Cao su Sơn La zuôr muk trâu kror tưs?

Hâur luz tsêr lơưx đaz tuôs, faz nja kra đris, niêv tix Lò Thị Thuông, hêir nênhs Thái, nhoz jok Củ Pe, xar Mường Bon, huyện Mai Sơn, Sơn La xar tiêk: Zos chuôz zis tsik muôz ar chiê chos ntông cao su, mak têx jâuv tưz uô tâu tsêr lox jông trâu têx tuz nhuôs nhoz, luz nênhx tsik txov nhêv li nhiv no.

Shông 2008, thâuv chính quyền hêik pêx xênhv đros muôz ar chiê chos ntông cao su đros luz nênhx hâur ntu zuôr txos no mak zuôr cxiv uô tâu jông tsêr trâu chuôz zis nhoz: muôx hâux lưv uô, phênhv sâu truôx; cao su zos tsoz chos muôx tsiv gri kinh têr siêz, chuôz zis zuôr bluô nux sêi…Hnor hêik li, niêv tix oz niêv txir tưz muôz tas nro chuôz zis ar têz muôx 1 ha chiê chos cao su. 7-8 shông, 10-11 shông nhoz tok, txos nhiv no, ntông cao su cux tsêhv tsik tâu jông tso cxuôr cuô mik, cux zos tiêk chuôz zis tsik tâu muôz iz kror phênhv sâu tưs hlo, viv li, luz nênhx lok six txov nhêv. Xar muôx 1 shông lok no, niêv tix tuk txir cux tso tsês tsik uô công nhân trâu công ty cao su Sơn La lơưv, viv nhiêx hli kik, phênhv nhiêx txiêx sâu tâu tsik truôx; tas nro chuôz zis muôx 5 lênhx nênhs nox nhoz đros trâu têx nhiêx txiêx cơưv ntơưr trâu 3 tuk mê nhuôs nhiv no tsuôk zos khov trâu niêv tix oz niêv txir chor nhiêx khưr uô jos nriêr tâu lok hâur yênhx hnuz. Niêv tix Lò Thị Thân oz niêv txir, đros nhoz ntơưv jok Củ Pe cux tso tsês tsik uô côngz nhân trâu công ty cao su Sơn La txix 2 shông lok no. Muôz tas nro muôx 2 hec ta ar têz chos cao su, đros siêz xar luz nênhx zuôr hlôngr yiêz đuô, shông xuz thơưx phênhv nhiêx tsênhv tâu 2 txos 3 triệu đêiv iz hli, taz sik txix thâuv tso cao su piz hloz lox, iz hli tsuôk yuôr oz pêz puô cxênhz đêiv. Nhiv no pôngz siêz lok zav tsoz chos no, chuôz zis tsuôk xar zuôr zuk têx ar têz chiê chos poz cưk, kok ntông li thâuv ntêx, muôx tâu phênhv sâu yênhx shông, luz nênhx tsik yuô txov nhêv:“Xuz thơưx mak hêik tiêk cao su zuôr paz cxuôv yêiz thiv pluôs, taz sik nhiv no mak pêx xênhv hax zav txov nhêv đuô. Nhiv no pox nhuôs hâur jêx jok lênhx tưs cux xar cov công ty tror thêv ar trâu pox nhuôs chiê chos cà phê, chos kok ntông nox xưz”.

Đros chor chuôz zis cao su tưz paz sâu tâu cuô mik, mak luz nênhx cux tsik hlôngr yiêz luôx tưs. Zơưv Bạc Cầm Sươn, nhoz jok Hụm, xar Mường Khiêng, huyện Thuận Châu zos iz hâur chor chuôz zis tâu kriz sâu cuô mik cao su yênhx châuv shông uô nênhx đros đrêiv tsoz cao su. Taz sik, hâur shông xuz thơưx kriz cxuôr cuô mik cao su no, iz hli, zơưv tsuôk sâu tâu 600 cxênhz đêiv, yưx nhiêx thêv bảo hiểm, zơưv gra tâu lok muôx 300 cxênhz đêiv. Chuôz zis muôx 5 lênhx nênhs, đros phênhv sâu no, zơưv cux tsik pâuz uô nênhx li chak. Zơưv puz pâuz, ntâu ziv chuôz zis nhoz zơưv jok tưz tsik muk câuk cuô mik cao su lơưv mak muk nriêr jos uô, viv tsơưs tiv zix muk uô jos cux tâu txix 150 txos 200 cxênhz đêiv iz lênhx nênhs iz hnuz. Zos fênhx six li no, zơưv thiêx pox nhuôs hâur jok tsik muôx lênhx tưs moz siêz txos tso cao su lơưv:“Tsuôk pâuz nhoz tok gri cao su ndê, gr li no mak zuôr tsik muôx nênhs xar uô lơưv, muk uô lưv zav lok tsik muôx ar lơưv, muk uô jos lok cux lâul tsik muôx jos uô lơưv”.

Chiê paz trâu pêx xênhv muôz ar chos ntông cao su cov muôx luz nênhx truôx tuk đuô, hnuz 18 hli 3 shông 2011, hội đôngx tỉnh Sơn La tưz tso tơưv Nghị quyết số 363 lok tsênhv chêi huôv tsar ntông cao su sâuv thax tsav. Lơưr Nghị quyết no, chor tiz nênhs, ziv chuôz zis muôz ar têz chos ntông cao su, taz sik têx ar têz co tsik muôx 1 hec ta lok sik 1 ha ntâu tror sâu; chuôz zis ho tsik muôx lênhx nênhs đros uô công nhân ntơưv Công ty Cao su Sơn La mak tâu têz qơưs paz lok pênhr  huôv tsar uô kôngz lôngk thiêz hlôngr yiêz đuô cxuô zav hâux lưv uô cov chuôz zis muôx phênhv sâu tâu cxaz nzir nhiêx txiêx, đros phênhv sâu 3 triệu đêiv iz hec ta iz shông, iz ziv chuôz zis hâur ntu huôv tsar uô zos 7 shông chiê zuôr qir zuôv, zuz nôngz tsoz chos, jâuz tâuv, paz trâu tu zus tsiêx cxu, kêiz ol thâuv tsik tâu muôx phênhv sâu txix tsoz ntông cao su…Taz sik, txos nhiv no tưz muôx 8 shông đhâu, xav tix thâuv Nghị quyết tâu tso tơưv, tsik tsơưs qơư, pox nhuôs cux tsênhv txêik tsik tâu tâu phênhv paz no. Zơưv Lò Văn Thuận, Chủ tịch UBND xar Mường Khiêng, huyện Thuận Châu puz pâuz: “Lơưr tsưr ziv tưz yax kriê txos trâu pêx xênhv; mak tsênhv tsênhz txos six hơưv no mak pox nhuôs tưz chos tâu muôx 8-9 shông lơưv, taz sik tsik tâu paz lơưr Nghị quyết 363, pox nhuôs lok six txov nhêv. Viv li, xar cux vav tiêk thênhv siêz đuô tsov cưv txos, paz tsar tov đuô thiêz lok hâux lưv uô lơưr têx tsênhv chêi paz no”.

Yênhz châuv shông nhoz tok trâu ntông cao su thiêz muôx ntâu qơư tâu kriz cxuôr tso cuô mik cao su sâu tâu tsơưs; lok sik ntông cao su tưz xar muôx 10 shông lok cux tsênhv sâu tsik tâu tâu. Txơưv li, pêx xênhv ntâu thax tsav cux tsênhv txêik tsik tâu tâu phênhv paz tưs txix chính quyền, hok tsênhv chêi paz mak tưz tâu tso tơưv txix ntêr lok. Tsênhv tsênhz no tsênhv uô trâu chor nênhs chos cao su Sơn La pôngz siêz đros zav tsoz chos siêz njênhs tiêk muôx tsiv gri no thâuv lơưr luz nênhx tsênhv njiz lok six ntâu txov nhêv, tsik tsơưs nênhs hêik tiêk: “Tsoz chos ntông cao su tsênhv uô trâu chor chuôz zis muôz ar têz chos ntông Cao su sâu tsik tâu nhiêx txiêx” Tsôngv pox nhuôs sơưr đơưk nhiv kruôr mnôngs tas jax sâu 1 hâur chor jax sâu “Cao su Sơn La zuôr muk trâu kror tưs?”. Hâur tsaz yênhx tov kaz zuôr zos jax sâu tiv 2 đros tsênhv njiêz “Khưx phưx li chak trâu ntông cao su Sơn La”. Zâuv sơưr đơưk tok mnôngs!

(TTTB-Lik Thox cxêik nhênhv)

Têx lênhx nênhs tsuv tâu muk cxax yuôx vắc xin phax moz vưv

Ntơưv VN thiêz têx têz qơưk Đông nam Á, 96% lênhx nênhs trâus moz vưv zos tiv đêr tov, taz sik cux muôx iz cxiê pov cov lok moz vưv nhoz lênhx nênhs zos viv mir lok zos yưk, maz, hma, plik... tov.

* Trơưk li têx lênhx bác sỹ, cưk yuôx, cxuô lênhx sđ tsuv cxax yuôx phax tar moz ciês zos muôx têx li đrav kaz:

-Trâus đêr tov ntơưv têx grêix muôx ntâu lênhs, sâur nyar li: Chax đaz, njêx muôs mak moz vưv zuôr huôv xênhz lok six sei. Lok sik trâus tov ntơưv têx qơư mok, xiz têk lol sik trâus tov saz, grêix to ntâu. Ciês têx lênhx trâus chor mê nhuôv đêr tov lok cux tsuv cxax yuôx phax tar moz zênhx max, viv têx nhuôv đêr nưk tsơưs tov nênhs thiêz nhuôv đêr cux phiv liv qênhz shuôs, sox seiz.

-Tưz pâuz tâu tuk đêr tov zuk zos đêr tsênhv trâus moz vưv: Chor đêr moz vưv mak kror muôs liêz, lok kâuz ndâus, buôk ndâux, qis....

-Qơư zuk trâus đêr tov ntơư nhoz jê lok sik nhoz hâur thax tsav đêr thiêz mir tsênhv muôx moz.

-Tuk đêr tov zuk zos đêr  lav, đêr tsi pâuz tsư sox seiz, qênhz shuôs tsi tâu.

-Kror grêix trâus tov to ntâu thiêz saz.

-Iz chas ntơư, lênhx nênhs trâul đêr tov zos lênhx tsênhv trâus moz iz hâur têx moz li: Moz tso jik kaz jiz, moz siêz, moz trưx phax, HIV mak cux tsuv heik trâu Tsênhv qơư y tế pâuz zênhx max chiê muôx tsưr ziv chơưv kho.

* Chơưv kho xuz thơưx thâuv trâus đêr tov lok six zov chênhr, sđ tsi tâu tso siêz.

Xuz thơưx, tsuv muôz tsôngk tril yo ntơưv thax tsav grêix trâus đêr tov co hlê por tsês. Zos tiêk đêr tov ntơưv co tơư, ndêx puôz mak muôx têx muôz txiêz txiêr, lêis zar chês trik đêr tov ntuôs co por tsês. Uô li no zuôr paz txo grêk tsơưs đêr têx kâuz ndâus lo zuk têx trik yo, kror cxaz.

Đhâu ntơư tsuv zênhx max muôz kror grêix to co muk nzuôr ntơưv têx chiêr đêx. Zôngv đêx sor nzuôr mak ziv jông đuô. Sđ tsuv muôx têx muôz xaz phôngz, đêx cuô njêr lok sik cuô yuôx nzuôr, plênhr kror cxaz lok nzuôr kror grêix to. Taz sik, sđ tsi cxoz sir jos cxuôv luz kror cxaz đêr tov ntơư, uô li co ziv  uô trâu luz kror cxaz huôv moz lox.

Đhâu thâuv nzuôr hur si kror cxaz tas, mak sđ tsuv qênhz shuôs seiz luz kror cxaz co đêr tov li chas thiêz pok saz. Zos tiêk to mê njik ntơưv tơưv grêix lok sik trâus mê xưz, sđ muôx têx muôz yuôx plênhr thiêz krưr ntơưv tsêr lok cux tâu.

Qênhz shuôs njôngr luz kror cxaz zos lok six zov chênhr:

Zos muôx iz hâur têx li đrav kaz, tsuv chox ciês lênhx nênhs trâul đêr tov muk chuôs cưk yuôx:

-Kror cxaz ziv hnuz ziv moz tuôx, o, liêz lok sik iz ndis kror grêix to co cuz, tuk nênhs uô cuz uô no, kror cxaz lok cuô zis.

Lok sik tsuv muk tsêr kho moz thâuv:

Kror grêix to co to toz, trâus đêr tov sâuv tâuz hâu, chax đaz lok sik qơư mok. Đhâu 15 phênhz mak luz kror cxaz đêr tov ntơư lok nyar tsi tu hlo.

Trâus đêr tov ntâu./.

(Thu Thùy-Riê Lâux cxeik, nhênhv)