Gia Lai:Ntênhs phêv cheix ntux yiêz niêv côngv siêz cxuô mênhx cxưx

          Nhoz qơư uô si tsêr Bảo tàng tỉnh Gia Lai, Ntênhs phêv cheix ntux yiêz têx mênhx cxưx hâur tỉnh tsưr tsix lov jêv ntưs. Muôx tas nro vênhx huôv 34 mênhx cxưx tsênhv nhoz uô nênhx sâuv thax tsav tâu piêr kriê hâur ntênhs phêv. Têx nghệ nhân hlôngr njêx muôs trâu têx mênhx cxưx li Jarai, Ba Na thiêz têx mênhx cxưx tsơưs nênhs tox siêz faz Băz lok sik faz Nam puôr lênhx muôx têx jax piêr kriê jông. Đhâu nênhs Jarai li jiês piêr đruôs tôngx nxêz tôngx zos nênhs Hmôngz đhiê kênhx, nênhs Mường đhiê pax vuôs, nênhs Tày, Nùng heik cưr cxiêx Then…Zơưv Nguyễn Đức Hoàng, Phưv giám đốc Sở vênhx huôv thiv thao thiêz ju lix tỉnh Gia Lai puz pâuz, đhâu hâux lưv tsưr tsix ntênhs phêv cheix ntux yiêz, tỉnh ndar txos tuôr tsês têx di sản vênhx huôv jông chuôz tsar cêr côngv siêz hâur côngv thôngx mênhx cxưx tsênhv nhoz uô nênhx sâuv thax tsav:

          “ Pêz tsưr tsix ntênhs phêv cheix ntux yiêz têx mênhx cxưx tỉnh Gia Lai chiê kruôk txos têx mênhx cxưx sâuv thax tsav tỉnh li têx vênhx huôv jông. Shông no, pêz tưz tsưr tsix iz cxiê vênhx huôv jông, tsưr tsix têx mênhx cxưx li têx tsưr ziv uô si lov jêv. Têx huôx tôngv no paz sik côngv têx mênhx cxưx tox siêz, gôngr phênhv chuôz cxaz đas jos yiêz trâu têx mênhx cxưx sâuv Gia Lai”.

          Đros thiêz piêr kriê vênhx huôv, Ntênhs phêv cheix ntux yiêz shông no tsênhv tsưr tsix têx tsưr ziv uô si trâur lâuk li: ndê ntông, tuôr blêx, leiv poz, sik truz hluô…tuôv zênhv zoz qơưx uô si lov jêv, sik côngv siêz hâur côngv thôngx mênhx cxưx. Đrâuv co, tsôngv box, tsôngv kruô cux tâu nox têx mênhx cxưx sâuv thôngz têz qơưk li têx zav nox nto bê li: mor blâuv chuz hâur trax shôngz, keiz chi thiêz nênhs Tây Nguyên li têx zav nox nto bê, tsôngv box thax tsav Tây Bắc li mor cuôv, cuz thaz, tsôngv box choz tsiz li têx zav nduôr…Tiv zix, jiês no tsênhv piêr kriê têx xiv huv kôngz nuv, chuôz zênhx uô jôngz…Jiês tiv 3 cxaz chuôz Ntênhs phêv, niêv lâuk Puih H’Soen, nhoz jos Ốp, phường Hoa Lư, đrôngs Pleiku puz pâuz, shông tưs têx pox niêv hâur jos cux chox têx zav jâuz tâuv chos tâu hâur vax tuôx muôs. Hâux lưv muôs zos chiê chox lok cêr shir phaz hâur cheix ntux yiêz xưz:

          “ Hnuz no cur gra jâuz tuôx muôs, xar njôngr shông zuôr txos zuôr chos tâu ntâu jâuz tâuv đuô chiê muôs ntơưv no cov lov jêv đuô”.

          Tuôx uô si hâur hnuz ntênhs phêv chei ntux yiêz, niêv lâuk Trần Thị Minh Hợi, nhoz phường Tây Sơn, đrôngs Pleiku puz pâuz, hâux lưv tsưr tsix qơư uô si jông li no lok six jông thiêz muôx ziz njiêz, viv li tsuv phuôx huiiz chiê tsôngv box muôx cxaz têx qơư uô si hâur cheix ntux yiêz:

          “ No cux zos iz qơư chiê cur tuôx uô si hâur cheix ntux yiêz. Cur tuôx cê uô si cê nriêr pâuz têx huôx tôngv txơưr hâur hnuz krêz ntênhs phêv. Sơr đơưs cux mul thor tâu ntơưr hâur shôngk shông yiêz, mê nhuôs uô si, lok sik nox têx zav nox txơưr, yuôr nênhs hloz mak mul car ciêz…”./.

Công Bắc- Txâur Vax cxeik nhênhv

 “Kơưk zir tưk”-Thâuv tưs tưz muôx đros đrêiv tsôngv pox niêv vir ndâuk poz ziz đuz faz Bắc  ntênhk txi uô txix gơưv

          Txơưr tsik thôngx tsôngv pox niêv vir ndâuk poz ziz đơưz thiêz trơưk li chax chêk, thâuv hêir nênhs poz ziz đuz têx nxêik muk zuôr txir; uô ntêx zos thâuv tus nhaz ntơư njiz njêx muôs tos pos zơưs iz xênhv, tsuv tâu kơưk zir tưk trâu tus nhaz.

          Chiê chuôz piz uô têx chêi ntơư, thâuv tưs tos tuz xêir tsov tâu hnuz nhôngs jông, saz lax huv đros tos niêv têik zơưv txir, tos tuz tsuv tso oz lênhx pox niêv hlôngr njêx muôs chiê kơưk zir tưk trâu tus nhaz. Oz lênhx pox niêv ntơư tsuv zos chor nênhs tsiv txiêx, uô luz nênhx yar ntux đris thiêz txơưv thav luk, pâuz thôngz lok zuk hêir nênhs têx chêi đaz kruôk thiêz zos oz tus kơưk zir tưk trâu tus nhaz, kruôz kriê tus nhaz ntơư têx cêr uô nênhx jông. Bà Tòng Thị Song, shông no muôx 80 ntâu shông, nhoz jos Mòng, xã Hua La, đrôngl Sơn La, tỉnh Sơn La tưz muôx ntâu jiês muk kơưk zir tưk trâu nhaz, hêik kriê têx luk jông, cov muôx luz nênhx yar ntux đris

         “Hnuz no, jông hnuz jông nhôngs, tos tuz, pox zơưv nhiêv txos, tâu lênhk nhav lok uô mê nhuôv, gra luz juôs cuz tưv no lok njik plâuz hâu kơưk zir tưk. Txix hnuz no muk, kơưk zir tưk lơưv, gox tsuv muk trơưk tus tsar, pox niêv đros tus txir. Muk pêv têx har jôngr, zos pov njuôs cxoz lor, muk đhâu cêr pov têx tuz hluôk jông đrâus tsik cxoz jak muôs njiê, tsik cxoz đros thav. Pox niêv muôx txir tsuv mnôngs tus txir luk hêik, txir nênhx muôx pox niêv, tsuv mnôngs zuk tus pox niêv hêik, oz niêv txir uô luz nênhx siz hluz txos trâu hnuz lâuk plâuz hâu đơưz pâus”

          Têx zav tsuv muôx thâuv ntênhk kơưk zir tưk, tsuv tâu tos tuz bax zos oz thôngx plâuz hâu, ntêr muôx 40-60 phênhz, tsuv par cov truôx iz tos thiêz ntơư zos chor plâuz hâu tsôngv pox niêv vir ndâuk tos tuz njik jêmhs khơưk bax tsês đhâu ntâu shông. Zos chor plâuz hâu co ntêr mak  cux zôngx ziv kơưk tâu zir tưk jông jav.

          Taz sik cux muôx iz cxiê pox niêv poz ziz đuz, thâuv muk zuôr txir ntơư cux tsik kơưk zir tưk; ntơư cux zos oz niêv txir siz chos saz lax huv thiêz zos chor nxêik uô côngz xưv têz qơưs thiêx tsik kơưk zir tưk. Taz sik, kror zov chênhr zos tsuv tâu  niêv txir oz tos jông siêz. Chênhr zos li hêik ntơư, txơưv tsik kơưk zir tưk, taz sik tsuv tâu uô ntênhk kơưk zir tưk trâu tus nhaz trơưk li chax chêk, cêr đaz cêr kruô thiêz tos tuz tsuv bax cov txâuk chor plâuz hâu kơưk zir tưk đros trâu tus hmur rêik zir tưk thiêz iz gơưs tôngx chox têk, iz hưv câux njês nhiêx, iz thôngx ntâuz pas, iz txox sir jak njuôz, iz luz juôs, iz luz tsov chiê muôz trâu tus nhaz. Zơưv Tòng Văn Hịa, iz lênhx txir nênhz jos Mòng, xã Hua La, đrôngl Sơn La, tỉnh Sơn La hêik pâuz:

          “Hêir nênhs poz ziz đuz chax chêk, cêr đaz cêr kruô, têx tuz nxêik tâu vax huôv siz xêir, siz hluz. Thâuv têx tuz nxêik, iz tus nhiêv trâus iz tus, tsuv hêik trâu niêv txir oz tos thiêz tsuv nox tơư yôngz txos trâu nox yôngz cok; hâur ntơư muôx ntênhk kơưk zir tưk”

          Uô ntêx thâuv zuôr uô ntênhk kơưk zir tưk, tos tuz tsuv tâu gra oz tus kêiz hâu đros trâu oz thôngx mor blâuv, oz hưx chơưr thiêz oz gơưv pênhr laz, hur si têx zav hêik ntơư tsuv txưv gơưv đros trâu sđ têx tsưr ziv siêz xar njôngr cov oz niêv txir co uô luz nênhx yar ntux đris tax tas iz siv nênhx. Trôngx grêix chơưr ntơư zos tos tuz hêik trâu tos nxêik pox côngz zơưv côngz pâuz chiê thor cov tâu kơưk zir tưk trâu tus nhaz. Đhâu ntơư, hu cxuô lênhx sđ muôx njêx muôs đros nox hâuk, phôngv côngz trâu tus tuz nhaz co cov muôx cêr nox kaz nhoz jông. Txir nênhxTòng Văn Hịa kêis li no:

          “Tsik hêik tsik pâuz njêx muôs, tsik kriê tsik pâuz bê. Oz chuôz zis, iz tos muôx tuz, iz tos muôx nxêik, iz tus nhiêv trâus iz tus, hnuz no jông hnuz jông nhôngs, tos tuz bax tâu trôngx grêix, chơưr thor chơư pox côngz zơưv côngz chiê kơưk zir tưk trâu tus nhaz, thor cov oz niêv txir yênhx txix gơưv, uô luz nênhx yar ntux đris. Thor cov oz tus mê nhuôv lok nhoz uô iz tsê, côngv nox iz trôngx mor, côngv pư iz luz txax, côngv vor iz đêiv pak, uô luz nênhx yar ntux đris”

          Tsôngv pox niêv hêir nênhs poz ziz đuz faz Bắc chax chêk, cêr đaz cêr kruô kơưk zir tưk tsênhv tuôr tsês chiê muôx đros đrêiv hêir nênhs co li luz nênhx niêx hnuz. Thâuv tưz kơưk zir tưk ntơư, cux zênhx tsik tâu txo luz zir tưk co, zos têx tus pox niêv đrâux txir mak thiêx tâu txo luz zir tưk jông iz zav li têx nxêik tsik tâu muôx txir./.

                                           Tsu cxêik nhênhv-Tòng Đức Anh-CQTTT