Phiv liv txix qênhx shênhx zuôr muôs yuôx kho moz pâuz tsik tsêhz qơư nhoz ciêz tox siêz Sìn Hồ, Lai Châu

“No nar, chor yuôx no jông hênhr, lênhx tưs moz tâuz hâu hâuk iz oz hưx mak jông moz ciês. Hok no zos yuôx kho moz hniêr, moz iz chêr mak hâuk tas cux jông moz ciês. Hok lênhx tưs moz hâur siêz, moz plơưr mak hâuk chor yuôx no iz mê njil xưz zênhx uô tâuk pa lơưv. Hok chor yuôx no zos lênhx tưs khâuk iz chêr mak plênhr mê njil xưz zênhx jông ciês lơưv”.

“Nhiv kruôr đhâu cur nox mor tsik kaz, cur thiêx li zuôr iz hưx yuôx no ntơưv qơư muôs yuôx nhoz ntơưv ciêz chox lok nox, nox oz pêz luz yuôx xưz cux tưz xar tror nox mor lơưv, nênhs lok cux tros tuôx lơưv thiêz. Hok chor yuôx hmôngr no zos thâuv tưs trâus cuz, moz tâu hâu tsuôk nquôr mê njil trâu hâur xiz têk hâuk xưz zênhx jông moz lơưv. No zos yuôx kho moz viv li tâu muôs xưz, chor yuôx no jông viv li tâu chôngz nênhs zuôr hênhr”.

Muk ciêz tox siêz thị trấn Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu, hlôngr zos iz lênhx nênhs zuôr huv, nênhs sâu xor xưv Đaix TNVN thax tsav Tây Bắc cux zôngx ziv nus, cux xưk li zuôr tâu têx yuôx tâu xav tiêk chiê chơưv kho tas nro têx zav moz li hêik tas sâur. Tsuôk tas tsik tâu muôx 100 cxênhz đêiv mak sơưr đơưk puôr lênhx tưz zuôr tâu chor yuôx chiê chơưv kho têx zav moz zâu txos trâu moz hnhar. Gri muôs iz zav yuôx txix oz pêz châuv cxênhz đêiv iz hưx, cux muôx iz cxiê zav txix 1-2 cxênhz đêiv iz poz.

Chor yuôx tâu chor nênhs muôs hêik kriê mak muôx ntâu zav txix zâu txos lox, muôx têx zav mak trâu hâur têx hưx nhựa, têx zav mak trâu hâur têx hưx thủy tinh. Taz sik, cux tsik muôx nênhs zuôr sêiz thiêz nhênhv tâu chor ntơưr co zos li chak viv zos ntơưr Trung Quốc xưz. Sêiz tsênhz mak cux tsik muôx ntơưr lo chiv tsơưr lươngv yuôx, lok sik zos yuôx zuôr saz đrâuv lok zos chêi thiêz tâu chor cơ quan txơưx jênhv qênhz shuôk tso chêi sir zôngv. Lok têx yuôx co li chak mak tsuôk zos chor nênhs muôs hêik trâu nênhs zuôr pâuz xưz, txơưv tiêk tsênhv tsênhz cux tsik pâuz tiêk shor lơưr tưz zôngv chiê kho zuk kror moz lơưv lok tsik tâu? Lơưr hêik kriê pâuz lok cxuô zav li: yuôx plênhr kho moz trâus cuz hnhiêz, yuôx kho moz khâuk, yuôx kho moz tâuz hâu, moz plaz lok sik moz plơưr, yuôx paz đas jos…

Tror nriêr pâuz nzir, pêz pâuz tâu tiêk: Têx zav yuôx no đhâu thâuv zuôr tâu txix ntus đriv saz đrâuv têz qơưs lok, chor tsưr hax huv zuôr lok muôs trâu chor nênhs muôs huv ntơưv ciêz thiêz chor nênhs uô lax luôv chox muk muôs ntơưv têx xar, jêx jok txơưr đuô muôx chôngz tsôngv box tsơưs nênhs uô nênhx nhoz. Niêv tix Chẻo Mý Chiêm, nhoz jok Sìn Thàng, xar Tả Phìn, huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu tsik so gra chor yuôx no muk muôs hêik:

“Chor zav yuôx kho moz no cur tsik so zuôr lok trâu tas nro chuôz zis zôngv, muôx moz li chak mak hâuk chor yuôx no xưz zênhx jông moz ciês. Chor yuôx no, zos mê nhuôv tsik kaz lok nox mor mak muôz trâu hâuk oz pêz luz yuôx xưz zênhx tror xar nox mor lơưv, zos lênhx tưs zuôs hênhr mak tsuv zuôr lok nox. Chor yuôx no tsênhv muôz tor shơư krâur trâu buô nox viv li buô cux tros sêi hênhr. Cur tsik so gra chor yuôx no chox muk muôs ntơưv têx qơư li Sông Mã, Sốp Cộp, Mộc Châu-Sơn La; Mường Nhé-Điện biên; Nghệ An, muôx têx thâuv mak tsênhv gra muk saz Lào muôs thiêz lơưr cux zuôr hur si. Lơưr cux pâuz zôngv lơưv viv li zuk cux tsik thav hêik kriê tsưr ziv zôngv trâu lơưr nzir lơưv thiêz”.

Luôs hâux lưv muôs têx yuôx kho moz pâuz tsik tsênhz qơư tsiv uô tơưv, tưz zênhx muôx txix ntêr lok ntơưv Sìn Hồ, txos nhiv no tas nro ciêz muôx txos yênhx châuv qơư muôs chor zav yuôx no. Hok tiv pâuz tsik tas, chôngz lênhx nênhs nhoz Sìn hồ thiêz têx thax tsav iz ndis, zos muôx moz li chak mak ho tuôx ntơưv ciêz chiê zuôr yuôx lok hâuk viv zuôr, muôs yuôx ntơưv ciêz Sìn hồ cux zôngx ziv xưk li “zuôr poz jâuz, tuk njêl”…Tsuôk hêik txos zuk kror moz xưz mak chor nênhs muôs yuôx cux pâuz muôs zav yuôx kho zav moz co, txơưv tiêk tsik pâuz iz tuk ntơưr tưs hlo. Txơưv li ntơư, cux tsơưs jiês chor lưx lươngv txơưx jênhv thiêx qênhz yuôx txos. Dược sĩ Tẩn A Oái, trưởng khoa Dược chuôz zênhx y têr, tsênhv qơư y têr huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu puz pâuz:

“Qênhx shênhx zuôr muôs yuôx kho moz pâuz tsik tsênhz qơư tsiv uô tơưv, pov muôs ntơưv ciêz Sìn Hồ mak tưz muôx txix ntâu shông lok no lơưv. Chor cơ quan cux tưz tso chor đoanx muk qênhz yuôx thiêz muôx chor jies sâu tsês thiêz muôz hlươur phâuk por tsês, taz sik đhâu thâuv chor cơ quan qênhz yuôx tiêr mak cux tror muôx muôs li kuz, nhiv no pêz nriêr pâuz mak cux tsênhv muôx muôs. Nhiv no cux tsik muôx đoanx muk qênhz yuôx thiêz cux lax qênhz yuôx tâu viv chor yuôx co tâu lơưr zuôr tsik zos chêi lok, tsik đhâu hải quan viv li cux zuôr nriêr pâuz tsik tâu qơư uô chor yuôx co. Qir tiv chơưv kho têx moz txix chor yuôx pâuz tsik tsênhz qơư uô no mak tsuv khav tenhv tiêk lok six riêz nênhs. Pêz hêik trâu pêx xênhv sơưr đơưk pâuz thâuv muôx moz mak tsuv tuôx trâu chor qơư y têr chiê njuô shuôk moz, tsik cxoz muk trâu têx ciêz chiê zuôr yuôx pâuz tsik tsênhz qơư uô chox lok sir zôngv”.

Qênhx shênhx zuôr chor yuôx lok chơưv kho moz pâuz tsik tsênhz qơư tsiv uô ntơưv ciêz Sìn Hồ zos iz kror tsuv cxơưx txos, zuôr uô muôx yưv têx phiv liv tsik jông trâu nênhs nhoz tox siêz li đas jos. Chênhr zos muôx yưv têx tsik jông li hêik ntơư, chính quyền thiêz nganhx txơưx jênhv ntơưv huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu tsuv muôx têx tsưr ziv uô cov truôx chiê tir tar qênhx shênhx no, tsik zos qênhz yuôx tas ho tsês chiê nưk muôx nưk li co./.

(TTTB-Lik Thox cxêik nhênhv)

Tsưr ziv phax tar jav tâu hâux lưv mê nhuôs uô tsi tâus pa, trâus đeik chax đaz

           Tsôngv...yuô! Uô tsi tâus pa, đêis chax đaz zos tiv mê nhuôs grok trâus têx tul tsi trâu chax đaz tar cêr uô pa đhâu kror njưk thiêz kror ndâux. Zos tsi ciêr chênhr chơưv kho mak đhâu 3 phênhz six hơưv uô tsi tâus pa, mê nhuôs zuôr trâus tuôs lênhs sâur nyar hlưz hâu. Zos tsi chơưv kho đhâu 5 phênhz mê nhuôs zuôr trâus tuôs.

          1. Thâuv mê nhuôs trâus đeis chax đaz khênhr pov muôx yưv:

          - Uô mê nhuôs njêx muôk yâuk tas, nôngk cxav uô mê nhuôs lok cuô muôk cuô njưk ntâu.

          - Mê nhuôs hêik tsi tâus luk, kuôx tsi tâus

          - Zos kênhz: mê nhuôs đeiv đi ndâux thiêz bleis zuôr xiêr tas, zos muôz tsi tâu têx đeis hâur chax đaz lok mak mê nhuôs zuôr traus lôngx.

          2. Qir tiv

          - Đeik zav nox lok sik đeik (cxaz, nôngz txir na, luz bi, luz nhiêx, khơưv yo....) khênhr muôx yưv thâuv mê nhuôs khơưk muôz trâu hâur kror ndâux.

          - Cxav cuô mis, zav nox, chuôz zênhx khênhr muôx yưv thâuv mê nhuôs cê nox cê kuôx, lok sik cê nox cê đhiê uô si.

          - Mê nhuôs tsi tâu muôx 1 shôngk li kror njưk thiêz kror ndâux khênhr trâus hnaz tax, pav lok sik đeiv ntâuz tuôz pok, thâuv pư khưz trưk ntêr. Tiv zix zos mê nhuôs hloz mê njik mak khênhr zôngv hnaz tax, pav, ndông uô si....

          - Trâus pôngz đês lok sik ar, môngr jêz vôngz...

          3. Tsưr ziv phax tar

          * Đros mê nhuôs zâu (tsi tâu muôx 5 shông)

          - Jor mê nhuôs cov jông

          - Tso mê nhuôs pư sâuv đeiv pav puô tơưr, pư keix iz saz lok sik pư nzênhr tiêx, chiê mê nhuôs zôngx ziv uô pa.

          - Têx chuôz zênhx li côngz khơưv, đeiv nhiêx, nôngz txir ntông thiêz chuôz zênhx zôngx ziv muôz tso hâur kror ndâux, kror njưk...mak tsuv khơưk chiê cov jông, tso hâur tuv muôx xâur....

          - Thâuv mê nhuôs nox môngr cuô đik, nox mor tsuv chiê mê nhuôs tâuz hâux keix tov kaz, tsi chiê mê nhuôs cê nox cê uô si zôngx ziv trâus cxav, cuô đik đeik chax đaz uô tsi tâus pa.

          - Puz mê nhuôs nox têx zav nox tâu jov mos, tsi muôx cxa, nôngz lok sik njiêr, max mav nox. Chiê shâuv trâu mê nhuôs cêr cor cav max mav nox.

          - Tsuôk puz mê nhuôs zôngv têx chuôz zênhx lox uô si

          - Tsi hnar têx zav yo, fuôv đei chax đaz muôx hluô trâu mê nhuôs zos tsi muôx nênhs hloz jor.

          * Đros mê nhuôs cxôngx 6-12 shông

          - Heik mê nhuôs tsi cxoz cê nox cê đhiê uô si.

          - Kriê mê nhuôs tsưr ziv chơưv kho heik sâuv thâuv jor têx mê nhuôs zâu.

          Lênhs jor mê nhuôs tsuv tâu cơưv shâuv tsưr ziv chơưv kho thâuv trâus đeis chax đaz uô tsi tâus pa./.

(Thu Thùy- Txâur Vax cxeik nhênhv)