Lào Cai: Huôv tsar ntâu txix txir quýt kaz jiz Mường Khương

Heik txos têx txir quýt kaz jiz Mường Khương, lênhx tưs cux pâuz txos lênhx tsôngv box hêir nênhs Tu Dí nhoz thax tsav qơư no, đros trâu bê hu zos Làn Mậu Thành nhoz jok Sả Hồ, đrôngl Mường Khương, tỉnh Lào cai; viv zơưv chênhr zos lênhx xuz thơưx gra zav txir no lok chos ntơưv zuk qơư nhoz kuôk no xar muôx 20 shông. Thâuv ntơư tsôngv box sđ nhoz iz ndis hâur thax tsav cux tsênhv uô poz cưk, uô blêx. Thâuv co cux tsênhv njiz tsi tsơưs têx cêr phiv liv tiv uô tsi tâu trơưk tsưr ziv, txix têx sir jos thiêz xar njôngr cov hla đhâu cêr pluôs, zơưv Thành tưz uô tâu trâu sđ pov, têx txir quýt tsi tiêk chiêx thiêz hloz jông nhoz thax tsav tox siêz no, mak tsênhv muôx têx uô tâu bluô nux. Nhiv no, zơưv Thành tsênhv zos lênhx nênhs chos ntâu ntông txir quýt đuô hur si sâuv thax tsav Mường Khương, zos 7 ha, iz shông sâu tâu txix 500-600 tsov đeiv nhiêx txix muôs têx txir:

“Uô đreiv têx kôngz txơưr đuô mak cux tsi pov sâu tâu kror tưs lok, viv li zuk tsuv zok nriêr zav txir ntông no lok chos chiê cxuz cêr yeiz pluôs trâu zuk thiêz trâu XH. Chos zav ntông nox txir no zuôr txov thiêz phiv liv đuô taz sik sâu tâu ntâu đuô 10 bâus pir li uô poz cưk, uô blêx thiêz lok six jông chos trâu têx ar têz nhoz no”.

Trơưk li zơưv Làn Mậu Thành, yênhx puô chuôz zis nênhs Tu Dí, Pa Dí, nênhs Cho nhoz Mường Khương cux hlôngr đuô tsưr ziv uô nox zos chos txir quýt. Têx zuz, câuk ntông txir quýt hlar chas, hloz lox jov jơưk, qir tơưs pax, txi txir nhoz cxuô nro hâur đrôngl Mường Khương, đhâu ntơư zos têx xã Tung Chung Phố, Pha Long, Tả Gia Khâu, Tả Ngải Chồ.... Ciês hâur thax tsav đrôngl Mường Khương tưz muôx 180 ntâu ha têz txir quýt; phênhv ntâu zos têx chuôz zis pluôs, tsôngv box chos. Khov tsoz txir quýt, ntâu chuôz zis tưz hla đhâu cêr pluôs, cxiv uô tâu vax tsêr jông lok nhoz, zuôr tâu yêz chêix thiêz jux juk huôv tsar uô bluô nux. Muôx kênh luz jok 100% chuôz zis siz zâuv chos  ntông txir quýt,  têx txir quýt gra lok phênhv sâu tâu ntâu trâu tsôngv box, cê uô trâu thax tsav huôv tsar jông jav, hu zâuv ntâu tuk chôngz lênhx tsôngv kruô nhoz luôs 2 chas tuôx ndis shuôs uô si. Zơưv Trần Văn Thắng, phưv Chủ tịch Ủy ban thị trấn Mường Khương heik:

  “Hâur têx shông zuôr txos pêz tror huôk njôngr têz qơưk têx pênhr paz chiê tror huôv tsar, cxiv uô qơư chos txir quýt. Nhiv no pêz tsênhv krêz đar tsôngv box thiêz dưv anr paz li  liêx têz chos txir quýt”.

Trơưk zơưv Đinh Trọng Khôi, phưv Chủ tịch Ủy ban huyện Mường khương, shông no, hâur tas nro thax tsav huyện tsênhv muôx zuôr xar 400 ha têz txir quýt, hâur co 130 ha tưz txos cheix jông sâu đê têx txir, njuôk xav tâu nhos 800 tênhr. Đros grê muôs txix 15-20 cxênhz đeiv iz cir, iz ha txir quýt zuôr sâu tâu xar 100 tsov đeiv. Đhâu ntâu shông chos, huôv tsar, têx txir quýt kaz jiz nhoz Mường Khương tưz jux juk tâu lênhx nênhs sir zôngv nhoz cxuô qơư pâuz thiêz nhiêv zuôr txos, thâuv tưs txos cheix têx txir quýt siêr mak tưz tsi yuô txâuk muôs viv têx tuz luôv thiêz tsôngv kruô siz heik nhiêk mul xeir nhiêk đê hâur têx vax. Nhiv kruôr no, Cục sở hữu trí tuệ tưz côngk nhav têx txir quýt Mường Khương zos kaz thiêz jông, muôz nzir cêr shir phaz trâu thax tsav qơư no têx xiv huv muôx qơư sơưr thiêz muôs trâu ntâu ciêz đrôngs. Zơưv Đinh Trọng Khôi heik pâuz:

“Huyện zuôr tror cxơưz tiês yax kriê, vênhv tôngv tsôngv box tuôr truôx thiêz chos, tu jông têx txir ntông heik co. Iz chas ntơư pêz tror chêx tsôngk gra siêz tsơưr lươngv xiv huv têx txir quýt hur chiê côngz trâu ciêz đrôngs. Hâur ntu 2016-2020, huyện zuôr krêz đar liêx têz chos txir quýt nzir 120 ha thiêz, tsar ndê têx têz txir quýt hâur tas nro huyện muôx 450 ha”.

Nhiv no, têx txir quýt Mường Khương tsênhv taz tov siêr ntâu, sâuv têx ntar trôngz, hâur vax têx ntông txir quýt njuôz xiêz, txir siêr đax vok kâuz niêz, têx txir nox kaz jiz zos iz kro uô trâu ndo njôngr hâur đruôz siêz thâuv lênhx tưs tuôx txos suôv qơư Mường Khương hâur cheix no. Têx txir nox kaz heik co zos têx lênhx nênhs lox tôngv, tsôngv box heir nênhs tsơưs li têx uô tâu hâur sir jos huôv tsar uô nox, car xar car uô chiê muôx luz nênhx hlôngr yiêz, vav mênhx./.

                                                            (An Kiên-Riê Lâux cxeik, nhênhv) 

Lênhx pox niêv moz siêz txos vênhx huôv mênhx cxưx Thái

Thâuv zar hnuz kêix hâur chêix ntux no muôx njik no, pos Lương Thị Đại nhoz Noong Luống, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên, cux tsênhv sir jos cxêik, nhênhv, sâu tsês chor ntơưr Thái đrav ntêx, zos zuk zok nriêr tâu. No zos kror hâux lưv pos sir tas zuk li đas jos tsưr ziv uô chiê kriê thiêz tsês pox côngz zơưv côngz têx vênhx huôv co trâu cxênhx nênhs tov kaz pâuz txos:

“Pêz xar tiêk, ntơưr Thái lâul zos kror chiê nriêr pâuz tâu tas nro mênhx cxưx li têx vênhx huôv. Khov muôx ntơưr Thái Lâul mak pêz tuôr tsês chiê tâu lok six ntâu pox côngz têx kror vênhx huôv txix thâuv ntêx lok txos nhiv no. Zos tsik muôx ntơưr sâu tsês mak zuôr tsik cxix cxuô. Zos tiêk tsik muôz tsês trâu chor tuz nhuôs tov kaz no mak zuôr tsik muô nênhs pâuz”.

Iz đraz thế kỷ đhâu, thiêz txix chor shông 1963, thâuv tsênhv uô côngz xưv nhoz Phongx sâu tsês vênhx huôv Ty Vênhx huôv Lai Châu kuz txos nhiv no, pos Đại tưz zok nriêr thiêz khơưk tsês chiê tâu mênhx cxưx Thái li yênhx cxênhz kror vênhx huôv mênhx cxưx jông, sâu tơưv xar muôx 10 fâu ntơưr sâu lok mênhx cxưx Thái li têx phongx cxưx thiêz vênhx huôv li: “Mênhx cxưx Thái ntênhk uô đaz uô kruô; mênhx cxưx Thái li suôz gâux hâur ntênhk hội jêx jok…

Đros têx gôngr côngv co, shông 2015, pos Đại tâu chủ tịch têz qơưk khơưk muôz côngz bê nghệ nhân ưu tú zav luk hêik, ntơưr sâu, phongx cxưx xuz thơưx ciês nhoz tỉnh Điện Biên. Hâur shôngk shông 2017 tror tâu khơưk kruôk têz qơưk trâu 3 kror zov chênhr paz trâu côngz xưv cxiv tsa chủ nghĩa xã hội thiêz por vêv têz qơưk ntu yiêz. Niêv tix Dương Thị Chung, phưv phongx di sản vênhx huôv, Sở vênhx huôv thể thao thiêz Du lịch Điện Biên puz pâuz:

“Hâur chor shông đhâu pêz jênhv tâu Nghệ nhân ưu tú Lương Thị Đại têx paz lok six ntâu. Tưz tsik zos cur xưz mak chor nênhs hâur phongx di sản cux lok six nhiêv txos iz lênhx nênhs uô ntêx hlo lok tuôr chiê nriêr pâuz vênhx huôv Thái. Njiê pos thav pêv đros sơưr đơưk lok vênhx huôv mênhx cxưx Thái mak chor hluôk nênhs, chor nênhs nênhs uô hâux lưv li pêz zuôr tsuv sir jos đuô”.

Pos Đại hêik oz pêz shông zuôr txos mak zuôr tso tơưv chor ntơưr txơưr đuô li: “jax pêv jêx jok” thiêz “Lịch vạn niên”. No zos oz kror ntơưr tâu nhênhz chơưv, cxêik khov lơưr chor ntơưr lâul thâuv ntêx mak iz lênhx txir nênhx tuôr chiê muôx yênhx puô shông thiêz muôz trâu pos uô ntêx thâuv zuôr tuôs. Thôngx cxix tror nhênhz chơưv mênhx cxưx Thái đơưz li têx vênhx huôv jông nhoz Mường Lay lok oz zav hu gâux Then. Lok tsênhv njiêz no pos puz pâuz tưz sâu tâu iz kror ntơưr thiêz muôz trâu Hội vênhx cơưv Việt Nam.

Taz sik, chiê uô tâu têx hâux lưv no  thiêz iz kro uô trâu pos Đại cxơưx zos zuk tưz lâuk, đas jos grêk jux juk, hok têx sâu lok vênhx huôv mênhx cxưx mak tsênhv yuôr ntâu kror hâur luz nênhx. Muk nriêr pâuz, sâu tsês cux zos iz kror mak nghệ nhân ưu tú Lương Thị Đại xar njôngr trâu cxênhx hluôk nhiv no. Txix co chiê tuôr tsês chiê tâu têx vênhx huôv mênhx cxưx muôx txix yênhx puô shông tsênhv trâus pôngz plox jux juk. Nghệ nhân ưu tú Lương Thị Đại hêik:

“Cor xar tiêk tas nro cxênhx hluôk tsuv sir jos thiêz tsov cưv txos nhênhz chơưv, sâu tsês ntơưr Thái Lâul. Viv zos tưz pôngz plox lơưv mak zuôr nriêr tsik tâu lơưv, lok six tuôr xuôv. Co zos têx kror tsiv gri mak pox côngz zơưv côngz tsês chiê lok txox nhiv no, zos pôngz plox tas mak zuôr tuôr xuôv hênhr”./.

                                                                (Hữu Lợi-Lik Thox cxêik nhênhv)