Jax sâu thưr 5, hnuz 14/7/2016

Chor  nxêik hloz tsik tâu tiêr nênhs, zos câuk mê nhuôv, zuôr muôx ntâu kror tsi jông

Lơưr têx qơư y tế thôngz sâu, têx shông jê lok no, chor nênhs xênhz tuz ci hâur chêr tsi trơưk tsưr ziv, siêz xar thiêz chor nênhs câuk mê nhuôv thâuv tsi tâu hloz tiêr nênhs nhoz pêz têz qơưs txơưv tiêk tsênhv muôx ntâu, taz sik tưz txo grêk tsơưs mê njik. Zos 5 shông đrav ntêx, chor nênhs hloz tsi tâu tiêr nênhs xênhz mê nhuôs hâur chêr tsav 3% ntâu mak nhiv no txo grêk tsơưs yuôr zuôr xar 3%. Shông 2010, hur si têz qơưs muôx 470 cxênhz lênhx pox niêv câuk mê nhuôv, hâur ntơư muôx 9 cxênhz ntâu zos têx nxeik hloz tsi tâu tiêr nênhs mak txos shông 2015, têx lênhx li heik no zos 5.500 hâur zuôr xar 280 cxênhz lênhx. Taz sik, lơưr bác sỹ car uô đreiv hâux lưv lok sâuv qênhz njuôk shuôs, kho moz xênhz xênhz zus nhuôs Lê Thị Kim Dung ( tsêr kho moz Bộ kôngz nuv thiêz huôv tsar tox siêz) mak, têx lênhx nênhs heik sâuv tưz heik tsi tâu cxuô lok têx muôx tsênhz tiês nhiv no:

“ Lơưr thôngzsâu no tsuôk zos ntơưv têx qơư y tế têz qơưs. Tsênhz tiês, chor nênhs câuk mê nhuôv ntơưv têx qơư y tế  xiz nênhs cux lok six ntâu. Chor hluôk nhiv no lơưr tso siêz hênhr, tsi thôngx li ntu đrav ntêx. Nhoz VN câuk mê nhuôv chuôs li tsi trâus txưr thiêz tsi shuôs têx ntâuz ntơưr mênhx, viv li iz lênhx nxeik muôx 12 shông, nưk tiêk nưk muôx 18 shông mak cux tsi muôx lênhx tưs heik li chas hlo”.

Xênhz tuz ci hâur chêr thâuv tsi tâu hloz tiêr nênhs khênhr muôx iz cxiê kror tsi jông trâu ntu nênhx tov kaz, viv têx nhuôs nxeik li heik no luz chêr lox tsi tâu tiêr niêv. Thiêz nhoz hnuz nhôngs no cux zôngx ziv uô tsi jông txos đas jos xênhz zus nhuôs, muôx têx uô trâu muôx tsi tâuk mê nhuôv lok sik uô tsi jông trâu zuk tas iz siv nênhx. Iz chas ntơư, lơưr têz qơưs pov cov qênhz yuôx nhiv kruôr no lok chor nhuôv nxeik hloz tsi tâu tiêr nênhs thiêz hluôk nênhs VN tso pov, xênhz zus nhuôs nhoz hnuz nhôngs no tsênhv tsi yuô tâu muôx txux chi tsưr ziv, pâuz tsi cxix cxuô lok têx li heik sâuv:

“ Zos nox nhoz pư uô cê tsi txuôs, tsi ngaz tuk mak zuk zuôr nox yuôx zênhx max phax tir thêir cov muôx tsi tâuk mê nhuôv”-“ Zos tuk nxeik muôx nhuôv mak zuôr cê xênhz zus nhuôs cê muk cơưv ntơưr. Zuk tưz car uô tâu tsuv nhav tâu, txơưv tiêk tsênhv zos shux xênhz”-“ Cur zuôr uô tưx zưv muk muôz hlâux, thâu por tsês”.

Siz zuôr nzor, pâuz tsi cxix cxuô lok têx tsưr ziv uô nênhx zos têx phiv liv lok đas jos xênhz zus nhuôs thiêz têx tsi jông trâu ntu nênhx tov kaz mak têx nhuôs nxeik lox tsi tâu tiêr niêv hâur têz qơưs tsuv njiz trâus.  Lơưr Bộ y tế, têx gơưv niêv txir siz uôr nzor tsi tâu txưv shông hâur shông 2014 zos 11% ntâu, tsar ndê ntâu đuô 5 bâus pir li shông 2004. Têx gơưv niêv txir no nhoz tox siêz ntâu đuô pir li hâur têx đrôngs lox, lar heik zos ntơưv tỉnh trung du tox siêz faz Bắc thiêz tsav Tây Nguyên. Tsi tâu tas li ntơư, hâur hur si têx lênhx pox niêv xênhz zus hâur shông uô ntêx, muôx 42 cxênhz ntâu lênhx zos têx lênhx hloz tsi tâu tiêr niêv, tsav 3,5%. Zơưv Nguyễn Văn Tân, Phưv Tổng cục tsar seiz car Tổng Cục jênh sôr-tsưr ziv xênhz zus nhuôs ( Bộ y tế) heik pâuz, hâux lưv tir thêir, đơưk uô luôs hâux lưv no tsênhv njiz trâus ntâu phiv liv:

“ Uô ntêx zos têx phiv liv lok tsưr ziv, siêz xar tsi fiv đros têx tsênhv tsênhz hâur luz nênhx tsênhv muôx ntâu hlôngr yiêz. Pir li ntâu lênhx, lơưr xar tiêk heik kriê têx tsưr ziv lok xênhz zus nhuôs, nox nhoz, pư uô cê trâu têx nhuôs lox tsi tâu tiêr nênhs mak cux xưk li zuk kriê cêr trâu lơưr đhiê. Tsi tas li ntơư, cux muôx phiv liv hâur hux jos đros uô hâux lưv no, viv iz ngênhx nhiêk muôx nhiêk hâux lưv uô, tsi muôx qơư uô hâux lưv tưs seiz car cxuô lok têx li heik ntơư”.

Tsênhz tiês, chor nhuôs nxeik xênhz zus nhuôs nzor, lok sik câuk mê nhuôv thâuv hloz tsi tâu tiêr niêv, iz phênhv zos tiv têx nhuôs nxeik ntơư tsi tâu côngz cxix cxuô têx tsưr ziv jênhv pâuz đas jos xênhz zus nhuôs…. Phênhv ntâu chor uô niêv uô txir tsênhv tsi xar kriê, heik txos têx li heik sâuv trâu têx nhuôv pâuz to tâuz. Ntơưv tsêr cơưv, têx cưk kriê ntơưr cux tsuôk zos lav kriê iz kro mê njik têx tsưr ziv li heik ntơư shơư têx jax cơưv trâu têx nhuôs pâuz. Heik lok hâux lưv no, bác sỹ Lê Thị Kim Dung heik:

“ Tsêr cơưv tsuôk kriê iz kro mê njik têx tsưr ziv li: uô li chas chiê cov tsi muôx mê nhuôv thâuv tsi xar zuôr, tsi xar zus thiêz tsi cik tâu moz đhâu pư uô cê. Chor uô niêv uô txir cux tsuv pâuz thôngz chiê kriê trâu têx tuz nhuôs pâuz to tâuz. Nhiv no têx tuz nxeik hluôk tsi thôngx li ntu đrav ntêx, ntâu lênhx nhuôv nxeik nhiv kruôr muôx 10 shông, chêr tưz yưvv, uô pox niêv. Tsuv kriê cxix cxuô têx tsưr ziv trâu chor nhuôs thâuv têx nhuôv iz hnuz hloz tiêr nênhs jux juk, tsi cxoz tok chiê thâuv tưz zuôr zuôr txir zuôr pox niêv li kriê”.

Têx nhuôs thâuv tsênhv taz tov hloz lox zuôr tiêr niêv tiêr txir, txơưv nhuôv tuz thiêz nhuôv nxeik lok cux tsuv tâu kriê lok têx tsưr ziv li heik sâuv  chiê têx nhuôs pâuz to tâuz ; iz chas ntơư paz gra siêz tsơưr lươngv jênh sôr. Lơưr Cuiv jênh sôr LHQ, thâuv têx têz qơưs yưv pênhr trâu y tế thiêz zoz zux tsês trâu têx tuz nxeik hluôk, nhuôs zâu , lar heik zos têx nhuôv nxeik tsênhv hloz tsi tâu tiêr nênhs, muôz jông six hơưv, tsưr ziv trâu têx nhuôs pâuz tsênhz, pâuz cxuô lok luz nênhx, mak  lơưr zuôr paz txo grêk tsơưs jênh sôr chiê cxiz huôv tsar kinh tế thiêz txo grêk cêr yeiz pluôs trâu têz qơưs./.

( TTT-Riê Lâux cxeik, nhênhv)

Phênhv thưr 5 hnuz 14/7/2016

Lênhx nênhs moz siêz đros suôz trax

Zơưv lê Văn Quảng nhoz tổ 8 phường Chiềng Sinh, thành phố Sơn la li iz hnuz uô hâux lưv tsik so piz txix xêir tsov chor zar shôngz chiê uô trax-zos mênhx cxưx Tây Bắc li zav sênhr suôz. Chor zar shôngz tâu zơưv xêir zuôr lok six jông, txiêr txix har jôngr lok tưz tâu jiêz, lok sik kra kruôr. Têx zav co tâu zơưv Quảng uô yênhx têx luz trax yuôz jông tâu sơưr đơưk nhiêv mnôngs.

Zơưv Quảng piêr: txix têz qơưk Phú thọ tuôx trấu Sơn la uô nox, xuz thơưx zơưv lê Văn Quảng oz niêv txir zos công nhân tsêr mêir thax njêr chơưr Mộc Châu. Txos shông 200 zơưv chuôz zis thiêz tsir lok nhoz ntơưv thành phố. Xar muôx 40 shông nhoz đros Sơn La, tsik pâuz txix thâuv tưs zơưv tưz nhiêv txos tsôngv box Thái, Hmôngz nhoz no li chor trax, kênhx. Tsuôk pâuz tiêk thâuv hnor chor suôz trax, kênhx co đror mak zơưv xưk li sơưr sâuv têx trôngz jôngr njuôz xiêz nhoz Tây Bắc. Tiv zix, zos hâur têx hnuz ntênhk, tsiêz nhoz têx jêx jok tox siêz Sơn La mak thâuv tưs cux muôx suôz kênhx, suôz trax. Co zos hêik tơưv chor nênhs muôx siêz nhiêv jêx jok, tox trôngz têz qơưk li siêz…Chênhr kror no uô trâu zơưv muôx siêz nhiêv txos têx zav sênhr suôz co:

“Muôx iz cxiê zav trax mak lok six ntêr, taz sik suôz trax mak lok six jông mnôngs. Taz sik cux muôx têx luz trax lok six lur, zuôr ntiv tâu hâur hnaz, lok sik rêik ntơưv đuôr gra đros zuk tâu, taz sik suôz đror mak nxê đêz”.

Nhiêv suôz trax, suôz kênhx, zơưv Quảng muk trâu chor jêx jok njiz chor nênhs lâul, nênhs pâuz uô trax, kênhx chiê nriêr pâuz tsưr ziv uô chor zav sênhr suôz no. xar muôx 20 shông lok no suôz trax, uô trax cux zos zơưv li kror siêz nhiêv. Lơưr zơưv Lê Văn Quảng mak chor trax tsôngv box Tây Bắc tsik so zôngv muôx ntâu zav, taz sik phênhv ntâu mak cux uô zôngx ziv. Thâuv uô, zơưv tưz uô ntâu zav chiê chor trax jông gâux đuô, suôz đror jông đuô. Txix co zơưv tưz uô tâu chor trax đror lok six jông. Muôx chôngz nênhs nhiêv chor trax thiêz suôz trax tưz tuôx njiz zơưv Lê Văn Quảng. shông 2012, ntơưv hnuz hôiv “cxuô zav jông tây bắc” ntơưv tsênhv qơư piêr pâuz vênhx huôv nghệ thuật Việt Nam zơưv li suôz trax tưz tâu sơưr đơưk nhiêv mnôngs thiêz tax tâu huy chương cuz.

Xav ntâu txos chôngz lênhx tuz nhuôs tsôngv box mênhx cxưx nhiv no tsênhv tsik pâuz jux juk txos chor suôz gâux, suôz trax. Ntâu shông đhâu, zơưv tưz sir jos kruôz kriê trâu yênhx puô lênhx nhuôs zâu, kriê trâu chor nhuôs muôx siêz nhiêv cxuô zav sênhr suôz mênhx cxưx. Tiv zix, chor shux xênhz tsêr cơưv mênhx cxưx nội trú tỉnh mak lênhx lâul nênhs tuôr luz trax kruôz kriê iz kror jux juk tưz zos kror sưv đros. Cưr Nhiêx Xênhv Lik, shux xênhz tsêr cơưv phôv thôngz mênhx cxưx nội trú tỉnh Sơn la puz pâuz:

 “Pêz tâu cưk kriê Quảng tuôx no kriê oz pêz jax. Thiêz cux txix cưk kriê Quảng mak pêz pâuz tâu zuk mênhx cxưx muôx lok six ntâu suôz trax jông thiêz pêz cux tưz yuôz tâu iz cxiê jax. Iz zav li jax suôz trax Chêix ntux yiêz lok pêv jêx jok Hmôngz…”

Tsik cơưv đhâu iz lớp tưs, tsuôk zos txix siêz nhiêv zơưv lê Văn Quảng tsênhv sir tas jos chiê tuôr chiê cxuô zav sênhr suôz mênhx cxưx thiêz kruôz kriê trâu cxênhx hluôk. Chor nhuôs tâu zơưv kriê zuôr zos chor nênhs uô ntêx hlo hâur phongz yaox vênhx huôv vênhx nghệ nhoz tiv phaz. Zơưv Quảng hêik:

“Cur xar tiêk lênhx tưs cux pâuz txos trax, lênhx tưs cux pâuz yuôz trax, thiêz chor jêx jok nhoz đêz tiv zix chor hluôk zuôr pâuz tiêk co zos kror tsuv muôx. Thiêz cur vav tiêk chor hluôk zuôr muôx siêz nhiêv chor trax, suôz trax viv co zos hêik tơưv zuk mênhx cxưx li vênhx huôv”.

Đros siêz nhiêv tox trôngz siêz faz Bắc, zơưv lê Văn Quảng tsênhv gôngr phênhv tuôr chiê thiêz piêr pâuz tsôngv box cxuô mênhx cxưx li têx vênhx huôv jông-no zos kror hâux lưv uô lok six tsiv gri thiêz tsuv tâu tsov cưv txos./.

(Hồng Việt-Lik thox cxêik nhênhv)