Ndo njôngr Lâuk Hôx têx luk kriê, sir jos paz tsôngv box heir nênhs tsơưs nhoz thax tsav txov nhêv cov muôx luz nênhx xưk luôs lưv tus

Xênhz zus hloz lox hâur iz chuôz zis nhiêv têz nhiêv qơư, nhoz huyện ntus đriv Mường Nhé, tỉnh Điện Biên, hâur shông 1959, tâu canr bôv Zênhx pênhz phax Leng Su Sìn đros paz heik mul cơưv ntơưr, lênhx nxeik Chu Chà Me- thâuv co muôx 17 shông-sir jos muk đros luôs lưv tus cơưv ntơưr nhoz trâu tsêr cơưv mênhx cxưx khu tự trị Thái Mèo (tov kaz no zos tsêr cơưv mênhx cxưx khu tự trị Tây Bắc), đros thiêz têx siêz xar njôngr tâu cơưv txux chi, chiê tov kaz đros paz cxiv kho têz qơưk thiêz paz max tsôngv cưr tix nênhx tsa Hà Nhì. Jiês xuz thơưx tâu njiz zơưv Hloz Hôx zos hâur hnuz tir ntâuk zênhx trok châuz Điện Biên Phủ hnuz xiêz 7/5/1959, pos Chu Chà Me cux tsênhv ndo njôngr Hloz Hôx têx luk kriê: “cox mê nhuôv tsênhv zâu, luz nênhx tsênhv yuôr ntêr, sir jos cơưv txux cov tâu jông thiêz tsuv cơưv cov tiêr ntơưr, tror muk tsêr, zâuv thiêz heik têx tuz nxeik hluôk heir nênhs Hà Nhì sir jos muk đros luôs cơưv txux chi cov chôngz đuô. Ndo njôngr lâuk Hôx têx luk kriê ntơư, pos zuôr co chiê uô qơư cxơưz cxiz zuk sir jos hâur luz nênhx, cov yênhx nênhs Hà Nhì iz lênhx tuz nhuôs tsiv txiêx thiêz iz lênhx canr bôv uô ntêx nyuôs hâur cxuô luôs hâux lưv ntơưv qơư.

Jiês tiv 2 đhâu thâuv tâu Huyện uỷ Mường Tè xeir muk dưv ntênhs chiv nhênhv xiêz 2/9/1960 nhoz Hà Nội, pos Chu Chà Me tưz xar tsi tâu tiêk, zơưv Hloz Hôx tsênhv ndo thiêz pâuz tsênhz txos zuk-lênhx nxeik Hà Nhì sir jos hla đhâu têx phiv liv chiê muk đros luôs lưv tus cơưv txux chi. Thâuv pos heik trâu Hloz Hôx tiêk, chor hluôk nênhs Hà Nhì tưz muk cơưv ntâuz cơưv ntơưr chôngz đuô pir li thâuv ntêx lơưv, Hloz Hôx kruôs thiêz heik: “Li ntơư mak jông hênhr li, cox uô nhuôv tror muk tsêr, heik trâu lơưr chor tuz nxeik hluôk Hà Nhì tiêk, Hloz Hôx lok six xar cov pêz txơưx njê, muôx txux chi tsưr ziv đros luôs lưv tus huôv tsar uô nox, muôx luz nênhx vav mênhx xưk luôs lưv heir nênhs”:“Zơưv Hloz Hôx tiêk, cur tror lok, lol heik thiêz zâuv têx hluôk nênhs Hà Nhì muk cơưv ntơưr cov chôngz đuô, cơưv ntơưr thiêx muôx txux chi tsưr ziv huôv tsar uô nox uô hnar. Tror lok txos cur thiêx lok kriê trâu px, Hloz Hôx nus txos sđ li ntơư, nus txos pêz heir nênhs Hà Nhì thiêz Hloz Hôx tiêk, cov chor tuz nxeik hluôk Hà Nhì tsuv muk cơưv ntâuz cơưv ntơưr đuô, cơưv ntâu thiêx pâuz txos ntâu zav, li lok cxiv kho, tsưx phưv tâu têz qơưk, chiê tox siêz lơưr chuôs luôs2 chas thax tsav qơư kis. Nênhs Hà Nhì tov kaz no lơưr muk cơưv lok six chôngz, ntâu lênhx tưz cơưv tas ntơưr đại học thiêz cux lok cxiv tsa, uô hâux lưv hâur thax tsav qơư nhoz”.

Zos nênhs Hmôngz iz lênhx tuz nhuôs, xênhz thiêz hloz lox nhoz iz xã tox siêz hâur huyện Tủa Chùa, tỉnh Điện Biên, pos Zir Xênhv Muôk, uô trâul uô njuôs thâuv tsênhv zâu zâu, luz nênhx njiz ntâu phiv liv. Nzor pâuz tâu têx cêr uô têz uô qơư, tsưx phưv têz qơưk viv tsi truôx tsi tuk, pos đros uô têx hâux lưv tir ntâuk trol châuz Pháp ntơưv qơư nhoz thâuv nhiv kruôr muôx 15 shông:“Pos Zir heik pâuz: Jiês xuz thơưx pos tâu njiz zơưv Hloz Hôx zos thâuv Tsiêz têz qơưk shông 1956. Thâuv co pos muôx 16 shông thiêz tsênhv tưz heik tsi yuô tâu têx luk Choz Tsiz ntâu. Lo pos heik tâu thâuv njiz Hloz Hôx zos “Shông yiêz, phôngv Hloz Hôx muôx đas jos jông, nhoz khax kha”.

Jiês tiv 2 pos Zir hmôngr jông tâu tror njiz đuô Hloz Hôx zos shông 1958. Thâuv co pos tsênhv zos đại biểu cxaz chuôz dưv jiês cơưv têx pox niêv cxuô heir nênhs tsơưs tox siêz. Hâur 300 lênhx đại biểu, taz sik muôx 40 lênhx hmôngr jông tâu tso muk shuôs thiêz chuôs njiz Hloz Hôx. Đhâu Hloz Hôx têx luk kriê, heik trâu đoanx, kror uô pos Zir ndo njôngr zos Hloz Hôx txar lok jê pos thiêz đros pos thav, heik chênhr luk Hmôngz nus lok Hmôngz têx cêr uô nox, luz nênhx: “Hloz Hôx heik lul Hmôngz, Hloz Hôx tiêk “Nox mor lơưv lok tsi tâu”. Hloz Hôx tror heik thiêz kriê li no: Cox uô nhuôv tror muk tsêr, sir jos heik, hu zâuv tsôngv px huôv tsar uô nox, tu zus tsiêx cxu, phuôx tôngv phôngz yaox “Zus 3 tus keiz 2 tus buô”. Ndo njôngr Hloz Hôx luk kriê, sir jos cơưv shâuv thiêz trơưk Hloz Hôx têx cêr nênhx jông, iz siêz muk lơưr Đảng. TSi muôx Đảng, tsi muôx Hloz Hôx mak thax tsav Điện Biên no zuôr tsi muôx têx hlôngr yiêz li hnuz no”.

Đhâu jiês sik thav pêv đros Hloz Hôx shông co, tax txos nhiv no pos Zir Xênhv Muôk cux tsênhv ndo njôngr lok Hloz Hôx têx luk kriê. Pos cux khênhr heik, kriê têx tuz nhuôs tiêk, viv muôx Hloz Hôx mak pos luz nênhx thiêz thax tsav qơư Điện Biên no thiêx muôx tâu li niêx hnuz nhiv no. Phênhv ntâu six hơưv, hnuz nhôngs uô hâux lưv ntơưv Hội pox niêv tỉnh Lai Châu (kuz), tov kaz tâu bo xêir uô Phưv Chủ tịch Uỷ ban tỉnh Lai Châu thiêz đhâu co so lâuk, pos nhiv no uô lơưr đreiv Hloz Hôx têx luk kriê, heik tsôngv pox niêv vir ndâuk cxơưz tiês uô lơưr phôngz yaox li Hloz Hôx kriê heik sâuv, hâur hâux lưv krêz phaz uô liêx đêx, huôv tsar uô nox thiêz cxiv tsa luz nênhx, chuôz zis tsâu sor….. Đros trâu zuk têx tsưr ziv đas jos sir jos paz thiêz têx luôs hâux lưv uô tâu, pos Zir tâu têz qơưk muôz côngz mênhx tir ntâuk trol châuz Mỹ hov iz, côngz mênhx uô tâu hâux lưv jông hov 2 thiêz ntâu ntơưr kruôs.

Ndo njôngr Hloz Hôx têx luk hêik kriê, pos Chu Chà Me thiêz pos Zir Xênhv Muôk gơưk puôr lênhx sir jos cơưv txux chi, tov kaz ntơư lok lês uô têx hâux lưv têz qơưk, txix co sir jos chox tsôngv box heir nênhs tsơưs thax tsav txov nhêv huôv tsar, lơưr chuôs thax tsav qơư kis trơưk li Hloz Hôx têx luk hêik kriê, tsưr ziv siêz xar njôngr./.

(Vũ Lợi-Riê Lâux cxeik, nhênhv)

Lao Khô-qơư chi cax nhoz thax tsav ntus đriv

Hâur chuôz zis luz tsêr ntông, hâur qar đruôz đraz, zênhx đêi trơưr zơưv hloz Hôx thiêz Chủ tịch Cay-xỏn Phôm-vi-hản oz đêiv đuôz, zơưv Tsaz Lao Lử, shông no tưz muôx 80 ntâu shông, zos zơưv Tsaz Lao Khô tuk tuz-lênhx nênhs muôx côngk đas jos tu zus, paz trâu zơưv Cay-xỏn Phôm-vi-hản, tov kaz no zos Tổng Bí thư Ban chấp hành Trung ương Đảng, Chủ tịch têz qơưk Lào, tror piêr txos têx kror muôx yưv ntu đrav ntêx:“Thâuv co mak cur muôx 10 shông thiêz tưz 2 jiês trơưk zơưv Lao Khô muk hâur har jôngr chiê muôz mor thiêz chuôz zênhx trâu chủ tịch Cay Xỏn. Chủ tịch nhoz ntơưv no mak lok six ngaz tuk txơưv tiêk tros châuz cux zok nriêr cán bộ Việt Minh thiêz zok nriêr zơưv Cay Xỏn taz sik zơưv Lao Khô tưz uô jông jêik viv li tros châuz Pháp cux zok tsik tâu”.

Uô lơưr cxênhx nênhs uô ntêx li têx hâux lưv uô jông, txix thâuv têz qơưk tâu tiêx tuk txos nhiv no, zơưv Tsaz Lao Lử tsik so zos iz lênhx lâul jok uô ntêx hlo hâur côngv thôngx, uô ntêx hlo hâur cxuô phongz yaox, sir jos cxaz chuôz uô côngz xưv dân vận, paz uô trâu Lao Khô hlôngr yiêz yênhx hnuz:“Cur tưz đros chính quyền jêx jok thiêz chi bộ hêik pox nhuôs sơưr đơưk uô jông lơưr Đảng, têz qơưk têx cêr chêi, nhoz truôx qơư, tsik tsir qơư nhoz thiêz tsik yax kriê đạo tsik zos chêi, tsik chos zax zênhz. Jok Lao Khô pir li 5 tsik muôx, 5 tsik uô mak jok Lao Không zos iz jok uô lok six jông, uô nênhx nhoz sik côngv truôx đros pêx xênhv têz qơưk Lào”.

Txox cêr ar thâuv ntêx muk hâur jok, nhiv no tưz tâu uô bê tông lox, jông. Têx tsưr ziv kinh doanh dịch vụ muôx lok six ntâu. Đros tsôngv box Hmôngz li chor tsêr ntông zos têx vax txir khơưz, txir lưk kâuz hmaz, kok tsơưz njuôz xiêz. Đros muôx 160 ntâu ziv chuôz zis, 650 ntâu lênhx nênhs, têx shông đhâu, pox nhuôs nhoz oz jok Lao Khô 1 thiêz Lao Khô 2 sik côngv siêz, sir jos khưr uô nox, huôv tsar kinh têr, cxuôv yêiz thiv pluôs. Chi bộ jok Lao Khô tưz muôx zuôr xar 30 lênhx đảng viên, zos chor nênhs paz hêik kriê pox nhuôs uô truôx jông Đảng, têz qơưk têx cêr chêi, tso por tsês têx phongx cxưx pôngz kaz, uô lơưr luz nênhx vav mênhx, sik côngv đros pêx xênhv huyện Xiềng Khọ, tỉnh Sầm Nưa, têz qơưk Lào por vêv ntus đriv. Zơưv Tsaz Lao Khay, tsar jok Lao Khô 1 puz pâuz:“Pox nhuôs sơưr đơưk txix thâuv ntêx hêik cxuô mak luz nênhx lok six txov nhêv, taz sik txos nhiv no mak pox nhuôs sơưr đơưk luz nênhx tưz hlôngr yiêz ntâu lơưv. Viv nhiv no tưz muôx cêr yiêz, pox nhuôs cux tưz pâuz uô nox thiêz huôv tsar kinh tế đuô, pâuz chos ntông nox txir… lơưv”.

Moz siêz paz max txos tsôngv box mênhx cxưx thax tsav ntus đriv, têx shông đhâu, huyện Yên Châu tưz uô ntâu tsaz yênhx, tsênhv chêi paz trâu pox nhuôs Lao Khô lok têx zuz nôngz tsoz chos, têx tsưr ziv uô kinh têr. Đros co zos yax kriê, hêik pêx xênhv sir zôngv khoa học kỹ thuậ trâu uô nox, hlôngr yiêz đuô tsoz chos, tsiêx tu zus, đhâu co tưz paz muôx ntâu kror hlôngr yiêz trâu thax tsav ntus đriv. Pos Mai Anh Xênhv Thox, Trưởng Ban Dân Vận, Chủ  tịch Ủy ban mặt trận têz qơưk Việt Nam huyện Yên Châu puz pâuz:“Hâur têx shông đhâu, têz qơưk têx tsênhv chêi tưz tâu Huyện ủy, Hôiv đôngx, Ủy ban kriz uô lok six jông txos têx jêx jok txov nhêv, tiv zix zos chor jêx jok ntus đriv. Jok Lao Khô 1 zos iz jêx jok txix muôx 4 chuôz zis nhiv no tưz huôv tsar muôx 120 ziv chuôz zis, tiv zix hâur huôv tsar kinh têr mak jok tưz hlôngr yiêz têx tsoz chos đros tsưr ziv chos txir lưk kâuz hmaz thiêz txir khơưz đuz thiêz tưz paz uô hlôngr yiêz ntâu pox nhuôs luz nênhx”.

Đros têx tsiv gri jông lok cêr sik côngv coangz siv tiv zix, sik paz truôx jông nhoz oz mênhx cxưx Việt-Lào, qơư di tích lịch sử cách mạng Việt Nam-Lào tưz tâu cxiv tsa thiêz uô tiêr trâu hli 7/2017 ntơưv Lao Khô. No tưz zos yênhx iz di sản têz qơưk muôx tsiv gri lịch sử, hêik tơưv cêr sik côngv siêz, thôngx ziv đros pêx xênhv oz saz ntus đriv, zos qơư chiê kruôz kriê chax chês cách mạng trâu cxênhx hluôk nênhs oz têz qơưk. Zơưv hloz Hôx thiêz chủ tịch Cay-xỏn Phôm-vi-hản tsik so nhoz đros đrêiv pox nhuôs jok Lao Khô chiê cxơưz cxiz sơưr đơưk sir jos huôv tsar cêr uô nox, sik côngv siêz chiê cxiv tsa têz qơưk cov ziv hnuz ziv truôx tuk, tsôngv px muôx luz nênhx tsâu sor đuô hâur ntu đhâu./.

(Trấn Long-Lik Thox cxêik nhênhv)