Têx phiv liv txix cor cav hâuk chơưr nhoz thax tsav tox siêz.

Tror heik txos niêv lâuk Lò Thị Xé, heir nênhs Poz Ziz nhoz jok Đông 2, xã Tường Phù, huyện Phù Yên, tỉnh Sơn La têx cêr qiv, pôngz siêz. Viv niêv lâuk  mul uô nhaz tâu trâu iz chuôz zis muôx 3 lênhx cưr tix puôr lênhx trâus muôx zênhk chơưr. Lênhx tix lâus hloz tưz trâul tuôs viv muôx zênhk chơưr lox, yuôr 2 tuk cưr, hâur ntơư muôx niêv lâuk tul txir viv muôx zênhk chơưr mak tsi so tsưx phưv tsi tâu zuk tuk khênhx, uô tsi tâuk têx nuv uz no:

“Thâuv tưs mul hâuk chơưr lok mak chêv, ntiêz zuk têx niêv tuz, ntâu jiês zuk txar jav tsi tâu tưz trâus nưk ntâuk, tsi tas li ntơư tsênhv đros têx cưr tix nênhx tsa sđ hâur jok muôx luk thiêz. Zuk luz nênhx tưz txov nhêv li no, xar cov têx mê tuz mê nhuôv tsi cxoz hâuk chơưr lơưv, txar đêz tsi cxoz đros luôs cor, đros luôs hâuk, uô txov tas nro têx lênhx nênhs hâur tsêr”.

Đros trâu niêv lâuk Xé, tsênhv yuôr tsi pâuz pêk tsơưs lênhx niêv, pox niêv thiêz mê nhuôv hâur ntâu chuôz zis nhoz têx jêx jok tox siêz Sơn La tsênhv lok six txov, tsuv uô nênhx nhoz đros têx cêr qiv thâuv muôx nênhs cxênhz jê trâus muôx zênhk chơưr. Viv lơưr lênhx nênhs cxênhz jê co txix thâuv trâus muôx zênhk chơưr tsi tiêk đros luôs uô tsi tâuk nox, chuôz zis iz hnuz txov jux juk, mak tsênhv tsi so lok muôz têx pox niêv, mê nhuôv chêv, ntâuk li uz li no.

           Jok Bó, iz jok ciês hâur đrôngs Sơn La muôx phênhv ntâu tsôngv box Poz ziz uô nênhx nhoz. Jok muôx zuôr xar 270 chuôz zis, taz sik muôx txos xar 30 chuôz zis muôx nênhs trâus muôx zênhk chơưr. Têx shông jê lok no, shông tưs jok cux muôx lênhx tiz nênhs trâul tuôs viv têx moz cik txos chơưr thiêz uô yêz siz yar siz tsông tâus cêr tiv hâuk chơưr. Zơưv Lường Văn Đích, Bí thư chi bộ jok Bó heik pâuz: Jok tưz tso tơưv cui tinhv lok tuôr truôx txiv ngaz jêx jok, têx chei, cui tinhv xưv bluô chor nênhs hâuk chơưr uô jêx jok tsi truôx njês. Taz sik, heik, xưv bluô tas lok cux xưk li ntơư, viv lơưr cêr cor cav chuz chơưr, hâuk chơưr muôx txix thâuv nzor lok, viv li tsôngv box sđ cux uô chơưr, hâuk chơưr iz zav li têx nuv fênhx yax, tsi muôx đaz tsi. Muôx têx ziv mak lơưr chuz lơưr têx chơưr lok hâuk, muôx kênh ziv, lơưr muk zuôr ntơưv têx qơư muôs huv lok, lax qênhz yuôx tâu:

“Txix thâuv nzor lok, tsôngv box Poz Ziz tưz muôx cêr cor cav hâuk chơưr, txix muôx têx ntênhs moz ntênhs tuôs, lok sik nox yôngz cok....puôr lênhx zôngv txos chơưr, muôx kênh lênhx hâuk chơưr ntâu, uô trâu jêx jok tsi truôx tuk, chêv tuk uz tuk no, chêv pox niêv mê nhuôv, zôngv chơưr ntâu zuôr uô trâu lênhx tiz nênhs muôx moz gênhs thiêz trâul tuôs lok cux muôx. Jok cux tưz muôx cui tinhv chiê xưv bluô chor nênhs li heik sâuv tsơưs tsơưs zos 50 cir blêx, muôz xav uô nhiêx”.

  Tix lâus Lường Văn Chiến, heir nênhs Poz Ziz nhoz jok Làng Thấp, xã Tú Nang, huyện Yên Châu, tỉnh Sơn La hâuk chơưr tsi so txix nhos 6 shông lok no, xav kror đruôz đraz iz hnuz hâuk tas iz hưx. Tix lâus Chiến heik pâuz: Đhâu têx mông heik pâuz sâuv Đeix, ntơưr pov tsir thiêz canr bôv tuôx fuô kriê, tix lâus cux pâuz tâu têx tsi jông lok sâuv hâuk ntâu chơưr, lar heik zos têx chơưr tsi pâuz tsênhz qơư. Tsênhz tiês hâuk chơưr kâus tas, txos trâu thâuv jông chơưr mak tix lâus thâuv tưs cux moz tâuz hâu thiêz gênhk, tsi xar uô iz zav hâux lưv đaz tsi hlo. Taz sik, đhâu ntơư tix lâus cux hâuk chơưr viv hâuk chơưr zos cêr cor cav lax tso tâu tsês:

“Hâuk tsơưs mak tsi uô chas, hâuk ntâu, nưk uô tsi jông trâu zuk. Thâuv hâuk ntâu đhâu hênhr mak tsâus muôs, moz tâuz hâu, tsưx phưv tsi tâu tuk khênhx”.

Cêr cor cav hâuk chơưr tsi trơưk chei, cui tinhv tsi tiêk uô hiêv lok kinh tế chuôz zis, uô trâu têx lênhx nênhs hâur tsêr tu siêz, pôngz siêz, uô jêx jok tsi truôx tuk tiv siz char siz chês, siz ntâuk, mak tsênhv uô muôx têx moz gênhs tiv cik txos chơưr thiêz têx tsi jông tiv uô moz, uô yêz siz yar siz tsông tâus cêr thiêz. Trơưk xor mông txix cơ quan muôx vax huôv: Txix hli 9/2012 txos hli 9/2017 hâur tas thax tsav tỉnh Sơn La tưz muôx 981 txuz uô yêz siz yar siz tsông tâus cêr, uô 464 lênhx nênhs trâus tuôs, 858 lênhx trâus saz. Hâur ntâu qir tiv mak iz hâur têx qir tiv tâu xav tinhv zos lênhx nênhs tsar yêz tưz hâuk chơưr, bia thâuv tsar yêz mul lok tâus cêr. Thôngz sâu txix khoa Nam, tsêr kho têx moz vưv tỉnh Sơn La: Txix hâur shôngk shông txos nhiv no khoa tưz lênhk nhav zuôr xar 300 lênhx nênhs moz tuôx nhoz kho têx moz li: Tsi ndo kaz, tsưx phưv tsi tâu zuk tuk khênhx, phênhz tsi mênhx..... Zuôr xar 50% hâur chor nênhs co zos trâus moz têx moz cik txos chơưr thiêz têx zav muôx cồn, tsar ndê xar muôx 40% pir li shông uô ntêx. Phênhv ntâu têx nênhs moz tưz muôx iz ntu ntêr sir zôngv chơưr, têx zav muôx cồn tsi so, uô trâu trâus muôx zênhk, tuk nênhs phênhz tsi mênhx. Bác sỹ Nguyễn Hưng Nguyên, Thơưx seiz car khoa Nam, tsêr kho têx moz vưv tỉnh Sơn La heik pâuz nzir:

“Phênhv ntâu chor nênhs moz tuôx nhoz kho moz ntơưv no puôr lênhx zos têx lênhx li: Phênhz tsi mênhx, tsưx phưv tsi tâu zuk tul khênhx. Đhâu 1, 2 hnuz nhoz kho moz mak lênhx nênhs moz phênhz tsi mênhx, tsi pâuz uz pâuz no, muk cêr tsi tuk, tsông uz tsông no, tsi pâuz tsênhz chor nênhs hâur tsêr. Phênhv ntâu chor nênhs moz cik txos chơưr puôr lênhx muôx têx moz lok sâuv moz siêz moz njưk, moz trâuv”.

Chơưr uô muôx ntâu kror tsi jông zos li ntơư, taz sik lar heik đuô zos nhiv no nhoz têx jêx jok, têx chuôz zis ntơưv thax tsav tox siêz Tây Bắc heik cxuô thiêz Sơn La heik taz cux tsênhv six hâuk chơưr ntâu. Zôngx ziv seiz pov đuô zos thâuv tưs muôx cêr shir phaz, lov jêv; cêr qiv, pôngz siêz; ntênhs ciêz, hnuz hội, ciês thâuv tsôngv box uô têx liêx têz tas, ho hu sđ tuôx đros nox đros hâuk chơưr thav pêv uô si, no zos iz cêr nênhx vênhx huôv, iz cêr cor cav muôx thâuv nzor lok lax tso tâu tsês.

Zâuv tsôngv box sđ tror tok mnôngs PV Đeix nta suôz VN nhoz iz suôv  faz Tây Bắc jax sâu tiv 2 hâur têx jax sâu “Têx tsi jông txix cêr cor cav hâuk chơưr nhoz thax tsav tox siêz hâur tsaz yênhx tov kaz, đros thiêz njiêz luk “Chiê thax tsav tox siêz tsi yuôr têx cêr qiv tiv hâuk chơưr”./.

(Bích Thủy-Lường Hạnh-Riê Lâux cxeik, nhênhv)

Phax thiêz chơưv kho moz tsik so njiz nhoz tsiêx cxu hâur chêix ntux no

A. Moz tơưv ndâux hlê trâu (FMD): Zos iz zav moz phiv liv thiêz siz cik sêi.

Qir tiv: Moz zos caz moz hov Picorna Viridae uô moz, caz moz muôx ntâu kror sik txơưr, caz moz tuýp O,A Asia 1 nhoz tas nro nhux tưv thiêz buô.

Moz muôx yưv.

- Nhux tưv trâus moz txix 2-7 hnuz thiêx pov moz yưv, têx thâuv truz ntêr 14 hnuz. Tsiêx cuz siêz txix 40-41 tưv, nox tsơưs, hâuk ntâu đêx, kâuz ndâus đros lok ntâu txix kror ndâux. Đhâu thâuv tuk tsiêx trâus cuz 2-3 hnuz piz muôx chor poz đêx nhoz kror ndâux, mflêis, kror njưs. Poz nhoz co tơư, trâu tơưl uô trâu tsiêx cxu muk lok njiz phiv liv.

- Chor poz đêx co lox jux juk thiêz tơưs pêiv cuô đêx. Chor qơư trâus to moz nhoz têk tơư co tsik so buôs ti tênhv qơư tsik hu uô trâu tsiêx cxu muk lok phiv liv lok sik pư iz kror qơư. Têx thâuv chor poz đêx co tsênhv moz nhoz têx mik, kror tso, plaz uô muôx yưv têx kror moz to phiv liv.

Phax moz.

- Uô jông vêv xênhz thú y, tuôr chiê tsêr guôx hur si thiêz sor. Phax tar caz moz, vâuv qir tsik so.

- Chuôz cxaz tsoz phưz tu zus nhux tưv, tiv zix zos hâur chêix ntux nas, ntux no.  Cxaz nzir zav nox trâu tsiêx cxu.

- Cxax yuôx vắc xin phax moz tơưv ndâux hlê trâu 6 luz hli iz jiês. Thâuv xav tiêk tsiêx cxu trâus moz mak hêik ciês trâu cơ quan thú y jê tiv zix pâuz chiê tâu kruôz kriê tsưr ziv xưv lik.

- Qênhz shuôk truôx jông thâuv muôl muôs tơưv saz đrâuv têz qơưk nhux tưv chiê pov tâu têx tuk muôx moz.

Chơưv kho

Tsik tâu muôx yuôx chơưv kho. Kho têx kror moz muôx yưv li đrav kaz:

- Zôngv chor yuôx plênhr kror moz li (xanh metylen, yuôx xiêr 1%), cuô txir lưk kâuz, cuôz txir khế…chiê nzuôr, kho tsiêx cxu têx kror moz;

- Zôngv têx cuô đêx li: cuô blôngx txir chuôz thox, yuôx zêx njuôz.. chiê nzuôr têx kror to co;

- Zôngv yuôx paz đas jos: Cxaz nzir vitamin, khoáng tsơưr;

- Zôngv yuôx kháng sinh chiê kho têx zav moz cik txơưr đuô huôv xênhz.

Tsôngv fôngx zưs sơưr đơưk hmor yuô! Hâur phênhv no tsaz yênhx tov kaz, pêz zuôr xa trâu tsôngv fôngx zưs sơưr đơưk lok tsưr ziv phax tar moz đôngs nyar./.

(Thanh Thủy-Lik Thox cxêik nhênhv)