Nênhs Poz Ziz Đuz Tây Bắc li chei nox yôngz cok

Đhâu thâuv lênhx tuz nênhs Poz Ziz đuz tưz nhiêv thiêz hluz trâul iz lênhx nxeik, tâu chuôz zis tos nxeik jông siêz, thôngx ziv, tos tuz zuôr tso mêx jênhs mul heik. Gơưv mêx jênhs mul heik nhaz ntơư (khênhr zos têx lênhx txir ndâux txir luk, pâuz thôngz, pâuz cxuô lok têx chei đaz kruôs, cêr nênhx vênhx huôv) gra têx suz thax, 2 cuôv txir tsơưz, 2 poz caz tsiz.... mul thav, mul heik nhaz. Đhâu ntơư xeir six hơưv, hnuz nhôngs jông, 2 tos niêv txir tso nênhs muk chuôs njiz, thav lok sâuv têx cêr nox hâuk, uô yôngz cok trâu gơưv tuz nxeik hluôk zos tos tuz lơưr sơưr uô yôngz cok. Zơưv Lù Văn Hặc, nhoz jok Bó, phường Chiềng An, TP Sơn La heik pâuz: “Lok sâuv nênhs Poz Ziz chei nox yôngz cok, mak lơưr tos nxeik heik trâu tos tuz pâuz lok zuôr nox hâuk li chas chiê tos tuz pâuz bax tsês. Iz zav li tos tuz uô 8 chei mak zuôr muôx 8 tuk keiz đros trâu têx poz njêr, kriêr, luôv zênhz thiêz njêl, grêix bax tâu cxix hur si gra muk”.

Tos tuz cux zuôr thor txos mêx jênhs, txir ndâux txir luk paz nus tos nxeik lol sâuv têx chei nox hâuk, keiz buô zuôr trâul txos li chas. Iz zav li: Tos tuz tsuv bax tuk hmur rêik, njiê zir tư, mflêiz, sơư nhiêx trâu lênhx gâux nhaz, iz gơưv sơư trâu tuk nhaz niêv (chiê ndo txos lênhx niêv txiêx njis tu hloz). Iz chas têx li heik sâuv, tsênhv muôx hur si têx pênhz laz, kriêr, njêr, luôv zênhz tâu krưr jông, muôz 2 pluôx ndâu lok par thiêz. Cux seiz lơưr yênhx chuôz xênhv mak nox hâuk lox lok sik mê. Zos muôx chôngz, ntâu cưr tix nênhx tsa mak zuôr nox hâuk lox. Hâur ntênhs nox yôngz zuôr muôx tsơưs tsơưs 4, 6 lok sik 8, 10 txos trâu 12 tuk keiz, muôx gra đros chor keiz co zos njêl kra kruôr, trax grêix kâuz. Têx jâuz mor bax muk nox yôngz ntơư lơưr tso trâu hâur tơưz. Luz tơưz no zos muôz shôngz fuô uô ndâu lok hiêz, têx pluô ndâu tâu nênhs Poz Ziz muôz joz đu thiêz jông chiê hiêz yênhx luz tơưz lok êr, muôx kênh suôv qơư lơưr tsênhv muôz têx pluô ndâu jak yuôx liêz njuôz hur si mav hiêz thiêx hiêz tâu luz tơưz txêix jông. Đhâu thâuv bax tâu cxix cxuô zav zuôr trâul txos, lơưr muôz tso trâu hâur luz tơưz cêr lêr nhiv kruôr hiêz tâu ntơư, gra muk tov tos nxeik tsêr. Zơưv Quàng Văn Chức, nhoz xã Chiềng Cang, huyện Mai Sơn La heik pâuz nzir: “Lênhx tuz uô ntêx thâuv zuôr zuôr pox niêv, nox yôngz tsuv bax tơưz ntiv, trâu têx jâuz mor, chơưr, kê, njêl.... Cux seiz chuôz xênhv ntơư li chas, iz zav li chôngz nênhs, muôx ntâu cưr tix nênhx tsa mak nox hâuk lox đuô. Xênhv nênhs tưs tsi muôx chôngz cưr tix nênhx tsa mak nox hâuk tsơưs mê njik. Zos tos nxeik tiêk nox hâuk bâuv li no mak tsuv bax bâuv li co muk chiê muôz uô huv puz trâu têx cưr tix nênhx tsa tov tos nxeik tsêr”.

Đros trâu têx li heik sâuv, tos tuz gra đros muk tov tos nxeik tsêr nox yôngz zos iz tus buô muôx nhos 100 cir, 100 cir cxur blâuv, 60 lir chơưr..... Tos nxeik lơưr hu têx cưr tix nênhx tsa hâur jok, chor cxênhz jê tuôx đros nox chiê phôngv côngz hmôngr trâu 2 tus tuz nhaz. Uô ntêx thâuv zuôr lok mul trâu pox zơưv tsêr, lênhx nhaz zuôr bax têx huv gra lok puz trâu chor cưr tix tov tos pos zơưs li: Pav puô muôz puz trâu lênhx niêv pos, fuôv txiêx, tos hâur ndông puz trâu têx fâux, nêiv têik hluôk, txir hloz niêv hloz, txir nzơưv niêv nzơưv tov tos pox zơưv. Chênhr viv li, chor pox niêv Poz Ziz txix thâuv muôx 12, 13 shông tưz tâu têx lênhx pos, lênhx niêv, chor niêv lâuk kriê tsưr ziv uô fuôv txiêx, ntok ntâuz. Đhâu thâuv nox yôngz tov tos nxeik tas, gơưv tuz nxeik hluôk ntơư qir yênhx txix gơưv. Trơưk li têx chei thâuv ntêx, lênhx tuz zuôr nhoz zus niêv têik zơưv txir nhos iz shông lok sik 2 shông txos thâuv muôx têx pheiz chuôz nưk mul nhoz tâul nưk uô iz zis. Taz sik, ntu nhiv no nênhs Poz Ziz tưz tsi nhoz zus niêv têik zơưv txir li đrav ntêx uz, mak nox yôngz cok tas muôx têx tok ciês lok sik muôx nhos 10 hnuz đhâu nox yôngz tas ntơư lơưr thiêx tok nhaz lok trâu pox zơưv tsêr. Zơưv Lù Văn Hặc heik pâuz nzir: “Nox yôngz tas tov tos nxeik tsêr, txos hnuz tos tuz tok nhaz, niêv têik zơưv txir choz nxeik trâu tos tuz chox muk pox zơưv tsêr. Txix hnuz ntơư tror zar muk lênhx nhaz qir yênhx tos tuz iz lênhx nênhs hâur tsêr, zuôr lok txoz cxơưx, lês car uô têx hâux lưv trâu pox zơưv tsêr thiêz tos tuz cux tsuv muôx vax huôv, tâu chei seiz car, choz kriê lênhx nhaz uô nox, uô cxuô luôs hâux lưv hâur pox zơưv tsêr”.

Tsôngv box Poz Ziz chei nox yôngz cok nhiv no tâu uô zôngx ziv đuô, tsi ntâu cêr ntâu chei li thâuv ntêx lơưv. Têx cêr nênhx, chei pôngz kaz mak nhiv no tsôngv box tưz jux juk tso tsês tas, taz sik cux tsênhv tuôr chiê têx chei jông no txix iz cxênhx đhâu iz cxênhx, iz tiêv đhâu iz tiêv tsi chiê pôngz plox. Tsôngv box lơưr xar tiêk, têx tuz nhuôs tâu niêv thiêz txir xênhz zus tâu lok, tu hloz lox, zuôr txir zuôr pox niêv, muôx chuôz muôx zis mak tsuv ndo njôngr txos niêv txir têx côngz đas jos, txiêx njis tu zus hloz. Chênhr viv li thâuv niêv têik zơưv txir tuôx shuôs tus nxeik, tus vâur mak thâuv tưz tâu seiz hloz txos, hu jâuv trâu saz pêv tox thiêz trâu 2 piz chơưr kaz tso trâu ntơưv xuz ntiês, chei no muôx txix thâuv nzor nzor lok, nhiv no cux tsênhv tâu tuôr tsês thiêz uô đreiv. Co cê zos heir nênhs Poz Ziz iz txux chi cêr nênhx vênhx huôv jông, cê zos chiê trâu tos pox zơưv, niêv têik zơưv txir sik thôngx siêz, siz hluz siz paz choz kriê têx tuz nhuôs uô nênhx jông, tsiv txiêx, muôx luz nênhx tsâu sor xưk luôs./.

(Lường Hạnh-Riê Lâux cxeik, nhênhv)

Akô zos hêir nênhs Ê Đê iz luz jos jông jav nhoz hâur đrôngl

Hêir nênhs Ê Đê têx tsêr tsar lơưx jông jav, iz chas uô qơư trâu tsêr nênhs huôv tsar cêr uô nênhx nox nhoz muk lok hâur niêx hnuz thiêz cux tsênhv zos iz kror qơư khơưk tsês chiê têx txux chi, vênhx huôv jông cov muôx đros đrêiv hâur niêx hnuz. Pos Hlen Niê, zos iz lênhx uô qơư muôs cà phê thiêz muôx 2 luz tsêr tsar lơưx jông jav nhoz hâur jos hêik pâuz tiêk: Txơưv tưz muôx tsêr tsar lơưx lox jông jav nhoz; taz sik xar khơưk tsês chiê zuk hêir nênhs têx tsêr tsar lơưx cxiv uô hâur ntu đrav ntêx cov tsôngv kruô sđ pâuz txos hêir nênhs Ê Đê têx vênhx huôv, txux chi đrav ntêx; chênhr zos li hêik ntơư, pos Hlen Niê thiêx cxiv uô nzir iz luz tsêr tsar lơưx. “Zos sđ xar tiêk, tsuv muôz zuk hêir nênhs têx txux chi, vênhx huôv jông sêiz tsiv grê,, sđ tsuv sik côngv đros huôv tsar thiêz khơưk tsês zuk hêir nênhs têx txux chi, vênhx huôv ntơư cov muôx đros đrêiv zuk hêir nênhs li luz nênhx hâur niêx hnuz”.

Xã hội têz qơưs ziv hnuz ziv huôv tsar thiêz hlôngr yiêz, tsôngv px nhoz jos Akô cux muôx têx hlôngr yiêz uô trơưk. Zos iz luz jos nhoz hâur đruôz đraz đrôngl thành phố thiêz txos trâu nhiv no tsôngv px nhoz luz jos hêik ntơư tưz pâuz huôv tsar uô du lix côngv thôngx, muôx đros đrêiv zuk hêir nênhs têx txux chi, vênhx huôv đruôk tôngx nxêz tôngx, nthuôr uô cêr lov jêv, hâuk chơưr xơưk, hêik cưr cxiêx hâur hêir nênhs E Đê têx tsêr tsar lơưx trâu tsôngv kruô uô si ndis ntux sêiz shuôk. Niêv lâus H’ Min Niê, zos iz lênhx px nhoz hauar luz jos no cux hêik pâuz tiêk: Nhiv no nưk chuôz zis cux tsênhv khơưk tsês thiêz huôv tsar têx qơư ntok ntâuz đrav ntêx txuôk đros huôv tsar uô du lix côngv thôngx thiêz kriz qơư muôs cà phê, muôs zuk hêir nênhs têx hax huv, tsôngk trik yo trâu tsôngv kruô. “Ntok ntâuz zos zuk hêir nênhs luôs hâux lưv uô cxôngx nzor, ntu tov kaz no, hâur jos muôx kruô tuôx ndis uô si muk lok đhâu, cur niêv nhoz hâur tsêr ntok ntâuz thiêz muôs cxuô zav hax huv trâu tsôngv kruô”

          Iz chas têx tsêr tsar lơưx jông jav đros trâu đruôk tôngx, cxêz tôngx tâu khơưk tsês chiê. Thiêz txos trâu têx hnuz kriz uô ntênhk hội, nthuôr uô cêr lov jêv, khoz đruôk tôngx nxêz tôngx đros trâu hâuk chơưr xơưk, hêik cưr cxiêx….cux chênhr zos cxơưz cxiz cxuô lênhx sđ huôv tsar truôx zuk hêir nênhs têx txux chi, vênhx huôv jông tsik chiê pôngz plox. Zơưv Y Pun Niê Bing, tsar jos Akô hêik pâuz: “Hâur iz chuôz zis cux tuôr tsês tâu iz zav txux chi, vênhx huôv jông thiêz cux tsênhv huôv tsar truôx zuk hêir nênhs chêi nox yôngz cok…. muôx đros đrêiv hâur zuk hêir nênhs luz nênhx tsik chiê pôngz plox, chiê têx tuz nxêik tov kaz pâuz txos”.

          Luôs hâux lưv jos Akô huôv tsar thiêz khơưk tsês zuk hêir nênhs têx txux chi, vênhx huôv jông muôx nhoz trâu đruôz đraz đrôngl thành phố, cux chênhr zos iz luôs hâux lưv cxươz cxiz tsôngv kruô tuôx ndis shuôk txos jos du lix côngv thôngx Akô cov tsôngv px muôx phênhv sâu tâu nhiêx txiêx muôs hax huv cxuô zav trâu tsôngv kruô uô si ndis shuôk têz qơưs./.

                                                          (Tsu cxêik nhênhv-TTTN)