Sơn La-Thâuv tưs thiêx tsik uô vuôz tsuôz kiêk nênhs hâur đêx,

tiv uô cà phê?

Đhâu ciês đoanx qênhz yuôx liên nganhx, piz qênhz yuôx chor qơư thiêz chor ziv chuôz zis uô cà phê ntơưv chor xã: Chiềng Cọ, Chiềng Đen, Phường Chiềng An-TP Sơn La thiêz xã Bon Phặng, Muổi Nọi-huyện Thuận Châu, UBND tỉnh Sơn La tưz cuêz tênhv tso so 6 qơư tsik puz jov  cà phê nhoz chor thax tsav no. Qir tiv chor qơư no tsik uô lơưr têx cuiz tênhv por vêv tênhx qơư, tsik xưv lik têx đêx vuôz tsuôz, cxiv luôs tso têx đêx vuôz tsuôz tsik taz por zoz qơưx kỹ thuật, uô trâu chor cuô đêx co ntưk muk trâu thax tsav qơư hâur đêx cxươr thiêx uô trâu đêx trâus vuôz tsuôz kiêk nênhs.

Tix lâus Lò Văn Nhất, nhoz jok Phiêng Tam, xã Chiềng Đen, thành phố Sơn La muôx 4 hec ta têz chos cà phê, iz shông sâu tâu muôx 100 tấn cxir nhôngk. Tâu chêix, taz sik gri kik, zos muôs mak sâu tsik tâu liv, tix lâus cuêz tênhv yưv pênhr zuôr mêir chiê jov cà phê. Tix lâus muôz mêir jov cà phê tso ciês ntơưv iz saz tsêr, jê txox cêr lox 6, têx cuôz đêx vuôz tsuôz tưz ntưk trâu cxiê qơư, chor tơưr txir cà phê mak tsư kâuz chuôs tsi. Taz sik tix lâus cux fênhx six jov thiêz sêiz no zos kror tsik muôx đaz tsi hlo:

“Cà phê zuk chuôz zis chos tâu mak zuk muôz jov chiê muôs tâu gri mê njik. Iz shông zuk uô zuk chuôz zis oz pêz châuv tấn. Chor tơưr cà phê mak uô qir muôz zuôv trâu hâur pâuk ntông. Hok têx cuô vuôz tsuôz mak oz pêz hnuz pur kror muôz mêir gruk chox muk zưs trâu ntông”.

Ntâu ziv chuôz zis nhoz ntơưv chor xã, phường chos cà phê sâuv thax tsav thành phố Sơn La, jov cà phê uô tsik trơưk têx cuiz tênhv por vêv tênhv qơư tưz muôx yưv đhâu ntâu shông lok no. Txos thâuv hli 10, hli 11, thâuv cà phê txos trâu chêix sâu, qênhx shênhx jov cà phê li no tưz pov muôx chuôs tsi nhoz ntâu qơư. Chor nganhx txơưx jênhv li sêiz car lok chor chuôz zis li por vêv tênhv qơư, xưv lik têx cuô vuôz tsuôz tsik tâu truôx thiêz shông tưs cux muôx yưv uô đêx trâus vuôz tsuôz kiêk nênhs. Zơưv Phạm Ngọc Dũng, Giám đốc xí nghiệp cungz đêx số 1 thành phố Sơn La puz pâuz:

“Lơưr pêz ntâuk gri mak đêx tsik hur tưz muôx txix shông 2012 txos nhiv no, truz ntêr muôx 5 shông lơưv, shông tưs cux li txos chêix sâu uô cà phê. Taz sik shông no mak lơưr tsik muôz tso trâu đêx zuk pov, muôz tso trâu hâur têx kror qơư zuk njiê pov tsik tâu, uô trâu pêz nriêr pâuz tsik tâu qir tiv viv li qênhx shênhx no thiêx truz ntêr, cxuô jiês mak iz hnuz xưz, taz sik txos nhiv no pêz cux tsênhv cungz đêx tsik tâu tâu”.

Iz chas chor ziv chuôz zis uô, jov cà phê, chor qơư sâu zuôr, uô, jov cà phê lox ntơưv xã Chiềng Cọ, Chiềng Đen, thành phố Sơn La cux tsik uô lơưr têx cuiz tênhv lok por vêv tênhv qơư. Iz zav li qơư sâu zuôr, uô jov cà phê Huấn Thủy, ntơưv xã Chiềng Cọ, thành phố Sơn La. Iz hnuz kror qơư no uô jov muôx 50 tấn txir cà phê, tso tơưv 50 khối đêx vuôz tsuôz kiêk nênhs. Taz sik, kror qơư no tsuôk muôx iz luz pak đêx zâu chiê trâu têx cuô đêx tsik hur co. Zos li chor cuô vuôz tsuôz co ntưk muk kror tưs tas,  tsuôk jov iz oz hnuz xưz luz pak đêx co tưz pur. Txix ntâu shông đhâu, kror qơư no tưz trâus qênhz yuôx, tsik khênhr uô jov cà phê, taz sik đhâu iz ntu ho tror uô, hâux lưv xưv lik têx cuô đêx vuôz tsuôz co cux tsik muôx hlôngr yiêz tưs.

Đros têx đêx vuôz tsuôz kiêk nênhs xuz thơưx, hâu nov tỉnh Sơn La xav jênhv zos tiv uô, jov cà phê pêv hâur đêx tsik taz por têx cuiz tênhv lok por vêv tênhv qơư thiêz đhâu muôx yưv têx kror hêik ntơư, UBND tỉnh tưz yênhx lix đoanx côngz xưv, qênhz yuôx chor qơư uô, jov cà phê thiêz hêik tsik khênhr uô, tsuv tso tsês têx qơư tsik uô lơưr cuiz tênhv por vêv tênhv qơư. Taz sik, no tsik zos jiês xuz thơưx muôx yưv uô đêx vuôz tsuôz kiêk nênhs, tsênhz mênhx, zos cxuô nganhx muôx vax huôv tỉnh Sơn La tsik uô truôx luôs hâux lưv sêiz car uô jov cà phê mak yênhx vạn lênhx pêx xênhv nhoz đrôngl Sơn La têx đêx sir zôngv hâur niêx hnuz cux tsênhv zuôr trâus vuôz tsuôz kiêk nênhs nzir./.

 (Tuyết Lan-Lik Thox cxêik nhênhv)

8 qir tiv canhv pov thax hâur nyar ndê siêz

          Ntâu lênhx nênhs xar tiêk tsuôk têx lênhx nênhs trâus moz tso jis thax thiêx li tsuv tsov cưv txos têx thax muôx hâur nyar, viv li tưz uô ruôr hiêv txos ntâu lênhx nênhs. Lênhx nênhs tsi trâus moz tso jis thax cux zuôr muôx thax hâur nyar ndê siêz.

          Viv li, tas nro cxuô lênhx nênhs tsuv tsov cưv txos chor thax muôx hâur nyar viv thax ndê siêz zos iz zav moz riêz nênhs khênhr pov muôx nhoz lênhx nênhs trâus moz tso jis thax.

          Lơưr hiệp hội Tso jis thax Hoa Kỳ, têx thax muôx nhoz hâur nyar taz por:

          Uô ntêx thâuv nox hâuk: 90-130 mg/dl; thâuv nox hâuk 1-2 six: kis đuô 180mg/dl. Viv li zos siêz 180mg/dl hâur nyar tâu seiz zos siêz. Taz sik, thâuv chỉ số no hla đhâu 250mg/dl thiêx li pov muôx têx moz yưv tsuv tsov cưv.

          Đros têx lênhx nênhs tsi trâus moz tso jis thax, zos thax hâur nyar tsi so siêz đuô fênhx yax, lơưr tsuv tuiv flu đros têx moz gênhs li moz tso jis thax, moz kror muôs, moz trâuv thiêz têx zav moz txơưr...

          Tiv thax hâur nyar li têx moz yưv tsi pov tsênhz mênhx nzor, viv li cxuô lênhx nênhs tsuv tsov cưv đros têx txơưr txar lok đas jos, txơưv tiêk mê tiv zix. Viv chiê qênhx shênhx no truz ntêr zuôr uô moz tso jis thax.

          Đrav kaz no zos iz cxiê kror tso pov thax hâur nyar ndê siêz:

          1. Tsi so pov nkris đêx

          2. Tsi so pov yeiz plaz

          3. Tsi so mul tso jis

          4. Grês cir

          Thâuv mul tso jis ntâu, lênhx nênhs trâus pôngz calo ntâu đuô. Uô ntâu lênhx nênhs co grês cir sei.

          5. Têx tês tơư tsi muôx jos

          Thâuv thax hâur nyar ntâu, uô ruôr hiêv txos têx lênhs nyar. Uô tês tơư tsi muôx jos.

          6. Kror muôs tsi yuô pov cêr.

          Thax hâur nyar siêz uô kror muôs trâus kruôr thiêz uô tsi yuô pov cêr.

          7. Gênhs gênhs

          Thâuv thax hâur nyar siêz, glucose tsi tâu zôngv trơưk tsưr ziv, iz chêr tsi muôx jos, gênhs gênhs.

          8. Moz vôngk tơưr grêix

          Tơưr greix kruôr thiêz khâus thâuv thax hâur nyar ndê siêz. Mul tso jis ntâu, uô iz chêr muôx tsi txâuk đêx, tơưr greix kruôr zôngx ziv trâus moz khâus thiêz moz vôngk./.

( Thu Thùy- Txâur Vax cxeik nhênhv)