Tsôngv box Hmôngz Sơn La chei nox tsiêz 30

Hnuz 30, thâuv zar hnuz kêix 3, 4 six zuôr tsâuk ntux ntơư, lênhx tsưr tsêr muk xeir txiêr 3 tus shôngz, tsi lor njik lok, txiêr iz nyuôk ntơưr thiêz khi iz bluô ntâuz liêz đros trâu 3 txưv shaz, zuôr qêz nkhơưz lâuk mul trơưk shông lâuk , shông yiêz tuôx mak pêz tsi qêz plis niêv plis txir, tsi qêz plis tuz plis ci, tsi qêz plis kôngz plis lông, plis tsiêx plis cxur,  pêz tsuôk qêz têx uz têx no, qêz vix đaz vix bos, vix suz vix sư, qêz caz moz cêr tuôs, cêr njox cêr njuôs, qêz đaz tsos tsuôs, têx cêr kiêk cêr tsi jông... đros shông lâuk mul cov pêz nhoz cax nhoz hur, nhoz đơưz nhoz hur, uô kôngz zos kôngz uô lông zos lông, tu tsiêx zos txiêx, tu cxur zos cxur. Thênhv uô ntêx mak pêz qêz nkhơưz muk li ntơư. Đhâu qêz nkhơưz tas lênhx tsưr tsêr muôz khâuz truôz qêz suô iz lưv iz kro mê njik luz tsêr gra đros muk por tsês tov têx tos cêr ntus jêx ntus jok saz hnuz pôngz ntơư. Qêz nkhơưz tas por tsês, mav tror lok hu plis, tsêr nênhs muôx pêk tsơưs lênhx mak pêz bax bâuv li co luz kê chox lok hu plis tsiêz. Zơưv Tsưr Triêv Xênhv Thox, nhoz jok Câuk Nhưx, xã Long Hẹ, huyện Thuận Châu, tỉnh Sơn La heik pâuz: Trơưk li tsôngv box Hmôngz chei nox tsiêz 30 mak tsuv bax iz qông cxur kê, đros trâu iz gơưv keiz tso đrav kror trôngx tas hu:“Thâuv hu plis tsiêz, pêz hlơưr 12 txưv shaz cxok trâu qông cxur kê. Hu plis tas, qông cxur kê ntơư pêz gra muk tsês trâu ntơưv iz saz xưv caz hâur 3 hnuz, hmo chiê hlơưr shaz. Hlơưr shaz pur 3 hnuz 3 hmo, mav muôz chor kê co lok hâu cov siêr, pheiz chor nênhs hâur tsêr iz lênhs iz luz”.

Trơưk li zơưv Vav Muôk Xênhv Lâux, nhoz jok Cha Mại A, xã Long Hẹ, huyện Thuận Châu: Thâuv tưz bax tâu cxix cxuô zav, lênhx tsưr tsêr lok sik iz tus nênhs pâuz thôngz lol zuk chuôz xênhv têx chei đaz kruô zuôr muôz txưv cuôv thiêz đruôl nênhz lok sơưr iz saz kror trôngx hu plis. Thâuv hu tas, lênhx hu plis co muôz txưv cuôv por trâu tov kaz, hâur pêv têz, zos 2 saz cuôv puôr lênhx khưz hur si, no zos tưz hu tâu chor nênhs hâur tsêr njux đruôz, njux plis lok cxix cxuô hur si, đhâu ntơư gra gơưv keiz muk tuô tsênhr thiêz hâu cov siêr, li gra tror lok hu iz jiês keiz siêr thiêz. Thâuv hu plis tsiêz mak pêz Hmôngz hu li no:“Hnuz no zos hnuz đơưz hnuz hur, hmo no zos hmo đơưz hmo jông, shông lâuk tas, shông yiêz tơưv tuôx. Đaz đrâuv trôngx đrâuv nja lok cur tsi hu, đaz xênhz têz xênhz qơư, đaz đrâuv tox đrâuv pêk lol cur tsi hu, cur tsuôk hu iz tsêr nênhs no njux đruôz njux plis, hu plis kôngz plis lông, plis nhiêx plis cuz....lok đros nox tsiêz 30, nox kaz hâuk luôs, cxênhz shôngz tsi muôx moz, lok nhoz uô luôs txưx, jâuv uô luôs lâuk, tu tsiêx tu cxur lok pur guôx, uô kôngz uô lông lok pur cxaz...”.

Đhâu thâuv qêz nkhơưz, hu plis tas, chuôz zis thiêx gra keiz muk tuô tsênhr, uô jâuz mor thiêz txi hu pos zơưs lok đros nox tsiêz. Cux seiz chuôz zis tưs muôx lok tsi muôx mak lơưr tuô tus buô lox lok sik mê chiê hu tsôngv cưr tix nênhx tsa sđ tuôx đros nox, côngv cêr lov jêv. Thâuv uô tâu têx jâuz mor siêr, zuôr trâu iz trôngx mor chiê hu pos zơưs, trôngx mor co muox: Iz ntiv grêix keiz lok sik grêix buô, iz tơưz mor, iz hưx chơưr, iz luz khoz trâu tso tov hâur plas, muôz 3 luz tos tso saz pêv tox trôngx mor, lênhx txir tsêr lok sik iz tus pâuz cxuô têx chei đaz kruô ntơư zuôr ntông iz luz câuv mov lok jâuv saz đrav, têk tuôr khoz  chơưr hu pos zơưs, têx hloz zâu, chor tâu tas siv nênhx ntơư lok đros nox đros hâuk, đros por hưv por zơưv trâu iz tsêr nênhs tsi muôx moz gênhs, uô tâu nox tâu hnar. Đhâu uô tas li no, chuôz zis thiêx trâu mor hu tsôngv cưr tix nênhx tsa sđ lok jâuv nox kaz hâuk luôs, siz phôngv têx côngz hmôngr hâur hmo 30 tsiêz.

Kror zov chênhr đuô hur si hâur pêz Hmôngz hnuz tsiêz 30, co zos txi uô xưv caz. Thênhv no lênhx tsưr tsêr muk txiêr iz za shôngz jông gâux, tsi yưv caz, tsi to lok cxix cov tuk uô tus xưv caz. Thâuv txi uô tus xưv caz yiêz mak lênhx tsưr tsêr zuôr muôz tus xưv caz kuz yêv thiêz zơưk đeiv ntơưr xưv caz kuz ntơư muk, li muôz tus yiêz thiêz txiêr đeiv ntơưr yiêz lol cxok, lol đei trâu; uô tas li heik no thiêx muk cxov tus lâu keiz liêz lok txi txir xưv caz txiêx mênhx. Thâuv txi mak lênhx tsưr tsêr txiêr 8 đeiv xar cxênhx, hlơưr 9 txưv shaz, muôz chor shaz co lok txi tus keiz tas li muôz cxok trâu pêv xưv caz, hlơưr chor xar cxênhx ntơư trâu, uô đhâu li no, pêz Hmôngz mav ro chor plâuz keiz jông gâux ntơưv chax đaz lok tuz keiz chor nyar lo trâu đeiv ntơưr xưv caz. Đhâu ntơư gra tus keiz muk tsênhr hâu, thâuv hâu siêr mak muôz bo tso trâu hâur qông lok sik fiêz gra tror lok txi iz jiês thiêz, txi tas muôz iz luz trôngx lok txơưz tso trâu iz saz xưv caz tax txos tas cik hnuz xiêz 1 tsiêz, thiêx muôz lok cxôngr nox, seiz tơư keiz thâuv muôx cưr tix nênhx tsa tuôx đros côngv tsiêz, hnuz xiêz 1 ntơư. Zơưv Tsưr Triêv Xênhv Thox, nhoz jok Câuk Nhưx, xã Long Hẹ, huyện Thuận Châu heik pâuz nzir:“Txi uô xưv caz mak pêz Hmôngz uô trâu thâuv iz tas hmo, keiz kuô iz tsis ntơư, chiê sơưr nzor tok shông yiêz, tok plis niêv plis txir, plis tuz plis ci, tok plis kôngz plis lông, tok plis txiêx plis cxur têx lâul heik uô li. Tiv 2, thâuv txi uô tas xưv caz, pêz mul chê, mul êr đêx tơưv trâu shông yiêz, uô đaz tsi thiêx trơưk tsưr ziv, uô kôngz uô lông thiêx tâu li siêz xar, trơưk luôs chor lâul thâuv ntêx mak zos uô li no. Tiv 3, uô tas têx chei li heik sâuv, tas cik hnuz xiêz 1 tsiêz, sđ tsi tâu muk uz muk no đêz, tsi ro nhiêx txiêx sir, tsi tâu cor triêv cor fov, tsi tâu cheix yêz....hâur hnuz no”.

Chei đaz kruô nox tsiêz 30, txi hu pos zơưs, txi txir xưv caz cxiêx mênhx hâur hnuz tsiêz zos pêz Hmôngz iz chei jông thiêz zov chênhr. Chênhr zos li heik co, tsôngv box Hmôngz tuôr tsês thiêz uô đreiv têx chei no hâur luz nênhx thâuv shông lâuk tas, shông yiêz tơưv tuôx txix tiêv no đhâu tiêv tov tsi chiê pôngz plox, đros thiêz tsưr ziv xar cov pox côngz zơưv côngz, pos zơưs, niêv txir... têx lênhx tâu tas siv nênhx đros por hưv por zơưv trâu têx tuz nhuôs, xênhz lênhx xênhz nzưr tror tov kaz nox nhoz luôs nxi, tsi muôx moz gênhs, uô tâu nox tâu hnar, tu tsiêx tu cxur lok pur guôx, uô kôngz lôngk lol pur cxaz, khưr nhiêx khưr txiêx lol trơưk tsưr ziv./.

                             (Lầu Chia-Riê Lâux cxeik, nhênhv)

Tsôngv box Poz ziz Sơn La li phongz cxưx nox tsiêz 30

Nhoz jông! Uô ntêx thor uô cox tsâus ntâu tưz jênhv luk đros pêz thav hâur tsaz yênhx hnuz tsiêz 30 shông 2021. Thor cox puz pâuz, tsôngv box Poz ziz muôx lok six ntâu phongz cxưx jông, zos li chiê bax trâu iz luz tsiêz cxix cxuô, trơưk tsôngv box li phongz cxưx mak uô ntêx pox nhuôs tsuv uô têx luôk hâux lưv tưs? Lơưr nênhs poz ziz đuz li phongz cxưx, thâuv txos tsiêz zos cxôngx hnuz 29 txos hnuz tsiêz 30, pox nhuôs zuôr qêz suô tsêr nhoz, so têx thax xưv caz cov hur si. Taz sik uô ntêx thâuv so têx thax xưv caz, tus tsưr tsêr tsuv thor pox côngz zơưv côngz uô ntêx chiê tuz nhuôs so têx thax xưv caz, hlôngr teik hlơưr shaz, hlôngr car đêx tso ntơưv thax xưv caz txi côngv pos zơưs, pox côngz zơưv côngz”.

          Co zos hâux lưv xuz thơưx thiêz cux lok six coaz tsôngv hâur chuôz zis. Zos li, txos hnuz tsiêz 30 tsôngv box poz ziz zuôr tror uô têx phongz cxưx tul tsi thiêz thor cox puz pâuz nzir? Txos tsiêz 30, pox nhuôs zuôr krưr nduôr txâuv puôz, hâu nduôr, tuô keiz, muôx keiz muôx greix hur si. Txos 8 lok sik 9 six tsâus ntux, nduôr txâuv puôz, greix hâu, greix keiz uô siêr, chox lok txi côngv pos zơưs”.

          Thâuv bax tâu trôngx txir ntông, greix mor txi côngv sâuv thax caz, tsưr tsêr zuôr hlôngr njêx muôk trâu têx lênhx nênhs hâur chuôz zis pov thiêz hu pos zơưs lok đros nox tsiêz li chas thor cox puz pâuz zov? Thâuv bax tâu trôngx mor txi côngv, tsưr tsêr zuôr hlơưr shangz, trâu chơưr thiêz hu pos zơưs lok đros nox tsiêz. Tsuv hu li no: “Shông lâuk tas shông yiêz tuôx, tuz nhuôs hâur tsêr uô tâu nox tâu hnar, tu tâu keiz tâu buô, thor muôz txi côngv pos zơưs. Thor pos zơưs phôngv trâu tuz nhuôk muôx jông đas jos, chuôz zis nhoz uô nênhx shir phaz lul..”

          Zos li, thâuv tưz hlơưr shangz tas, hu pos zơưs lok nox tsiêz, tsưr tsêr zuôr tror uô têx hâux lưv tul tsi txos six hơưv hlôngr trâu shông yiêz, thor cox puz pâuz nzir? Hâur hmo tsiêz 30, tsưr tsêr thiêz cxuô lênhx nênhs hâur chuôz zis puôr lênhx nhoz thav pêv iz hmo tsik pư tax txos trâu thâuv txos six hơưv shông yiêz, tsưr tsêr zuôr hlơưr tul shangz yiêz,  chiê thor iz shông yiêz cxuô lênhx nênhs njiz ntâu môngr jông, muôx jông đas jos, nhoz uô nênhx shir phaz , uô tâu nox tâu hnar...”

          Tâu pâuz, đrâuv têx chuôz zênhx mak tsưr tsêr bax uô ntêx. Yuôr tuz nhuôs nhoz đêz khênhr lok tsêr nox tsiêz, gra huv lok tso sâuv thax caz. Thâuv co tsưr tsêr zuôr hlôngr njêx muôs pov trâu pos zơưs li chas zov? Zos muôx têx tuz nhuôs hâur jos lok sik đuô luz jos gra suôz thax tuôx đros nox tsiêz, tus tsưr tsêr sơưr muk tos txêik chor huv co thiêz muôz tso sâuv thax xưv caz , hêik trâu pos zơưs pâuz yênhx lênhx tuz nhuôs xênhz nzưr gra huv tuôx txi côngv, thor pos zơưs phôngv jông trâu tuz nhuôs njiz ntâu môngr jông, uô tâu nox tâu hâuk”.

          Thor uô cox tsâus ntâu tưz tsês six hơưv đros pêz thav, hla trâu iz shông yiêz thor phôngv cox thiêz chuôz zis muôx jông đas jos, nhoz uô nênhx shir phaz lov jêv./.

(Tòng Anh-Txâur Vax cxeik nhênhv)

Tsôngv box Cho Quần Chẹt Phú Thọ li ntênhk tsiêz đhiê

Lơưr mênhx cxưx Cho Quần Chẹt li phongx cxưx, Tsiêz đhiê tsuôk tâu tsưr tsix ntơưv luz tsêr chênhr (qơư muôx xưv caz lok zos thax đaz chiê txi côngv chuôz xênhv li pox công, zơưv côngz). Six hơưv tsưr tsix mênhx cxưx Cho Quần Chẹt li Tsiêz đhiê mak tâu uô hâur pêz hnuz pêz hmo. Six hơưv siz kuôk nhoz chor jiês tsưr tsix tsiêz đhiê khov trâu yênhx ziv chuôz zis li luk tênhv trâu pox côngz, zơưv côngz, têx jâuv zuôr 12, 15 lok sik muôx 30 shông. Tsiêz đhiê tâu uô đros tsiêz têz qơưk viv li đhâu tsưr tsix tsiêz têz qơưk tas mak zuôr hêik trâu pox côngz, zơưv côngz pâuz chiê tsưr tsix Tsiêz đhiê.

Chiê bax tsưr tsix, nênhs tsưr tsix xêir tsov hnuz nhôngs jông thiêz tuôx thor pêz lênhx txir nênhz, iz lênhx cưk tôngx txơưx, tưz uô tsưr trâu ntâu jiês tsiêz đhiê. Têx zav chiê txi côngv muôx shaz, pax, txir ntông, tâuz hâu buô, kêiz, mor blâuv, mduôr blêx, chơưr, đêx, triêv đaz, qix cxuô zav… Uô ntêx hnuz ntênhk chênhr, chor txir nênhx Cho muk hâur har jôngr txiêr shôngz lok uô qơư chiê txi côngv, đêi têx đuôz. Sâuv kror qơư đêi qix tâu uô iz kror qơư chiê tso cxuô zav li: Đruôk, kênhx, chuôz zênhx cxuô zav, ntơưr txi côngv, txir nênhz têx tsôngk yo… hâur qar luz đraz tso 6 tsu mor blâuv chiê txir nênhz uô ntênhk puz trâu têx quân nox. Cxuô zav txi côngv tsuv chiê trâu sâuv qơư siêz, tsik chiê sơưr đơưk cor tâu, tiv zix zos têx zav muôx trox. Sâuv luz thax đaz muôx têx đuôz ntơưr cok ntâu zav tsiêx, shôngz ntông…oz saz mak muôx ntơưr sâu hêik thor trâu sơưr đơưk tsik muôx moz gênhs, sâu tâu kôngz lôngk ntâu. Đhâu co chor txir nênhz piz hlơưr shaz ntơưr trâu pox côngz zơưv côngz. Hâur mênhx cxưx Cho Quần Chẹt li Tsiêz đhiê mak  muôx lok six ntâu zav zax khâuv, chênhz khâuv . Lênhx txir nênhz Phùng Sinh Thịnh nhoz jok Tân Lập, xar Xuân Thủy, huyện Yên Lập, tỉnh Phú Thọ hêik:“Hâur Ntênhk tsiêz đhiê muôx 14 kror tsuv tâu uô li: nox tsiêz; txi côngv pox côngz zơưv côngz; hêik tơưv chuôz zis tsưr tsix uô Ntênhk tsiêz đhiê… chiê thor pox côngz, zơưv côngz paz trâu têx tuz nhuôs muôx đas jos, sâu tâu kôngz lôngk ntâu, uô nênhx nhoz shir phaz…”

Kriz uô ntênhk, txir nênhz trâu yuôx zêx, chơưr trâu 5 luz piz tso sâuv chuôz zis luz thax đaz, hêik pox côngz, zơưv côngz pâuz zuk chuôz zis tsưr tsix tsiêz đhiê. Piz kriz uô zos ntênhk đêi têx đuôz. Hâur ntênhk tsiêz đhiê mak mênhx cxưx Cho Quần Chẹt đêi 15 đêiv đuôz lox, zâu. Đhâu co txir nênhz piz thor trâu chuôz zis tsik muôx moz gênhs, thâuv co mak txir nênhs piz tênhr cuôv, zos cuôv nzênhr hur si mak cux zos pox côngz zơưv côngz jông siêz trâu chuôz xênhv tsưr tsix tsiêz đhiê. Đhâu piêr trâu pox côngz zơưv côngz pâuz lok hâux lưv tsưr tsix tsiêz đhiê, chuôz zis zuôr trâu mor chiê zâuv sơưr đơưk đros nox. Lênhx txir nênhz Phùng Sinh Huyện nhoz jok Đồng Măng, xar Trung Sơn, huyện Yên Lập, tỉnh Phú Thọ puz pâuz:“Tsiêz đhiê mak muôx tsiv gri jông hâur pêz mênhx cxưx Cho Quần Chẹt luz nênhx. Đhâu tsiêz đhiê mak paz trâu pêz tso siêz thiêz muôx đas jos jông. Paz trâu têx tuz nhuôs ndo txos pox côngz zơuv côngz. Txơưv no zos tsiêz đhiê hâur chuôz zis, chuôz xênhv, taz sik tưz zos yênhx côngv thôngx mênhx cxưx Cho li xênhz huôx côngv thôngx”.

Đhâu co zos têx zav đhiê paz vuôs hêik trâu pox côngz zơưv côngz tưz chiê chuôz zis tsưr tsix tsiêz đhiê, pox côngz zơuv côngz tưz paz trâu chuôz zis, tsik muôx moz gênhs, uô nênhx nhoz shir phaz. Thâuv đhiê pax vuôs tas mak sơưr đơưk sik đros nox hâuk. Nox hâuk tas mak sơưr đơưk ho sik đros đhiê đuô têx pax vuôs nhiv kruôr đhiê tas co. Đhiê têx pax vuôs co hâur pêz hnuz pêz hmo. Iz zav đhiê pax vuôs mak tâu đhiê muk đhiê lok 6 jiês. Hmo tiv pêz uô ntênhk hôiv, txir nênhz tuôr trêr pax ntơưr tsa hu pox côngz zơưv côngz lok đros têx tuz nhuôs thiêz cưr poz blêx trâu sâuv xưz pưs tsa trêr pax ntơưr cov siêz chiê thor txos đaz blêx. Uô tiêr mak tênhr cuôv chiê thor trâu têx tuz nhuôs shông yiêz tror muôx đas jos, sâu tâu kôngz lôngk ntâu, uô nênhx nhoz shir phaz. Chuôz zis tuô oz tuk buô chiê uô thiêz nox hâuk. Kror ntênhk no zos iz hâur mênhx cxưx Cho Quần Chẹt nhoz Phú Thọ li têx phongx cxưx, vênhx huôv jông thiêz ntênhk no tưz tâu Bộ Vênhx huôv, Thể thao thiêz Du lịch côngz jênhv zos di sản vênhx huôv Phi vật thể Têz qơưk. Zơưv Trịnh Tiến Xuân, Bí thư Đảng ủy-UBND xã Nga Hoàng, huyện Yên Lập, tỉnh Phú Thọ hêik:“Tsiêz đhiê mak paz kruôz kriê têx tuz nhuôs thiêz muôx tsiv gri vênhx huôv jông, paz trâu lênhx nênhs sik côngv siêz côngv thôngx. Viv li, hâux lưv tuôr chiê, phuôx huiz têx tsiv gri vênhx huôv mênhx cxưx, tiv zix zos mênhx cxưx Cho têx ntênhk hôiv cux tâu cấp ủy chính quyền ntơưv qơư moz siêz txos. Nhiv kruôr đhâu, mênhx cxưx Cho Quần Chẹt li ntênhk tsiêz đhiê tưz tâu Bôv Vênhx huôv, Thêv thao thiêz Du lịch côngz jênhv zos di sản vênhx huôv phi vật thể Têz qơưk. No zos mênhx cxưx Cho li kror tso siêz. Cux vav tiêk zuôr tâu cxuô cấp, nganhx, đoanx thêv moz siêz txos chiê huôv tsar tâu du lịch côngv thôngx, phưx vưv trâu tsôngv kruô sơưr đơưk”./.

(Chẻo Thu-Lik Thox cxêik nhênhv)