Mul Tả Chải seiz pox niêv mênhx cxưx tày uô ju lix

Niêv lâuk Trần Thị Vân, mênhx cxưx Tày oz niêv txir li luz tsêr lơưx nhoz jos Na Lo, xã Tà Chải, huyện Bắc Hà, tỉnh Lào Cai nhiv kruôr krêz uô ju lix côngv thôngx muôx nhos 1 shông đros luz bê “Vân Khuya homestay” taz sik tưz zaz zâuv tâu chôngz tsôngv kruô tuôx ndis shuôk, tiv zix zos hâur têx hnuz kaz ciêz. Thax tsav qươ du lix co, muôx qươ nox nhoz, muôs mênhx cxưx li têx xiv huv…txix ntươ, tưz paz niêv lâuk Vân chuôz zis muôx phênhv sâu nhiêx txiêx chox lok sir zôngv hâur luz nênhx,  niêv lâuk Vân heik:

          “ Tos njôngr cur tul txir têx  nhiêx hli thiêz cur cux txov nhêv, tâu pox niêv hâur huyện, xã paz txưv cur tâu mul seiz thiêz cơưv shâuv têx trâur nuv ntơưv Yên Bái, Sơn La, Hòa Bình, cur pov têx trâur nuv co lok six jông, cur thiêx lol krêz uô ciês hâur chuôz zis”

          Tsi taz phưx vuv nox nhoz, thâuv kruô muôx zoz qơưx, niêv lâus Vân tsênhv zaz zâuv têx pox niêv hâur jos tuôx đhiê nênhs Tày tox siêz Tả Chải li pax vuôs xòe trâu tsôngv kruô seiz, cê heik kriê txos tsôngv kruô, cê paz pox niêv hâur jos hlôngr yiêz luz nênhx. Niêv lâus Gabby- tsôngv kruô tuôx cxôngx Canada heik:

          “ Cur lok six jông siêz, cxuô zav nhoz no puôr lênhx jông, têx pox niêv mak jông gâux, txơưx uô cxuô hâux lưv, đhiê pax vuôs...”

          Nhiv no, nhoz Tả Chải (Bắc Hà) muôx 12 qơư homestay đros 6 paz tuz nxêik nthuôr uô cêr lov jêv, đhiê pax vuôs nhoz têx jos Na Lo, Na Hô, Na Thá, Na Lang, Na Kim thiêz Na Pác Ngam, muôx chôngz lênhx pox niêv đros uô. Sik đros paz max uô ju lix, muôx phênhv sâu nhiêx thiêz paz phênhv trâu luôs hâux lưv tsưx phưv truôx tênhx qơư; tuôr truôx, phuôx huiz cêr vênhx huôv; cxơưz tiês phongz yaox pox niêv nhoz tiv phaz huôv tsar. Niêv lâuk Yến Xênhv Vax Hội trưởng Hội pox niêv xã Tà Chải, huyện Bắc Hà puz pâuz:

          “ Thâuv ntêx têx hội viên  đros côngz xưv Hội lok six tsơưs. Khov đhiê pax vuôs reik đros ju lix côngv thôngx, têx pox niêv tưz đros uô thiêz pov nhiêv têx huôx tôngv no, tiv zix zos Hội li têx huôx tôngv; têx Hội viên sik côngv tês, paz max ntâu đuô”.

          Muk txos trâu Tà Chải- iz xã tox siêz nhoz buôk thị trấn Bắc Hà, buôk tul đêx Nà Cồ, tsôngv kruô zuôr tâu njiz têx pox niêv hêir nênhs Tày gruôs uô hâux lưv, jông siêz chươx kruô thiêz tâu đros đhiê pax vuôs ntơưv têx luz tsêr lơưx nhoz tox siêz jông jav no./.

( An Kiên- Txâur Vax cxeik nhênhv)

Tsưr ziv phax tar tsik chiê têx txir ntôngz mok trâus jênhs

Têx txir ntông mok trâus jênhs zos 3 qir tiv chênhr xưk li tsik txâuk tsơưr pưr shưz, qiv hơưv tsik huv đros lok sik txơưr txar thiêz tiv caz hmoz ruôr hiêv.

1. Qir tiv tsik txâuk tsơưr pưr shưz:

Thâuv txi txir, ntông muôx tsik txâuk tsơưr pưr shưz zuôr tsik muôx jos txâuk zus chor txir sâuv tsoz ntông. Khưx phưx qir tiv no txix tsưr ziv zuôv qir cov muôx txâuk tsơưr pưr trâu tsoz chos.

- Tsưr ziv zuôv qir: Zuôv qir cxix cxuô, siz bâus nhoz qir hữu cơ, đạm thiêz lân đhâu iz chiv sâu chiê tsoz chos muôx jos huôv tsar chês thiêz blôngx, muôx txâuk đas jos txi ntâu txir trâu chiv tov kaz. Chor qir tsuv zuôv lơưr tsơưr lươngv mak ntông txi tâu lok sik njuôk xav chor txir zuôr sâu tâu ntâu.

Thâuv piz txi txir mak tsuv muôx ntâu đạm thiêz kali: Zuôv uô cê qir đạm Urê thiêz qir Kali clorua (Kly liêz) chiê cungz txâuk tsơưr pưr trâu tsoz chos, chor qir zuôv khov trâu tsoz ntông li hnuz nhôngs thiêz chor txir ntông sâu tâu;

Iz chas zuôv qir trâu hâur pâuk ntông, ntu ntông piz txi txir mok mak zuôv qir đhâu blôngx muôx đạm, kali.

2. Qir tiv zos qiv hơưv:

Qiv hơưv phiv liv li kruôr gis truz ntêr hnuz, ntux no, qiv hơưv sik hlôngr sêi lok six ntux nas chuô lox uô chor txir pôngz jênhs ntâu, qir tiv no mak khưx phưx cux phiv liv, pox nhuôs tsuv khov lơưr tsênhv tsênhz nhoz yênhx tiv phaz chiê khưx phưx.

3. Qir tiv zos caz hmoz uô ruôr hiêv:

Ntu txix thâuv txi txir txos jông sâu tsuv tsov cưv txos iz cxiê zav caz hmoz ruôr hiêv chênhr:

+ Caz lâus tsor liêz, uô trâu tsoz ntông đax blôngx thiêz chor txir mok trâus jênhs pôngz.

+ Têx caz hmoz tho nox, uô tsoz ntông tươs plêz, uô trâu tsoz chos tsik muôx jos, uô jênhs blôngx thiêz jênhs txir mok ntâu; zos caz hmoz tho nox ntâu, zuôr uô trâu tsoz ntông co trâus tuôs. Chênhr zos li hêik ntươ,  sđ tsuv sox sêiz njôngr cxuô tsoz chos thiêz phax tar nzor tsik chiê caz hmoz txos sđ têx ntông txi txir.

Tsưr ziv phax tar caz moz ruôr hiêv chor tsoz chos zos ntông nox txir cux tsuv sir zôngv cxix cxuô têx tsưr ziv: txix xêir zuz nôngz, tsưr ziv chos, tsoz phưz, zuôv qir, txiêr chês, tuô caz hmoz, txiêr têx blôngx muôx caz hmoz…thiêz zuôr tsuv tsuôs yuôx por vêv tsoz chos cov huv đros./.

(Thu thùy-Lik Thox cxêik nhênhv)