Tơưz trâu mor “Ép khẩu”, zav chuôz zênhx zuôr trâus txos hâur têx chuôz zis nênhs Poz Ziz Tây Bắc.

Phênhv ntâu têx lênhx hluôk tuz nênhs Poz Ziz, txix thâuv tsênhv zâu tưz shâuv hiêz tơưz, hiêz lêr chiê uô tâu têx zav chuôz zênhx zuôr trâus txos trâu cêr xênhz huôx niêx hnuz, hâur co muôx têx tơưz trâu mor. Chiê hiêz tâu iz luz tơưz trâu mor jông thiêz khor truôx trơưk tsưr ziv mak cux tsi zôngx ziv hlo, lênhx nênhs ntơư tsuv txơưx xeir shôngz, fuô, joz têx pluô ndâu jông thiêz max mav hiêz iz kro jux juk tax txos trâu thâuv hiêz tiêr. Zơưv Tòng Văn Hịa, iz lênhx lâul jok txơưx hiêz têx tơưz heik co nhoz jok Mòng, xã Hua La, TP Sơn la, tỉnh Sơn La heik:

“Nênhs Poz Ziz li cêr nênhx phôngz cxưx zos tsi muôx luz tơưz co mak tsi tâu. Hiêz têx tơưz trâur mor tsi zos zôngx ziv. Tsuv muk hâur jôngr zok nriêr, txiêr têx tuk shôngz tsi trâus caz tho nox, yưv caz, zak ntêr thiêz ndax lok fuô uô ndâu, joz lox siz luôs, muôs, nhiêk thiêz chi chiê zôngx ziv hiêz, tsi trâus lor. Zos têx ndâu fuô uô têx pluô lox thiêz tsi đu mak zuôr lax hiêz thiêz hiêz tâu tsi jông gâux. Hiêz chor tơưz co mak hiêz kuôr lok uô 2 yôngx, muôx pax txêix jông jav. Hâur kaz tơưz niêk hiêz nưk, muôz iz za pak joz khênhx lok nkhâuk, qêr, par khor uô kaz chiê khi, njơư têx tư ndâu. Iz lênhx nênhs hiêz tâu jông thiêz sei, zos tsi so hlo mak tas iz hnuz ntâu txos 2 hnuz thiêx hiêz tâu tiêr iz luz tơưz li heik sâuv”.

Chuôz zis muôx chôngz nênhs mak khênhr hiêz têx luz tơưz lox, zôngv ntâu tơưz trâu mor đuô; chuôz zis tsơưl nênhs lơưr zuôr zôngv têx luz tơưz mê thiêz cux sêz chuôz zis ntơư zoz qơưx zôngv li chas. Iz gơưv tơưz muôx 2 saz, iz saz lox mê njik, iz saz mê, muôx têx krêz thiêz cơư tâu zôngx ziv. Têx tơưz heik co tâu zôngv chiê ntiv mor blâuv, trâu mor hâur têx pluôk nox niêx hnuz, têx thâuv tsôngv box muk uô liêx têz, lok sik têx luz six hơưv muôx pluôk nox lox, yôngz cok.... Muôz tơưz ntiv mor blâuv mak têx mor jông tâu ntêr, tsi muôx hưk, tsi ntuz, taz por têx mor jôngx, jông nox, lar heik zos mor blâuv tsư ha, mor blâuv têz.

Tơưz trâu mor nhiv no tsi tiêk muôx hâur têx chuôz zis nênhs Poz Ziz, mak tsênhv tâu zôngv tsi so txos ntơưv têx tsêr uô jâuz uô mor nox heir nênhs tsơưs. Viv phênhv ntâu, têx zav nox heir nênhs tsơưs li grêix keiz cxiêz, njêl cxiêz, grêix caz puôz kruôr, jâuz, njuôs hâu....thâuv nox đros mor blâuv ntiv hâur têx luz tơưz co mak lol six kaz. Niêv lâuk Tòng Thị Vinh, tsưr iz qơư uô heir nênhs tsơưs têx jâuz mor nox nhoz jok Mòng, xã Hua La, TP Sơn La, tỉnh Sơn La heik pâuz:

“Tơưz ntiv mor tsi tiêk zos chuôz zênhx tâu zôngv hâur chuôz zis, mak têx lênhx nênhs uô jâuz mor muôs trâu tsôngv kruô nox li pêz thâuv tưs cux zuôr tsuv muôx. Viv têx mor blâuv muôz tso, ntiv hâur tơưz mak jôngx, muôs jông nox đuô thiêz tâu trơưk li heir nênhs tsơưs cêr nênhx xênhz huôx. Tsôngv kruô thâuv lơưr nox cux pov kaz đuô, ntâu lênhx tsênhv zuôr gra muk tsêr chiê uô huv puz trâu têx cưr tix nênhx tsa cxênhz thiêz”.

Tơưz trâu mor tsênhv tâu heik kriê, muôz tso trâu sđ seiz hâur têx qơư por hưv tsês chiê heir nênhs tsơưs têx txux chi vênhx huôv jông lok zos tsêr Bảo tàng mênhx cxưx, muôs hâur têx ciêz đrôngs, têx ntênhs hội ciêz tox siêz. Niêv lâuk Hoàng Thị Tiên, tsưr iz qơư muôs têx tơưz, vaz hiêz ndâu ntơưv jok 3, phường Quyết Thắng, TP Sơn la, tỉnh Sơn La heik:

“Cur zos tsưr muôs nênhs Poz Ziz Tây Bắc têx xiv huv tơưz thiêz vaz, trôngx tos hiêz ndâu. Muôs lok six ntâu zav, hâur co muôx nênhs Poz Ziz têx tơưz ntiv mor. Niêx hnuz cux muôx kruô tuôx zuôr tsi so, lar heik zos têx tsêr uô jâuz uô mor nox chiê nox yôngz cok uz no.....Muôx têx chuôz zis mak lơưr zuôr muk zôngv chiê ntiv mor blâuv têx, taz sik cux muôx kênh lênhx mak zuôr muk uô huv puz trâu têx cưr tix nênhx tsa cxênhz jê, fôngx zưs, muôx têx lênhx lơưr zuôr muk nhênhz chơưv, tsês tâu seiz.... Đros thiêz grê muôs xav kror đruôz đraz iz luz tơưz li  co txix 30-150 cxênhz đeiv, thiêz cux seiz luz tơưz co jông lok tsi jông, lox lok zâu mak muôs tuk grê nhiêk txơưr nhiêk”.

 XH nhiv no ziv hnuz ziv hlôngr yiêz, têx chuôz zênhx phưx vưv hâur chuôz zis iz hnuz muôx ntâu tsar zav nhiêk jông txơưr lơưv nhiêk tâu muôs hâur ciêz đrôngs, taz sik hâur têx chuôz zis nênhs Poz Ziz Tây Bắc heik cxuô cux tsênhv por hưv, tuôr tsês njôngr cêr cor cav zôngv tsênhz câuz (Tôngx lok sik cxuôk), tsu chuz mor, thiêz lar heik zos thâuv tưs tưz zuôr tsuv muôx luz tơưz ntiv mor blâuv xưk li zuk heir nênhs iz txux chi cêr nênhx vênhx huôv jông./.

(Tòng Đức Anh-Riê Lâux cxeik, nhênhv)

1-3 zênhz lix tsôngv box Cho liêz Yên Bái muôx

phongx cxưx chêir đaz xoz

Cux xưk li ntâu chuôz zis txơưr đuô, txos hnuz 1/3 zênhz lix, niêv tix Triệu Thị Nái đros chor nênhs hâur chuôz zis puôr lênhx tso tsês tsik uô cxuô kror hâux lưv chiê chêir đaz xoz. Lơưr tsôngv box Cho liêz: Đaz xoz zos lênhx nov hâu sơưr thơưx sâuv ntux, tâu choz txơưx jênhv sêiz shuôk nênhs nhoz hâur ntiêx têz. Chêix ntux kruôr, đaz xoz muk pư, thâuv txos chêix ntux nas mak thiêx sơưr lok muk ndis shuôk têx jêx jok. Thâuv no, zos lênhx tưs nox nhoz, uô nênhx jông mak zuôr tâu paz ntâu kror jông, zos uô têx kror tsik jông mak zuôr njiz têx phiv liv. Niêv tix Triệu Thị Nái, jok 3 Vàn, xar Phúc Lợi, huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái hêik:

“Hêir nênhs Cho liêz txos hnuz 1/3 zênhz lix yênhx shông zos hnuz chêir đaz xoz. Hnuz no chuôz zis tsik muôx lênhx tưs muk uô đaz tsi hlo mak so nhoz tsêr. Chor gâux muôv vir ndâuk sơưr đơưk sik đros nhoz chiê xơưk pax ntâuz, tsôngk yo. Hnuz chêir đaz xoz mak tsik tsuv uô muôx yưv têx kror tưs đros lox”.

Hnuz chêix đaz xoz mak chor chuôz zis hêir nênhs Cho liêz so tsik uô lox tôngv xênhz yar, tsik muk luôx têz, txiêr ntông. Tiv zix, tsik uô muôx yưv têx kror đros lox, viv xar tiêk uô đror lox mak zuôr uô trâu đaz xoz hnoz thiế tsiv lok, thiêz zos uô đaz xoz bâu tơưl mak zuôr uô hiêv txos jêx jok. Viv li hnuz chêir đaz xoz, tsôngv box hêir nênhs Cho liêz Yên Bái tsês six hơưv uô têx hâux lưv zâu hâur tsêr, tsoz phưz têx tuz nhuôs, lok sik muk ndis shuôk chuôr yuô fôngx zưs sơưr đơưk.

Hnuz chêir đaz xoz shông no ho ndax trâu hnuz muk cxiv kho kuô nza. Đros tsôngv box Cho liêz, kho nza txơưv tiêk tsik zos kror tsiêz chênhr hâur shông, taz sik zos jiês chiê chor chuôz zis uô tsuv mor txi côngv pox côngz, zơưv côngz, hêik tơưv zuk siêz đros thiêz chor nênhs tưz muôx côngz xênhz zus, tu zuk hloz.

Têx shông jê lok no qiv hơưv ziv hnuz ziv txơưr txar phiv liv zov chênhr txos pêx xênhv luz nênhx thiêz uô xênhz yar, tiv zix zos têx txuz pôngz siêz tiv xoz tuô. Viv li, phongx cxưx chêir đaz xoz hax zav tâu tsôngv box Cho liêz tỉnh Yên Bái uô jông uô. Pos Triệu Thị Tiếp, jok 2, xar Phúc Lợi, huyện Lục Yên, tỉnh Yên Bái puz pâuz:

“Txix ntêr lok hêir nênhs Cho liêz tưz muôx phongx cxưx txưr đaz xoz, kror chêix no muôx tsiv gri lox. Tiv iz zos vav sơưr đơưk muôx luz nênhx jông, tsik trâus xoz tuô, uô hiêv txos; tiv oz zos thor muôx ntux yar ntux nas huv đros chiê tsoz chos hloz lox njuôz jông, sâu tâu kônngz lôngk ntâu, pêx xênhv tâu tsâu sor shir phaz”.

Tsôngv box Cho liêz Yên Bái tsik muôx lênhx tưs ndo tiêk phongx cxưx chêir đaz xoz muôx txix thâuv tưs lok, tsuôk pâuz tiêk txix cxênhx nênhs no trâu cxênhx nênhs tov kaz cux tsênhv tâu tsôngv box Cho tuôr tsês chiê, xưk li zos iz kror vênhx huôv, phongx cxưx jông, đros siêz xar sơưr đơưk muôx tâu luz nênhx jông, kôngz lôngk jông, sâu tâu ntâu./.

(Thiều Nghiệp-Lik Thox cxêik nhênhv)