Yuôr ntâu hâux lưv tsi jông hâur coar lik têx qơư muôv muôs, tsiv uô cà phê nhoz Sơn La

Tix lâuk Quàng Văn Quyết nhoz jos Pảng, xã Chiềng Đen, đrôngs Sơn La puz pâuz: Chuôz zis tưz chos cà phê cxôngx shông 1993, thâuv co chos tsơưs, taz sik txos shông 2014-2015, chuôz zis huôv tsar chos tâu muôx nhos 4 hecta cà phê, thâuv co pox nhuôs hâur jos, hâur xã cux chos ntâu viv li chuôz zis cuiz tênhv sâu zuôr thiêz yưv pênhr uô trâur nuv tsiv uô txir cà phê. Cxôngx co txos nhiv no, iz shông tix lâuk chuôz zis tsiv uô muôx nhos 400 tênhr cà phê nhôngs trâu pox nhuôs thiêz chuôz zis. Tiv  tsik muôx txâuk nhiêx txiêx uô cxix luôk yưr lir têx vuôz tsuôz kiês viv li tix lâuk Quyết tsênhv yưr lir cxôngx hâux lưv krơưz kror ar, puô ntâuz tax thiêz mfông cxaz môngr jêz siz chiê txu grês têx pa tsư nxiêz tso lol hâur tênhx qơư:

          “Chuôz zis li qơư tsiv uô cà phê cux uô kiês nênhs tênhx qơư tiês, taz sik viv pêz luz nênhx tsuôk pâuz tos njôngr txos hâux lưv chos thiêz tsiv uô cà phê, zos tsi uô mak tsi pov kaz uô zav tưs cov tâu nhiêx chox lok cxiv kho luz nênhx thiêz viv têx shông jê ntơưv no grê muôs cà phê grês kis, viv li chuôz zis tsuv chiv chir tsiv uô cà phê chiê muôs tâu grê siêz đuô”.

          Xã Chiềng Đen, đrôngs Sơn La zos iz hâur 3 tiv phaz muôx mênhv chêx chos cà phê ntâu tiv zix tỉnh Sơn La đros 1 cxênhz hecta ntâu. Xã nhiv no muôx 13 ziv chuôz zis tsiv uô cà phê, hâur co muôx 8 qơư tưz trâus tso tsês tsi puz uô hâur cheix cà phê shông no. Zơưv Tòng Văn Pâng, Bí thư Đảng ủy xã Chiềng Đen puz pâuz: Chungz fênhx 1 tênhr cà phê nhôngs, thâuv tsiv uô zuôr sâu tâu xar muôx 300 cir cà phê njiêr, hâux lưv no zôngv muôx nhos 1,5 khối đêx, li ntơưv chor đêx kiês nênhs tso lol hâur tênhx qơư cux ntâu, taz sik hâur jos, hâur xã tsi muôx lênhx tưs muôx txâuk pênhr chiê cxiv uô côngz tsinhx por vêv tênhx qơư lơưr cui tênhv viv pênhr chiê cxiv uô mak lox, têx ziv chuôz zis nhoz no tsiv uô tsi chêx chôngk, txos tas chiv cheix sâu cà phê mak ho tsi uô lơưv:

          “Hâur six hơưv zuôr txos mak xã tror chox kriê pox nhuôs tsi chuôz tsar mênhv chêx chos cà phê chiê tsoz phưz taz por lơưr khoa học kỹ thuật thiêz lơưr ploz tsênhr VietGap thiêz seiz shuôk hlôngr iz cxiê mênhv chêx tsi muôx chêx cuk chiê chos ntông nox txir muôx tsiv grê siêz đuô. Hâur six hơưv zuôr txos thix ziv tỉnh, thành phố muôx têx tsưr ziv krêz đar têx qơư sâu zuôr xiv huv cà phê taz sik taz por lok tênhx qơư, chiê muôz siêz tsiv grê xiv huv cà phê gôngr phênhv huôv tsar kinh têr xã hội tiv phaz”.

          Tỉnh Sơn La nhiv no muôx 17 cxênhz hecta ntâu cà phê, 4 qơư tsiv uô, công suất tsuv uô pov cov ntâus grê uô ruôr hiêv tênhx qơư, hâur co tsuôk muôx 1 qơư tâu UB tỉnh Sơn La cungz ntơưr xav jênhv uô tiêr côngz tsinhx por vêv tênhx qơư; 600 ntâu ziv chuôz zis thiêz têx qơư tsiv uô mê lok sik sâu zuôr cà phê chiê tsiv uô, chêx chôngk phênhv ntâu ntơưv huyện Mai Sơn, huyện Thuận Châu, thiêz đrôngs Sơn La.

          Hâux lưv têx qơư tsiv uô cà phê tso đêx kiês nênhs lol hâur têx pas puô ntâuz tax, tso lol hâur njưs đêx, cưx đês, lol hâur kror đêx cxơưr uô kiês nênhs tênhx qơư, tsư nxiêz cxuô qơư, zov chênhr tiv zix zos hâur đêx cux trâus kiês nênhs zov chênhr, uô zênhr shar txos tsôngv box thiez doanh nghiệp li luz nênhx xênhz huôx, muôv muôs. Tiv zix li shông 2017, tsêr meir đêx thành phố Sơn La li hâur đêx trâus kiês nênhs tiv đêx kiês nênhs cà phê, uô tsêr meir tsuv tso tsês tsi huôx tôngv hâur ntêr hnuz, uô 12 cxênhz ntâu ziv chuôz zis, bâuv 5 vạn ntâu lênhx tsôngv box trâus zênhr shar. Hâur shông no, kiês nênhs hâur đêx tưz uô qơư cungz đêx Nà Sản, huyện Mai Sơn tsuv tso tsês tsi huôx tôngv 2 jiês.

          Cxôngx qênhx shênhx co, ciês hâur shôngk shông, Sở tài nguyên thiêz tênhx qơư tỉnh Sơn La tưz yênhx lix đoanx qênhz yuôx liên nganhx uô hâux lưv phax tar, qênhz yuôx, pov thiêz yưr lir kiês nênhs tênhx qơư đros têx qơư tsiv uô cà phê. Đhâu qênhz yuôx, seiz car tưz uô ntâuz ntơưr xưv phuôv uô cxâuv hành chính đros 13 qơư tsiv uô uô cxâuv Chei por vêv tênhx qơư hâur huôx tôngv tsiv uô xiv huv kôngz nuv, đros tas nro chor nhiêx txiêx zos 30 tsov đeiv ntâu.

          Taz sik, cux xưk li cheix cà phê niêx shông, pov ntâu ziv chuôz zis chiv chir tsiv uô cà phê, hâux lưv co tsuôk zos uô lok thâuv hmo ntux viv li uô phêv liv trâu côngz xưv qênhz yuôx thiêz uô ntâuz ntơưr yưr lir; ntâu ziv chuôz zis tsi hux jos đros lưx lươngv qênhz yuôx uô hâux têx hâux lưv tsi jông hâur coar lik têx qơư tsiv uô cà phê. Zơưv Đỗ Văn Trụ, Phưv giám đốc Sở tài nguyên thiêz tênhx qơư tỉnh Sơn La puz pâuz:

          “Đruôz hnuz mak tsi car krêz kror trôngx viv lok six tsư nxiêz, tsuv cơư kror trôngx cov ntov, xênhz huôx cux trâus zênhr shar ntâu, tiv 2 zos hâur đêx nhoz no kiês nênhs, cxôngx co uô vêv xênhz tsi taz por. Pox nhuôs nhoz no tưz thix ziv đros têz qơưk tsuv muôx tsưr ziv yưr lir li chas chiê taz por tênhx qơư trâu tsôngv box”./.

Trấn Long- Txâur Vax cxeik nhênhv

Sâur nyar ndê-zav moz uô tuôs nênhs chôngz đuô moz trưx phax

Nữ: Sâur nyar ndê: uô tuôs chôngz lênhx nênhs đuô 10 jiês pir đros txiêz nanv zoz thôngz

Nam: GS Đỗ Doãn Lợi, Kuz viện trưởng viện chơưv kho moz plơưr têz qơưk puz pâuz:

Sâur nyar ndê zos qir tiv uô tuôs chôngz lênhx nênhs đuô pir li cxuô zav moz txơưr xav hur si sâuv ntiêx têz, iz shông muôx 7 triệu ntâu lênhx nênhs trâus tuôs.

GS Lợi puz pâuz, shông 2002, chor nênhs nhênhz chơưv lok moz plơưr têz qơưk qênhz yuôx ntơưv 8 tỉnh hâur tas nro têz qơưk puz pov: sâur nyar ndê nhoz chor nênhs hloz lox yênhx nênhs zos 16% ntâu, taz sik txos shông 2008 ndê muôx 28% ntâu thiêz ndê muôx 47% ntâu trâu shông 2015. “No zos kror trâus cxơưx hênhr, txos nhiv no pêz cux tsik tâu car njênhs tiêk zuôr ndê sêi txos muôx 47% ntâu li co, no zos iz kror phiv liv lox”, GS Lợi hêik.

Sâur nyar ndê, iz chas uô moz trâuv, cxơưk lênhs plơưr tsênhv uô muôx yưv têx phiv liv li cxơưk lênhx nyar hlưz hâu, tơưs lênhs nyar hlưz hâu. Co zos qir tiv, muôx chôngz lênhx nênhs trâus tuôs đhâu thâuv huôv moz 1-2 phênhz mak tsik pâuz zos tiv li chak.

“Thâuv ntêx luôs xar tiêk muôx pêk tsơưs shông mak sâur nyar ndê pêk tsơưs, taz sik nhiv no khoa học tưz khav tênhv, nhoz hnuz nhôngs tưs, sâur nyar cux tsuv tâu tuôr chiê li kuz”, GS Lợi hêik mênhx

Nhạc cắt

Nữ: Tsuôk 1/10 lênhx nênhs tâu chơưv kho:

Nam: Txơưv tiêk zos zav moz muôx nênhs trâus moz chôngz, taz sik GS Lợi puz pâuz, 90% ntâu lênhx nênhs moz sâur nyar ndê, sêiz njuôk shuôk tsik tâu zuk kror moz, 5-8% zos tiv têx moz cik txos lênhs nyar…Viv li chiê qênhz yuôx tâu sâur nyar ndê, tsưr ziv jông tiv zix zos xav txos trâu têx qir tiv li: tros maz, nox hâuk ntâu, nox zav nox đơư njêr….

Taz sik, kuz Viện trưởng viện chơưv kho moz plơưr têz qơưk ntâuk gri, chor nênhs Việt Nam pâuz zuk trâus moz sâur nyar ndê thiêz sir jos chơưv kho tsuôk muôx 1/3, cux zos tiêk muôx 10 lênhx nênhs moz mak tsuôk muôx 3 lênhx nênhs pâuz zuk trâus moz, hâur 3 lênhx nênhs pâuz zuk trâus moz co mak tsuôk muôx iz lênhx nênhs thiêx chơưv kho.

GS Nguyễn Quang Tuấn, Giám đốc tsêr kho moz plơưr Hà Nội puz pâuz, VN tưz muôx ntâu tsaz yênhx phax tar sâur nyar ndê, taz sik chor nênhs trâus moz cux chuôz ndê, tsênhv tsênhz zos tsưr ziv uô tsik tâu huv đros.

Lơưr co, dự án “Phax tar moz sâur nyar ndê ntơưv VN: Tsưr ziv uô txix tiv phaz” zos Viện tsưr ziv thiêz tsênhv chêi Y têr kriz uô zuôr tsês 5 shông (2018-2022) chiê uô siv, ntâuk gri txix côngv thôngx, paz trâu pêx xênhv hlôngr yiêz cêr uô nênhx, zôngv yuôx cov zos thiêz chiv chir njuôk shuôk đas jos ntơưv tsêr. Têx nhênhz chơưv co zuôr tâu hêik pâuz thiêz hêik trâu Bôv Y têr chiê hlôngr đuô tsênhv chêi thiêz tsưr ziv uô tsaz yênhx qênhz yuôx moz sâur nyar ndê hâur têz qơưk./.

(Thu Thùy-Lik Thox cxêik nhênhv)