mak lênhx nênhs zuôr muôx moz, zos têx njux za tas, tus nênhs ntơư zuôr tâu tas siv nênhx, chênhr viv li nênhs Poz Ziz thiêx muôz têx hluô xor khi chax đaz têk chiê khi têx njux plis nhoz đros luz chêr, lênhx nênhs co thiêx tsi yuô muôx moz gênhk”.

Thâuv ntêx, nhoz cxuô jêx jok nênhs Poz Ziz, niêx shông puôr lênhx uô nênhz khi hluô chax đaz têk chiê por hưv lênhx nênhs cov tsi muôx moz muôx gênhk. Nhiv no têx li heik co tsi tâu uô tsi so, taz sik cux tsênhv tuôr tsês, uô đreiv kror chei nor. Trơưk li zơưv Tòng Văn Hịa, nênhs lâuk nhoz jok Mòng, xã Hua La, TP Sơn La, tỉnh Sơn La: Luôs khênhr muôz têx hluô xor khi chax đaz têk thâuv hu plis, uô nênhx seiz tus nênhs moz, phôngv côngz hmôngr trâu chor lâuk nênhs, khi hluô por nhiêx trâu têx mê nhuôv nhiv kruôr xênhz zus tâu lok, lol sik thâuv chuôz zis muôx iz tus nênhs tâu tas siv nênhx:

“Khi hluô por nhiêx chax đaz têk, lok sik khi njux đruôz, njux plis zos khi thâuv muôx lênhx nênhs trâul moz, tsi so txiêz moz txiêz njax li uz li no, lơưr khi chiê por hưv por zơưv tus nênhs moz ntơư tsi trâul muôx moz nzir. Lok sik thâuv hâur chuôz zis muôx iz tus nênhs tâu tas siv nênhx, lơưr khi chiê por chor nênhs hâur tsêr têx njux đruôz njux plis, tsi đros tuz tuôs muk, tsi zux, tsi sâuz tsi sênhr trâu uz trâu no, cê khi trâu têk cê heik “khi por hưv por zơưv chiê njux đruôz njux plis nhoz puôz chêr, lok khiz vax khiz lôngs, nhoz đros cưr đros tix uô txưx jâuv, uô luôs lâul, lok đros txix gơưv, tuz sê nhoz uô nênhx cxênhz shông tsi muôx moz, 10 shông tsi muôx gênhk….”.

Khi hluô xor trâu chax đaz têk tsi tiêk zos njênhs uz njênhs no, tsi tas zuôr uô nênhz, tsi tas ntâu six hơưv hnuz nhôngs thiêz cux tsi uô tuôr xuôv đaz tsi, lênhx tưs lok cux muôx têx khi tâu hur si, txơưv tus nênhs ntơư muôx moz thiêz tsi moz…. Khênhr mak chor uô niêv uô txir khi trâu mê nhuôv, txir nênhz khi trâu têx lênhx khênhr muôx moz gênhk, lok sik têx tuz nhuôs khi trâu chor lâuk, niêv thiêz txir thâuv muôx moz ntơư….., đros trâu tsưr ziv, xar cov sđ nhoz khax kha, nox kaz hâuk luôs. Taz sik, têx hluô xor khi thiêz luk phôngv thâuv khi hluô ntơư nhiêk cux muôx nhiêk iz kro jông thiêz têx lo luk phôngv txơưr tsi siz thôngx.

Iz zav li thâuv hu nhuôv plis pur hli, lênhx txir nênhz zuôr zôngv têx xor liêz lok sik đuz, lok sik liêz đuz hur si chiê xuôz uô iz txox hluô xor khi nhuôv têk, lok sik nhuôv chax đaz, phôngv tus nhuôv co hloz lox jông, tsi muôx moz gênhk. Hok têx lênhx khênhr muôx moz li uz li no, lênhx txir nênhz cux iz zav li chor cưr tix nênhx tsa tuôx đros uô nênhz lok sik shuôs lênhx nênhs moz co zuôr sik đros khi por nhiêx trâu nênhs moz chax đaz têk, sđ têx hluô khi, chor luk phôngv zuôr zos têx jông cxơưz paz đas jos trâu tus nênhs moz thâuv co. Zos thâuv tưs hâur vax tsêr muôx iz tus nênhs tâu tas siv nênhx mak lơưr chor cưr tix, nênhx tsa cxênhz jê tuôx đros seiz shuôs, pov moz pov tuôs ntơư zuôr ro chor xor đơưz ntơưv đeiv ntâuz ntông shov co chiê khi trâu nênhs hâur tsêr têk, pheiz kênh têx cêr qiv, pôngz siêz đros chuôz zis. Pos Tòng Thị Binh, txir nênhz nhoz jok Mòng, xã Hua La, TP Sơn La heik pâuz nzir:

“Khi têk lâus cov truôx, khi têk xik cov khor, khi por nhiêx por hưv por zơưv, hloz lox đhiê rênhk, tsi muôx moz gênhk, tsi sâuz tsi sênhr đrâuv tox đrâuv pêk, tsi sâuz tsi sênhr đrâuv trôngx đrâuv nja, khi lok đros niêv đros txir, đros cưr đros tix, đros vir ndâuk nox kaz hâuk luôs,…. Chênhr viv li, thâuv trâul muôx moz, ziv muôx ntâu lênhx nênhs, cưr tix nênhx tsa sđ khi hluô por hưv mak lênhx nênhs co xưk li muôx nzir đas jos chiê uô nênhx nhoz, iz hnuz zuôr khax jux juk, lok sik hla đhâu têx phiv liv, cêr pôngz siêz”.

Chei khi hluô xor chax đaz têk muôx ntâu kror jông li heik sâuv, viv li tsôngv box Poz Ziz Tây Bắc, txix lâul nênhs txos têx nhuôv zâu cxuô lênhx sđ puôr lênhx muôz têx no seiz hloz, xưk li iz chei thâuv tưs tưz zuôr tsuv muôx hâur luz nênhx thiêz tâu kriê trâu têx tuz nhuôs tuôr tsês, uô đreiv iz cxênhx đhâu iz cxênhx, iz tiêv đhâu iz tiêv tsi chiê pôngz plox./.

(Đức Anh-Riê Lâux cxeik, nhênhv)

 Cxuô chuôz zis nox mor blêx yiêz jông txơưr tsik siz thôngx

          Hêir nênhs Cơ Tu tsưr tsix nox mor blêx yiêz hâur côngv thôngx cux iz zav li hêir nênhs Pa Kô, 5 shông tsưr tsix uô iz jiês lok six kriz uô nzor mê njik, zos têx shông sâu tâu ntâu kôngz lôngk. Ntơư zos ntênhk hội uô ndo txiêx njis txos plis kôngz plis lông cux li ndo txiêx njis txos cxuô zav nôngz kông tsoz chos. Taz sik nhiv no, hêir nênhs Cơ Tu tsưr tsix nox mor blêx yiêz, tsuôk uô hâur cxuô chuôz zis thiêz kriz uô iz shông iz jiês. Trơưk li zơưv Tả Rương Rân, nhoz huyện A Lưới, tỉnh Thừa Thiên Huế, nhiv no hêir nênhs Cơ Tu tsuôk tsưr tsix nox mor blêx yiêz hauar chuôz zis; zos shông tưs tsôngv px hêir nênhs Cơ Tu hâur jos sâu tâu ntâu kôngz lôngk thiêx kriz ntênhk nox mor blêx yiêz hâur côngv thôngx.

          “Hur si jêx jos tsik uô lơưv, tsuôk uô hâur cxuô chuôz zis. Ntơư zos tsuv bax cxuô zav li: Grêix, njêk đêx, kar, nak tsuôs; zos tsik muôx têx zav li hêik ntơư, cux tsưr tsix nox tsik tâu mor blêx yiêz, txơưv li chas tsuv muôx 3 zav li hêik ntơư, thâuv tsêz chos zuk têx kôngz lôngk thiêx jông”

          Cxuô zav bax trâu hâur jiês nox mor blêx yiêz, tsuv zos hêir nênhs Cơ Tu têx kôngz lôngk, tsiêx cxu tu zus, khưr uô tâu; zos shông tưs khưr sau tâu ntâu kôngz thiêz tu tâu ntâu tsiêx cxu cux tsưr tsix uô lox, hu chôngz lênhx nênhs cxênhz jê, cưr tix nênhx tsa tuôx đros nox.

          “Zos muôz buô chox lok uô nox mor blêx yiêz, tsuv hu tas ro cxuô chuôz zis hâur  jos; zos tus buô co mê, tsuôk zos hu iz cxiê chuôz zis cxênhz jê tuôx đros nox côngv cêr lov jêv, cov cxuô lênhx sđ tsik muôx moz gênhk”

          Hêir nênhs Cơ Tu nhoz A Lưới nox mor blêx yiêz, zos kriz uô trâu thâuv 7 six tsâuk ntux, hêir nênhs Cơ Tu xav tiêk: Uô trâu luz six hơưv ntơư, pox côngz zơưv côngz, plis kôngz, plis lông lok đros pov đros pâuz thiêz hâur luz six hơưv no, cxuô lênhx sđ puôr lênhx khưr uô kôngz lôngk, uô cxuô zav hâux lưv lok so, sđ thiêx tuôx cxix cxuô đros côngv nox mor blêx yiêz. Zơưv Tả Rương Rân hêik pâuz nzir:

          “Cxur tsuv zos zav cxur tsik tâu nox iz jiês hlo chiê chox lok uô bưs pos zơưs, thâuv bưs pos zơưs tas sđ thiêx tâu nox.Zos zuk nox uô ntêx mak zuôr trâus moz plaz; tsuôk zos muôz mê njik mor trâu hauar ntiv bưs pos zơưs”.

          Txơưv nox mor blêx yiêz trâu hmo ntux, txơưr tsik thôngx hêir nênhs Cao lan, hêir nênhs Cơ Tu cux tsik chêir, txơưv lênhx nênhs tưs nox ntiv mor blêx yiêz uô ntêx; taz sik phênhv ntâu zos tus tsưr tsêr hâur chuôz zis co thiêz txơưr hâur phênhv ntuôr uô cêr lov jêv; zos tsưr tsix uô hâur côngv thôngx, tsuv tâu khoz đruôk tôngx, cxêz tôngx đros trâu hêir nênhs Cơ Tu têx tuz nxêik hluôk nthuôr uô cêr lov jêv, đhiê pax vuôs./.

                                                             Tsu cxêik-nhênhv-VOV4