Jêx jos bluô nux tưz yênhx jêx jos txov nhêv viv “ côngz tsinhx tênhv tênhz”

          Shông 2007, thâuv côngz tsinhx đêx tênhv niêv đêx Ba Hạ qir tar đêx, zơưv Kpă Je mênhx cxưx Jarai chuôz zis nhoz jis Jú, xã Krông Năng, huyện Krông Pa, tỉnh Gia Lai muôx 4 hecta ar nhoz ntus đêx Ba trâus pas đêx ngaz tas. Zơưv tsês 30 tsov hâur chor nhiêx txiêx tâu pâux nzir zuôr xar 100 tsov đeiv zuôr tâu 7 sào ar nhoz qơư txơưr chiê tror tsêz chos. Chor nhiêx txiêx tsênhv yuôr, chiê bax trâu luz nênhx niêx hnuz, đhâu zuôr xar 2 shông tưz tas hur si. Zos tsôngv box shưv đros hâux lưv ntês shuôz njês sâuv tul đêx Ba, cux zos chuôz zis bluô nux hâur jos, nhiv no zơưv chuôz zis tsuv mul ruôr ntor jôngr uô têz. Txơưv pâuz tsi trơưk cêr chei, taz sik tiv luz nênhx yeiz pluôs, zơưv chuôz zis txơưv lav uô. Zơưv Kpă Je heik:

          “ Nhiêx txiêx lơưr pâux nzir mak zôngv zuôr ar taz sik cux lok six tsơưs. Chor tsênhv yuôr zôngv tâu iz six hơưv lur txơưv tas. Nhiv no tsi muôx hâux lưv uô, tsuv mul krêz phaz uô liêx têz xưz. Txơưv pâuz ntor luôx jôngr uô têz zos uô cxâuv taz sik tsi uô liêx têz mak tsi pâuz nhoz uô nênhx li chas thiêz”.

          Chuôz zis zơưv Kpă Je tsuôk zos iz hâur yênhx puôk ziv chuôz zis nhoz xã Krông Năng, huyện Krông Pa tsuv puz chuôz zis li ar chiê krêz uô côngz tsinhx đêx tênhv niêv đêx Ba Hạ. Lơưr zơưv Nông Đức Công, Phưv chủ tịch UB xã, tas nro xã muôx tsôngv box li 500 ntâu hecta ar uô xênhz yar tâu choz trâu côngz tsinhx uô tsêr meir đêx tênhv. Phênhv ntâu, tsôngv box tsuôk tâu pâux nzir nhiêx txiêx mak tsi tâu pheiz ar uô xênhz yar viv tiv phaz tsi yuôr ar têz. Têx mênhv chêx ar tsênhv yuôr nhoz xã cux tsi taz por luz nênhx trâu tsôngv box viv phênhv ntâu zos ar cxaz, ar nzâus. Nhoz uô nênhx reik đros thiêz hâux lưv tsiv uô xênhz yar kôngz nuv, taz sik ho tsi muôx txâuk ar uô xênhz yar zos qir tiv uô Krông Năng yênhx xã pluôs tiv zix hâur huyện thiêz tỉnh, chor chuôz zis pluôs ndê txos 50% ntâu. Zơưv Nông Đức Công puz pâuz:

          “ Tsôngv box sâuv thax tsav xã Krông Năng phênhv ntâu uô kôngz nuv. Viv li thâuv uô tsêr meir đêx tênhv sâuv niêv đêx Ba Hạ, lok six ntâu ziv chuôz zis tsi muôx txâuk ar uô xênhz yar, viv li tsôngv box luz nênhx lok six txov nhêv. Tsi muôx ar, luz nênhx txov nhêv iz cxiê chuôz zis mul ntâus jos, iz cxiê mak mul krêz phaz liêx têz”.

          Lơưr zơưv Tô Văn Chánh, Chủ tịch UB huyện Krông Pa, tỉnh Gia Lai, tas nro huyện muôx 5 xã trâus zênhr shar viv sâu ar uô tsêr meir đêx tênhv Ba Hạ đros mênhv chêx zos 1.800 hecta. Uô ntêx thâuv muôz ar uô côngz tsinhx no, fênhx pheiz iz chuôz zis muôx zuôr xar 4 hecta ar uô xênhz yar, luz nênhx ngaz tul. Taz sik nhiv no, tiv muôx tsi txâuk ar tsêz chos kôngz lôngk...tsôngv box luz nênhx lok six txov nhêv. Huyện tưz ntâu jiês thix ziv chuôz tsar yưv pênhr têx côngz tsinhx nox nhoz xã hội chiê hlôngr yiêz tsôngv box luz nênhx, taz sik txos nhiv no tsi tâu tâu car chêx. Zơưv Tô Văn Chánh heik:

          “ Hâur six hơưv krêz uô dự án, huyện cux tưz ntâu jiês thix ziv hâux lưv yưv pênhr iz cxiê côngz tsinhx chiê taz por pheiz ar thiêz chuôz tsar sir zôngv ar, hlôngr yiêz tsoz chos, tsiêx tu zus, chiê taz por tsôngv box luz nênhx taz sik txos nhiv no tsi tâu tâu yưv pênhr. HUyện cux tror thix ziv chiê car chêx ar uô xênhz yar, taz por luz nênhx trâu tsôngv box”.

          Jos Jú, xã Krông Năng, thâuv ntêx zos jêx jos bluô nux tiv zix sâuv tul đêx Ba. Xar tiêk muôz ar uô tsêr meir đêx tênhv, pox nhuôs luz nênhx zuôr muôx trus hlôngr yiêz thâuv muôx tênhv tênhz, taz sik nhiv no jos Jú ho yênhx jos muôx chor ziv chuôz zis pluôs siêz tiv zix nhoz huyện pluôs Krông Pa, pox nhuôs luz nênhx txov nhêv njuôr. No zos tiv tsi muôx txơưx jênhv đros tsôngv box, tsi taz nhoz jos Jur mak ntâu jêx jos bluô nux txơưr cux tưz thiêz tsênhv trâus yeiz pluôs jux juk, viv cxiv uô têx côngz tsinhx tsêr meir đêx tênhv./.

(TTT-Txâur Vax cxeik nhênhv)

Tsưr ziv phax tar tsiêx cxu nox jâuz tsav plaz hâur chêix ntux nas

* Chor tsiêx trâus moz: Nhux, tưv, yil, zax

Six hơưv trâus moz: Moz tsik so muôx yưv hâur yênhx shông, taz sik njiz ntâu zos chêix ntux nas; thâuv hli 3-4 thiêz 7-8 zênhz lix. Moz tsik so huôv sêi; chơưv kho tsik huv đros, tsik ndar six hơưv, tsiêx cxu zuôr zôngx ziv trâus tuôs sêi.

* Qir tiv:

- Tiv zav jâuz nox: jâuz tâux, blôngx mok muôx ntâu đêx, ntuz nas, zav nox kâuz, lưx, tuôx pưv, zav nox muôx têx muôx cuô mik uô muôx buôk pa; tsiêx cxu nox ntâu chor zav nox hmôngr zuôr zôngx ziv ndê chơưr, kâuz thiêz uô muôx pa li (kok ntông, hmôngr poz cưk…).

- Hlôngr đuô jêx tưv uô trâu nox hâuk grêk tsik jông li (Yar ntux cuz sor, chiê lok nas ntux no truz ntêr hnuz).

- Thâuv chêix ntux nas mak tsiêx cxu tsik so trâus cik caz moz ươk, viv nox tsik txâuk cxuô zav jâuz tâux.

* Têx muôx yưv:

- Xuz thơưx mak tsiêx cxu tsik yuô nox jâuz, tsik jov jâuz, sơưr muôx njik ndar trâu zar tâuz hâu, kror ndâux lok kâuz ndâus thiêz tus tsiêx ntơư uô kêik pa tsik so.

- Têx muôx yưv lơưr co xưk li tsav plaz, saz njas lâux su lox, tsiêx cxu uô tsik yuô tâuk pa, tiv njưk trâus plaz niêk.

- Têx hêik co muôx yưv sik lơưr liês thiêz sêi hâur oz pêz six hơưv, zos tsik chơưv kho sêi, tuk tsiêx co zuôr trâus tuôs tiv uô tsik tâuk pa.

* Tsưr ziv phax tar moz:

- Hâur chêix ntux nas tsuv tsov cưv tsik chiê zav nox ntuz đêx, zav jâuz nox thâuv hlêik lok ntuz nas mak tsuv muôz tsês cov nas si tas mav muôz trâu tsiêx cxu nox. Zos tiêk zav jâuz nox mok hênhr tsuv muôz nox nzir kuôr blêx kruôr, jâuz tâux kruôr chiê txo grêk têx đêx muôx hâur chor jâuz tâux.

- Tsik muôz nox ntâu zav nox hmôngr, zav nox muôx ntâu đạm, zav nox muôx cuô mik zuôr zôngx ziv muôx pa hâur plaz.

- Tsik tso tsiêx cxu muk nox jâuz tâux thâuv ntux lok nas./.

(Thu Thùy-Lik Thox cxêik nhênhv)