Hêik gâux eirei-nênhs Ê Đê sik thav txix suôz gâux

Thâuv ntêx, suoz eirei tâu hêik hâur nênhs Êđê li têx cxuô jiês shir phaz; tsuôk thâuv hêik hâur uô đaz uô kruô mak thiêz muôx trax đros zos trax đinh năm. Tov kaz no, vênhx nghệ quần chúng cxơưz cxiz muôx chor trax đros thâuv hêik, viv li thâuv hêik mak muôx đros trax đinh năm. Nghệ nhân Aê Tuôr, nhoz jok Drai Hling, xã Hòa Xuân, thành phố Buôn Ma Thuột, tỉnh Đăk Lăk, puz pâuz: “Nhiv no muôx chôngz nênhs hêik eirei tsuv muôx nênhs ntâuk kênhx đinh năm. Taz sik thâuv ntêx cuzz muôx chôngz nênhs hêik mak tsik thav muôx kênhx đinh năm đros. Tsuôk hêik khôngz xưz. Mnôngs mak tsik jông luôx tưs. Thâuv yuôx kênhx đinh năm đros mak zuôr jông đuô, hêik hv đuô…”.

Phênhv ntâu hâur hêik nênhs Êđê li gâux eirei zos hêik siz lưr. Muôx 3 zav eirei siz lưr. Kror jông nhoz eirei mak tưz tsik zos hêik siz lưr nhoz tuz nxêik, pox niêv, txir nênhx, mak têx jâuv tsênhv zos txir nênhx siz lưr uô cê, lok sik pox niêv siz lưr uô cê. Kror no xưk li zos siz thav txix hêik gâux nhoz oz lênhx nênhs. Lơưr nghệ nhân Aduôn Nhưăn, nhoz xã Ea Tul, huyện Cư Mgar, tỉnh Đăk Lăk, hêik eirei, tiv zix zos eirei siz lưr lok six lax hêik, tsik zos lênhx tưs cux hêik tâu. Tsuôk zos chor nênhs zênhx txơưx mak thiêx hêik tâu. Lơưr tsuv pâuz suôz hêik, sêi, tsuv pâuz ntâu luk hêik jông mak thiêx lưr tâu sêi. Nghệ nhân Aduôn Nhưăn puz pâuz:“Hâur jok muôx nox hâuk, txi côngv tuk tưv, tuk nhux lok sik hâur uô đaz uô kruô mak nênhs lâul kưt hok chor tuz nxêik mak sik đros hâuk chơưr xơưk, thâuv tưz muôx njil kâus mak yuôz kênhx đinh năm, hêik eirei. Hêik đros lênhx nênhs no, lênhx nênhs tor. Thâuv lênhx nxêik nhiêv trâus lênhx tưs mak hêik lok lênhx nênhs co, thiêz lơưr co lênhx tuz zuôr hêik têz lênhx nxêik têx suôz gaux co. Cux muôx chor tuz nxêik zos niêv txir đhâu chor jiês hêik eirei”.

Đros thiêz hêik siz lưr, eirei cux zuôr hêik tâu iz lênhs. Thâuv co, eirei zos hêik lok zuk siêz xar, nênhs hêik hêik tơưv zuk siêz xar ndo, hluz, nhiêv, hênhr kruôk ziv chuôz zis, fôngx zưs, nhiêv têz qơưk, lok sik chor lâul têx luk kruôz kriê trâu tuz nhuôs…suôz gâux eirei mak cux tâu tuôr chiê jông, taz sik yênhx lênhx nênhs, thax tsav mak zuôr heik sik txơưr, viv co zos yênhx lênhx nênhs li siêz xar tơưv.

Thâuv ntêx no, eirei tsik so tâu hêik thâuv muk uô liêx têz, hâur ntênhk niêv txir, lok sik xa nênhs tuôs. Lâul jok Aê Khon, nhoz jok Ea Dho, xã Cư Pơng, huyện Krông Buk, tỉnh Đăk Lăk, puz pâuz:“Thâuv ntêx no, thâuv muôx nênhs tuôs hâur jok mak thiêx hêik eirei. Hêik eirei mak muôx nênhs yuôz đinh năm. Cxuô lênhx nênhs sik njiz ntơưv tsêr uô đaz uô kruô, sik đros hêik eirei hêik lok lênhx nênhs tưz trâus tuôs luz nênhx”.

Hêik eirei hâur uô đaz uô kruô zos chiê xa nênhs tuôs, uô jông hêik nênhs tsênhv nhoz. Lơưr nênhs Êđê li siêz xar, hêik eirei hâur uô đaz uô kruô zos hêik tơưv nênhs tuôs tror sir jos uô iz luz nênhx yiêz.

Nhiv no tiv zoz qơưx phưx vưv du lịch thiêz hội nhập, pox nhuôs zuôr hêik tâu eirei nhoz cxuô qơư. Đros suôz hêik shir phaz, lov jêv, eirei sêi đrơưv tâu hêik hâur chor jiês uô yôgz cok, thiêz jêx jok têx hnuz hội…Hêik eirei zos kror mak ntâu lênhx nênhs sâu tơưv gâux sâu tâu chor jax gâux nto bê lok Đăk Lăk, tây Nguyên, xưk li: “Tsênhv siz hluz lok Buôn Ma Thuột”, “H’Zen muk têz”…Taz sik li, nênhs Êđê li hêik eirei cux tsênhv zuôr trâus pôngz plox viv tsik muôx nênhs cơưv hêik ntâu. Lơưr nênhs sâu gâux, nênhs nhênhz chơưv vênhx huôv dân gian Linh Nga Niê Kdăm, hâux lưv tuôr chiê, kruôz kriê hêik eirei lok six lax, viv tsik muôx qơư jông, chor nênhs pâuz mak ziv hnuz ziv tsơưs, hok nênhs nhiêv xar cơưv hêik eirei lok cux muôx tsơưs:“Thâuv ntêx nhoz hâur jok muôx xưv bluô lơưr phôngx cxưx txix têx luk hêik. Đrâuv xưv bluô, lơưr siz njiz sik thav txix hêik kưt, hêik eirei… Têx huôx tôngv co nhiv no tsik yuôr. Tsuv muôx ntênhk muôx cêr shir phaz chiê hêik siz lưr, sik tưr…taz sik nhiv no mak tsik muôx tênhv qơư hêik li co, tsik muôx nênhs kruôz kriê…kror trâus pôngz plox zuôr lok six siêz”.

Luz nênhx muôx đros têx cêr cxơưx, lok six tsuv muôx têx suôz gâux sik thav co cov luz nênhx jông đuô, uô jông đuô trâu nênhs Êđê li luz nênhx. Taz sik, têx sik thav txix hêik gâux-hêik eirei puôr zuôr muôx nzir, mak khov trâu côngv thôngx nênhs Êđê, chor nênhs hêik sik lưr uô trâu sơưr đơưk nhiêv txos co li sir jos./.

                                                                                           (TTTN-Lik Thox cxêik nhênhv)

                                                                               Hêir nênhs Cho nhoz ntus đriv li jos sâu đuôz

          Jos Pò Hèn, xã Hải Sơn nhoz đêz đrôngl Móng Cái 30 cêik, zos iz luz jos nhoz thax tsav ntus đriv VN-Suôr thiêz zos thax tsav qơư muôx hêir nênhs Cho Thanh Y nhoz  chôngz thiêz thâuv muôx tsôngv kruô tuôx ndis ntux sêiz  shuôk têz qơưs txos, hêir nênhs Cho têx nxêik hnar cxuô tsôngk trik yo jông jav, uô têx txưv njêx muôs shir phaz lul tuôx tok kruô. Lar hêik đuô zos, hêir nênhs cho têx poz nja tsêr thiêz ntơưv oz saz ntus cêr muk  trâu hâur jos, puôr lênhx sâu cxuô zav đuôz jông jav. Ntơư zos tsôngv tuz nxêik hluôk nhoz đrôngl Móng Cái thiêz hâu nov xã sik côngv đros huôv tsar uô. Pos Hà Thị Mai, Bí thư đoanx đrôngl Móng Cái hêik pâuz: “Uô ntêx zos xar chiê  hlôngr yiêz cov tâu tsôngv px sđ luz nênhx. Cxuô đêiv đuôz puôr lênhx sâu txos tsôngv px sđ têx cêr khưr, huôv tsar cêr uô nox muôx nhoz hâur luz nênhx”.

          Sêiz pov têx đuôz mê nhuôv zâu uô si lov jêv ntưk, tsơưs tus thiêx pâuz txos têx phiv liv thâuv yax kriê, zaz zâuv ntơư thiêz px cux pâuz tsik tâu têx đuôz sâu muôx liv co? Yax kriê cxuô chuôz zis tas yênhx luz hli thiêz yênhx châuv lênhx hluôk siz chos côngv đas jos đros cxiv kho đuô; 20 ntâu đêiv đuôz tưz sâu tâu tiêr đros trâu 13/18 luz poz nja tsêr hâur jos. Xav nhiêx txiêx, uô tas 150 triệu đêiv. Zơưv Đặng Văn Chiến, iz lênhx cựu chiến binh hêik pâuz: “Xuz thơưx yax kriê px sâu đuôz mak px tsik nhiêv, tsik jông siêz, taz sik txos trâu nhiv no, px cux jông siêz. Viv luôs hâux lưv uô no huv đros, uô trau thax tsav jêx jos jông jav, chiê tsôngv kruô tuôx ndis ntux sêiz shuôk cux li uô trâu jêx jos muôx kror hlôngr yiêz”.

          Luz jos xênhv Đặng thiêz jos Pò Hèn, tâu xêir tsov zos 2 luz jos uô tâu luôs hâux lưv cxiv tsa jêx jos yiêz. Cxuô luz tsêr jông jav, px cux qêz kaz vas tsiz tâus thiêz qêz cxuô txox cêr muk hâur jos đu luk, jông jav, uô trâu tsôngv kruô nhiêv tuôx ndis ntux sêiz shuôktêz qơưs. “Zos muôx tsôngv kruô tuôx ndis ntux sêiz shuok têz qơưs txos, Px ntơưv no txax muôs hênhr, taz sik đoanx hluôk nênhs cux chox kruô tuôx trâu ntơưv no thiêz chor hluôk hâur jos cux yax kriê zuk tsêr nênhs tsik cxoz txax muôs, tsuv cơưv shâuv huôv tsar du lix”.

          Pò Hèn, Hải Sơn,  txơưv zos thax tsav tsênhv yuôr ntâu cêr txov nhêv, taz sik ho zos thax tsav zôngx ziv huôv tsar uô du lix jôngr ntông, zos thax tsav qơư lịch sử cách mạng thiêz zos iz thav tsav qơư tsôngv px ntơưv no tsênhv huôv tsar tâu truôx vênhx huôv jông. Bí thư đoanx Móng Cái, Hà Thị Mai hêik pâuz: “Viv muôx cxuô zav đuôz thiêx cxươz cxiz tâu trâu tsôngv kruô sđ tuôx ndis ntux sêiz shuôk têz qơưs. Lar hêik zos chor tuz nxêik hluôk, xar tuôx ndis ntux sêiz shuôk têz qơưs,  cxêik đuôz thiêz xar pâuz tsôngv px ntơưv no têx cêr uô nênhx thiêz pêz tsênhv zuôr kriz đar qơư du lix côngv thôngx”.

          Hâur ntu zuôr txos no, ntơưv thax tsav qơư Trà Cổ, poz hiêr Vĩnh Thực, muôx ntâu đêiv đuôz sâu cxuô luz jêx jos, uô trâu tsôngv kruô nhoz thax tsav ntus đriv nhiêv sêiz shuôk thiêz pâuz txos tsôngv px sđ luz nênhx nox nhoz muk lok hâur niêx hnuz./.

                                                                                                                (Tsu cxêik nhênhv-Trường Giang-VOV Đông Bắc)