Kon Tum: Tsênhv chei thêv jix vuv tênhx qơư jôngr tưz uô tâu truôx

          Pox nhuôs Giẻ Triêng nhoz jos Roóc Nầm, xã Đăk Nhoong, huyện Đăk Glei, tỉnh Kon Tum cxaz chuôz jênhv coar lik por vêv jôngr đros Ban coar lik jôngr phax phưv Đăk Nhoong txos nhiv no tưz tâu 13 shông. Têx shôngk đhâu 600 hecta ntâu jôngr nhoz jê jêx jos thâuv tưs cux tâu 70 ziv chuôz zis tsôngv box nhoz no por vêv jông.

          Đros pox nhuôs, hâux lưv por vêv jôngr tsi taz chox lol phênhv sâu ngaz tul, đros 200 tsov iz shôngk trâu tas nro jêx jos, hâux lưv por vêv jôngr tsênhv muôx têx tsiv grê lox li por vêv hâur đêx, tênhx qơư. Zơưv A Bon, tsar jos Roóc Nầm heik:

          “ Nhiêx txiêx mak tsi coaz tsôngv, kror zov chênhr zos jôngr tâu por vêv jông. Pox nhuôs heik coar lik por vêv jôngr, muôz siêz chinhz yênhx por vêv jôngr li chas cov tâu truôx, taz por tsơưr lươngv jôngr, jôngr huôv tsar jông. Yuôr jôngr thiêx muôx đêx, taz por hâur đêx trâu pox nhuôs”.

          Kror jông hâur tsênhv chei thêv nhiêx jix vuv tênhx qơư jôngr thâuv uô nhoz tỉnh Kon Tum zos chor nhiêx txiêx chiê uô luôs hâux lưv por vêv jôngr chuôz ndê ntâu thiêz tsôngv box li phênhv tâu sơưv, tâu chuôz ndê tsênhz mênhx. Uô ntêx shông 2011, tsôngv box coar lik por vêv iz hecta tsuôk tâu 100 cxênhz đêiv nhiêx iz shôngk, taz sik cxôngx thâuv krêz uô tsênhv chei jix vuv tênhx qơư jôngr, phênhv tâu sơưv chuôz ndê txos 400 cxênhz iz hecta iz shông. Đros iz ziv chuôz zis coar lik, por vêv 30 hecta, chor nhiêx txiêx tâu sơưv zos 12 tsov đeiv iz shông. Hâux lưv chuôz ndê phênhv liv tâu sơưv gôngr phênhv reik đros tsôngv box li txơưx jênhv thiêz qênhx liv đros têx har jôngr. Cxôngx co, jôngr tâu coar lik, por vêv jông đuô.

          Zơưv Hồ Tấn Hoàng, tsar Ban coar lik jôngr phax phưv Đăk Nhoong, huyện Đăk Glei, tỉnh Kon Tum puz pâuz:

          “ Thâuv muôx tsênhv chei jix vuv tênhx qơư jôngr, taz viv muôx pênhr chiê choz trâu tsôngv box sâuv thax tsav. Cxôngx co tsôngv box tâu sơưv liv, muôx txơưx jênhv hâur côngz xưv por vêv jôngr. Tsôngv box yax six tsưr tsix mul seiz car jôngr, khov co jôngr tâu por vêv jông, tsi trâus ruôr hiêv”.

          Xav txos nhiv no, sâuv thax tsav tỉnh Kon Tum muôx 29 tsêr meir đêx tênhv thiêz 10 luz tsêr meir đêx hur tsuv thêv nhiêx jix vuv tênhx qơư jôngr, đros 360 cxênhz hecta jôngr, tsav 60% mênhv chêx jôngr lâus hâur tỉnh. Shông 2017 no, têx taz viv tưz khiêz lol Cuiv por vêv thiêz huôv tsar jôngr tỉnh Kon Tum chor nhiêx txiêx zos 120 tỷ đeiv. Chor nhiêx txiêx no tsênhv tâu muôz thêv trâu têx tsưr jôngr thiêz côngv thôngx, têx chuôz zis jênhv coar lik, por vêv jôngr. Hâux lưv thêv tâu uô tsênhz mênhx, muôx têx cấp, nganhx cxôngx tỉnh txos huyện, xã seiz car. Zơưv Hồ Thanh Hoàng, giám đốc Cuiv por vêv thiêz huôv tsar jôngr tỉnh Kon Tum puz pâuz:

          “ Pêz muôz uô ntêx lok sik thêv trâu têx tsưr jôngr zos tsưr tsix, UB têx xã, thị trấn, côngv thôngx tsôngv box jêx jos mak pêz puôr lênhx thôngz pov đêz đar, tsênhz mênhx. Tso tơưv têx njiêz luv thôngz pov co sâuv Cuiv por vêv thiêz huôv tsar jôngr li qơư  thôngz xor mông. Nhiêx txiêx mak pêz xa trâu têx taz viv, choz trâu Ban thêv nhiêx jix vuv tênhx qơư cấp huyện zos kiểm lâm sêiz car”.

          Đhâu 6 shông krêz uô, Tsênhv chei thêv nhiêx jix vuv tênhx qơư jôngr tưz qir uô tâu truôx jux juk. Tsênhv qơư tưz gôngr phênhv paz tâu trâu tsôngv box trơưk li siêz xar thiêz qênhx liv hâur luôs hâux lưv coar lik por vêv jôngr. Đhâu co, gôngr phênhv coar lik jôngr tâu truôx đuô./.

                                        (TTT-Txâur Vax cxeik nhênhv)

Sơn La: Têx muôx liv lox txix dưv anr paz uô kôngz các bon tsơưs

Tỉnh Sơn La nhiv no muôx 360 ntâu cxênhz ha ar tsêz chos kôngz, 1 tsov ntâu tuk nhux tưv, yis, buô...., hâur niêx shông têx vuôz tsuôz, qir tsiêx cxu thiêz kuôr blêx, kuôr cưk....lok six ntâu. Trơưk thôngz sâu tsi tâu cxix cxuô, têx vuôz tsuôz txix têx đrox tsuôs, kuôr blêx, xuô blêx, tơưr cà phê, cxa cưk, fuôk caz tsiz......iz shông muôx nhos iz tsov 500 tênhr; qir, uz no têx vuôz tsuôz hâur tu zus tsiêx cxu muôx 9 cxênhz tênhr iz hnuz. Đrav ntêx, phênhv ntâu têx vuôz tsuôz li heik ntơư hâur thax tsav tỉnh tsi tâu xưv lik jông, muôx têx tsênhv tso kiêk nênhs, vuôz tsuôz trâu cxuô tênhx qơư, uô tsi hur thiêz uô ruôr hiêv txos tsôngv box luz nênhx nox nhoz hâur niêx hnuz.

Uô lơưr hâux lưv paz cxiv tsa iz tsưr ziv uô kôngz nuv truôx thiêz jông, sưv đros tênhx qơư, Ban seiz car dưv anr “paz kôngz nuv tsơưs Các bon” tỉnh Sơn la tưz hux jos đros tsênhv qơư cxiz kôngz tỉnh thiêz têx huyện, TP tsưr tsix yênhx puô jiês cơưv yax kriê tsưr ziv trâu tsôngv box seiz shuôs têx vuôz tsuôz hâur tsêz chos, uô kôngz, tu zus tsiêx cxu thiêz côngz trênhx pa sinh học têx muôx liv jông; muôz tsưr ziv uô kôngz heik sâuv uô lơưr hâur thax tsav đros thiêz têx trâur nuv li: Tsưr ziv xưv lik têx vuôz tsuôz txix uô qơư trâu têx vuôz tsuôz ntơư chiê uô tơưk trâur, muôz vâuv uô qir, tsưr ziv uô kôngz....sâuv têx ar têz nxaz. Niêv lâuk Quàng thị Duyên, nhoz xã Muổi Nọi, huyện Thuận Châu heik pâuz:

“Cur pov muôz têx vuôz tsuôz li heik sâuv vâuv uô qir lok six jông. Tiv iz zos pêz khơưk sâu têx vuôz tsuôz tsik jông zôngv li: Kuôr cưk, cxa cưk, kuôr blêx, hâur pâuk jâuz, tơưr cà phê....têx sir zôngv hâur niêx hnuz lok vâuv uô qir lok six zôngx ziv zok nriêr, tsi tiêk paz pêz cxênhx txuôs tâu nhiêx txiêx, mak tsênhv txo grêk tsơưs têx tsi hur, tsi jông trâu tênhx qơư”.

Tix lâus Vì Văn Bình, heir nênhs Poz Ziz, nhoz jok Áng, xã Chiềng mai, huyện Mai Sơn trâur nuv chos ndêz tsênhv ziv hnuz ziv ntâu lênhx chôngz tuk pâuz txos. Khov têx tsưr ziv pâuz thiêz cơưv tâu txix têx lớp kriê cxaz txux chi tsưr ziv huôv tsar uô nox li heik sâuv, tix lâus chuôz zis tưz nzaz nzơưv tsôngv box sđ ntơưv qơư têx kuôr blêx thiêz cxa cưk chiê chos ndêz. Txix iz qơư mê thiêz grêiv qir krêz uô xuz thơưx, khov sir jos zok nriêr, cơưv shâuv tsưr ziv chos ndêz, nhiv no tix lâus chuôz zis tưz muôx 3 thax tsav qơư chos ndêz, xav hur si đar muôx 4 cxênhz xưv phaz, chos 3-4 chiv ndêz iz shông, xav kror đruôz đraz sâu tâu nhos 130 tênhr iz shông, grê muôs trâu hâur ciêz đrôngs zos 35 cxênhz đeiv iz cir; tix lâus tsưr ziv uô nox hêik sâuv tưz sâu tâu muôx yênhx tỷ đeiv iz shôngk. Trơưk li tix lâus Bình, luôs hâux lưv chos ndêz sâuv têx cxa cưk, cê paz trâu uô hur tênhx qơư nhoz, txo grêk tsơưs têx vuôz tsuôz kiêk nênhs, cê paz tsôngv box muôx nzir phênhv sâu tâu nhiêx txiêx, txo grêk yêiz pluôs. Tix lâus Vì Văn Bình, nhoz xã Chiềng Ban, huyện Mai Sơn heik pâuz:

“ Pêz trâur nuv tsênhv sir zôngv lok six ntâu têx cxa cưk chos ndêz. Cê zok nriêr tâu tsưr ziv uô hur tênhx qơư nox nhoz, cê muôz hâux lưv uô trâu tsôngv box. Đhâu thâuv chos ndêz tas, hur si têx cxa cưk ntơư ho tror tâu pêz zôngv chiê uô qir txix muôz đo shơư trâu têx qir tsiêx cxu, đros têx zav qir txơưr đuô fiv đros chiê yênhx iz zav qir muôx tsơưr lươngv siêz fmông trâu têx jâuz tâuv ngaz tuk”.

Trâur nuv hlôngr uô ntâu chiv hâur tsêz chos blêx cux tâu Ban seiz car dưv anr kôngz nuv các bon tsơưs tỉnh Sơn La sir jos fuô uô ntơưv ntâu huyện, TP hâur tỉnh. No zos tsưr ziv uô blêx thiêz sâu tâu nju trơưk tsưr ziv njuôk xav, txo grêk tsơưs nhiêx txiêx yưx zuôr nôngz, qir zuôv, yuôx tsuôs tuô, lov caz hmoz thiêz đêx zưs. Tsưr ziv uô heik co zos: Chos zuz liês mok, chos trơưk hax, chos siz, seiz shuôs têx đêx, lêix, hêir cov chor đrox lưx shơư ar tas thiêz zuôv qir trâu..... Niêv lâuk Đinh Thị Anh, nhoz xã Hua La, TP Sơn La heik:

“Pir li lêix, uô liêx zar đrav ntêx thiêz nhiv no, mak cur pov lok sâuv zuz txo grêk tâu 50%. Tiv 2 zos lok sâuv seiz car por vêv đrox tsuôs cux li têx đêx uô liêx mak tsi tas ntâu côngz đas jos; six hơưv chos cux sei đuô; tsoz phưz, zuôv qir mak pêz chos trơưk hax li ntơư thiêz pheiz uô têx caz li co viv li cux zôngx ziv uô, iz chas co têx blêx cux sâu tâu nju đuô”.

Tsênhz tiês tso pov, đhâu 4 shông ntâu fuô uô, dưv anr paz kôngz nuv các bon tsơưs tưz gra lok ntâu kror jông trâu tsôngv box Sơn La. Chiê uô cov tâu truôx đuô dưv anr uô nox heik sâuv, đros trâu gra siêz hâux lưv seiz car têx nuv uô, fuô kriê lok sâuv uô kôngz các bon tsơưs zuôr tror tâu Ban seiz car dưv anr moz siêz txos fuô uô jông. Ciês shông 2017 no, muôx zuôr xar 20 lớp kriê cxaz txux chi tsưr ziv uô nox heik sâuv tưz tâu krêz uô txos hur si 12 huyện, TP hâur tỉnh, iz lớp muôx 30 lênhx cơưv. Hâur ntơư, 8 huyện muôx 2 lớp zos: Mai Sơn, Mộc Châu, Yên Châu, Phù Yên, Thuận Châu, Sông Mã, Vân Hồ thiêz Mường La./.

                                           (Thu Thùy-Riê Lâux cxeik, nhênhv)