Shông yiêz, cêr shir phaz nhoz thax tsav trâus đêx nas cuôr yôngz tây Bắc.

(Suôz luôs shir phaz, lov jêv sik phôngv côngz hâur shông yiêz)

Cêr shir phaz thiêz suôz luôs tưz tror muôx nhoz thax tsav trâus đêx nas cuôr yôngz thâuv pêz tuôx shuôs pos Hoàng Thị Nghiên nhoz jok Hoọng, phường Pú Trạng, thị xã Nghĩa Lộ, tỉnh Yên Bái hâur têx hnuz hâur shông yiêz.

Lok six chôngz cưr tix nênhx tsa, têx nênhs cxênhz jê tuôx nhoz pur ntiê iz ndis thiêz hâur pos luz tsêr yiêz. Trâu têx khoz đêx, khoz chơưr zâuv kruô hâuk, pos cê luôs cê so cuô muôs shir phaz heik, pos tưz zuôr tâu keiz, têx cxur kaz lok krưr nduôr tok kruô hâur six hơưv tsiêz. Muôx têx hâur iz siv nênhx, tsi muôx iz jâuk tưs pos shir phaz li no. Tror ndo đuô txos thâuv kuôk no tsi tâu muôx 3 hlik, têx đêx nas lox huôv lok cuôr yôngz, lênhx tưs cux hluz txos lênhx pox niêv tsi muôx txir 65 shông ntơư. Vax tsêr trâus đêx nas cuôr yôngz lơưv tas, pos tsuôk đhiê điv tâu hâur luz tsêr khiêr xưz, gra tsi tâu iz zav đaz tsi đros hlo, tsi muôx lênhx tưs xar tâu tiêk, muôx têx pos zuôr sir jos hla đhâu têx cêr txov thiêz phiv liv chiê uô nênhx nhoz li niêx hnuz nhiv no. Li ntơư, taz sik iz jiês no, đros thiêz tas nro côngv thôngx, hâu nov ntơưv qơư thiêz tsôngv box hâur hur si têz qơưk têx cêr siz chos paz max txos, pos tưz cxiv uô tâu iz luz tsêr jông nhoz  tas yênhx  puô tsov đeiv, zuôr tâu têx chuôz zênhx uz no phưx vưv cêr xênhz huôx, nox hâuk. Lar heik đuô thiêz hâur đêx nas cuôr yôngz uô ruôr hiêv, iz chas têx chuôz zênhx uz no sđ paz, pos Nghiên tưz pâuz tâu tsôngv cưr tix nênhx tsa sđ têx cêr hluz thiêz paz trâu pos, pos Nghiên heik:

“Iz njêik muôs xưz, đêx nas tưz lok uô cuôr yôngz tas, đhâu ntơư mak tưz tsi yuôr đaz tsi. Zos tsi muôx têz qơưk thiêz hur si tsôngv box sđ têx cêr moz siêz, paz max txos mak tsi pâuz shor zuôr uô li chas. Nhiv no uô tâu tsêr yiêz mak cur cux shir phaz đuô, uô tsâus txos sđ lok six ntâu”.

Nhoz hâur luz tsêr yiêz thiêz jông tâu huyện cxiv uô đuô trâu, đhâu thâuv vax tsêr trâus đêx nas cuôr yôngz tas hâur hli 8, niêv lâuk Tòng Thị Nga, nhoz jok Huổi Liếng, xã Nặm Păm, huyện Mường La, tỉnh Sơn La tsênhv tu têx vax tsêr chiê bax tok tsiêz. Niêv lâuk cux xưk li têx chuôz zis tsôngv box hâur jok nhiv kruôr tâu huyện muôz huv tsiêz puz, đros trâu têx li heik ntơư zos tror tâu têz qơưk paz 3 luz hlik lok sâuv têx zav nox  li: Cxur, njêr, mì chính, trox nox..... Xav txix thâuv đêx nas cuôr yôngz tas lok, niêv lâuk cux xưk li yênhx puô chuôz zis tsôngv box hâur thax tsav trâus đêx nas uô ruôr hiêv Mường La, tsi so lênhk txeik tâu côngv thôngx sđ têx cêr hluz, paz max, hâu nov ntơưv qơư cêr moz siêz txos, iz chas tâu cxiv uô đuô vax tsêr nhoz, tsênhv tâu paz lok sâuv têx zuôr trâus txos hâur luz nênhx niêx hnuz hâur iz shông, paz lok sâuv uô nox uô hâuk li: Chos txir lưk pax, txir lưv tsiz, txir mo môngk..... Tsiêz no niêv lâuk Nga đros trâu tsôngv cưr tix nênhx tsa sđ hâur jok lênhx tưs cux puôr lênhx muôx iz luz tsiêz sor si, shir phaz:

“Txix thâuv trâus đêx nas cuôr yôngz txos nhiv no, tâu têz qơưk moz siêz paz cxiv uô tsêr trâu pêz nhoz, nhiv no luz nênhx tưz truôx tuk lơưv. Txos tsiêz ho tror tâu têz qơưk paz cxur, têx chuôz zênhx, zav nox cxix cxuô. Chuôz zis tưz bax tâu cxuô tsar zav nox tsiêz đros luôs sđ lơưv”.

Txix Mường Lò, tror lok trâu đrơưv trôngz Khau Phạ, iz hâur 4 đrơưv trôngz lox, pêz muk txos trâu Mù Cang Chải, suôv qơư nhiv kruôr trâus đêx nas uô ruôr hiêv tsi ntêr no. Cêr mul lok pêv tox siêz Tây Bắc hâur cheix ntux yiêz mak jông jav cơưk, cheix yêz muk đhâu têx cêr nkhâuk lêv xưk li puô ntâuz, iz ndis têx ntus cêr zos têx pax tơưs yiêz, blôngx hmaz blông ntông hlar jov jơưk. Cêr muk trâu hâur jok, hnor têx nhuôv zâu siz hu, têx pox niêv Hmôngz hnar tiêz nzuôx nziês luôs shir phaz lus tuôx muk car ciêz. Njiz tix lâus Lềnh Xênhv Muôk, nhoz jok Kháo Giống, xã Kim Nọi, chuôs li tưz zuôr pâuz, tix lâus Lềnh heik hlo, cur nhiv kruôr cxiv uô tâu luz tsêr yiêz. Iz chas têx nhiêx paz tâu 80 ntâu tsov đeiv chiê uô tsêr, tix lâus chuôz zis tsênhv tâu paz nzir iz tuk nhux, tâu têx đoanx thêv siêz jông muôz ntâu zav chuôz zênhx phưx vưv xênhz huôx hâur niêx hnuz thiêz kôngz krâur, zav nox.....puz. Têx hnuz zuôr txos tsiêz, tix lâus chuôz zis thiêz tsôngv box hâur xã cux tsênhv tror lênhk txeik tâu ntâu đoanx côngz xưv thiêz têx đoanx siêz jông têx cêr moz siêz, paz max txos viv li ziv muôx nzir cêr shir phaz đuô.

“Vax tsêr tưz trâus đêx nas cuôr yôngz tas, tsi yuôr đaz tsi hlo, têx yêz, nhux tưv, keiz buô cux lơưv tas..... Hâur 2 luz hlik nhiv kruôr đhâu mak tưz muôx têx đoanx hâur tỉnh, hâur huyện thiêz têx đoanx siêz jông tuôx paz iz phênhv. Li no, chuôz zis cux truôx tuk lơưv, tsi pâuz zuôr heik li chas, uô tsâus ntâu txos têx đoanx côngz xưv tưz moz siêz paz max trâu chuôz zis”.

Đhâu coz nas lox uô ruôr hiêv shông 2017  txos nhiv no, ntơưv têx thax tsav trâus đêx nas cuôr yôngz hâur 2 tỉnh Sơn La thiêz Yên Bái, yênhx cxênhz đoanx tưz gra têx nhiêx txiêx muôx yênhx puô tỷ đeiv tuôx paz tsôngv box. Tsôngv box, cưr tix nênhx tsa sđ hâur hur si têz qơưk têx cêr moz siêz, hluz txos tưz paz trâu tsôngv box nhoz no sir jos hla đhâu têx phiv liv, cxiv tsa luz nênhx yiêz truôx njês đuô. Đros thiêz tsưr ziv “tsi chiê lênhx tsôngv box thax tsav trâus đêx nas uô ruôr hiêv tưs tsi muôx tsiêz nox”, txos nhiv no phênhv ntâu têx thax tsav qơư cux tưz uô tiêr luôs hâux lưv uô tsêr yiêz trâu tsôngv box thax tsav trâus đêx nas uô hiêv, 100% têx ziv chuôz zis trâus pôngz vax tsêr zênhx max muôx tsêr yiêz nhoz uô ntêx tsiêz têz qơưk. Tsênhv tsênhz li: Huyện Mường La tưz luôv thiêz khơưz uô tiêr 400 ntâu luz kuô tsêr, hâur ntơư đhok, cxiv uô tâu 174 luz tsêr; uô yiêz 80 luz; tỉnh Yên Bái tưz phênhz qơư nhoz yiêz  shơư đros  luôs têx jêx jok trâu zuôr xar 1.200 chuôz zis tsôngv box đros thiêz chor nhiêx muôz paz lơưr uô vax tsêr nhoz zos 100 tỷ đeiv.

Têx huyện, thị xã cux tsênhv tsưr tsix têx đoanx muk shuôs, tôngv zênhx têx chuôz zis nhoz thax tsav trâus đêx nas cuôr yôngz, lênhk txeik thiêz tsưr tsix muôz tsôngv box sđ hâur hur si têz qơưk têx nhiêx txiêx, huv paz txos trâu tsôngv box têk. Iz chas ntơư, choz trâu têx xã phường, jêx jok tror moz siêz, txoz cxơưx trâu têx chuôz zis txov nhêv.  Zơưv Mai Mộng Tuân, Chủ tịch ủy ban huyện Văn Chấn, tỉnh Yên Bái heik pâuz:

“Nhiv no chuôs li têx chuôz zis trâus pôngz vax tsêr, tsêr trâus đêx nas cuôr yôngz tas, pêz tưz phênhz pheiz tâu ar trâu nhoz. Iz cahss têx tsưr tsix têx pênhr paz, huyện cux tưz paz iz phênhv nhiêx txiêx chiê têx chuôz zis trâus đêx nas uô hiêv tror cxiv kho, uô đuô têx vax tsêr, phênhv ntâu têx chuôz zis ntơư tưz truôx tuk luz nênhx. Tiv 2 zos têx chuôz zis zos chuôz zis muôx côngz trâu têz qơưk, chuôz zis pluôs, zuôr xar pluôs mak iz chas paz lok sâuv tsêr nhoz, pêz qênhz shuôs đuô têx tsênhv chei chiê chox kriê têx phongx ban paz nzir trâu têx chuôz zis co. Tiv 3 zos chox kriê phongx ban seiz car têx xã muk shuôs têx chuôz zis trâus ntux uô ruôr hiêv, muôz jông six hơưv trâu tsôngv box chiê lơưr tso siêz nox tsiêz shir phaz lus, lov jêv”.

Zơưv Nguyễn Đức Thành, Chủ tịch Ủy ban huyện Mường la, tỉnh Sơn La heik:

“Iz chas luôs hâux lưv txoz cxơưx luz nênhx truôx tuk trâu tsôngv box, huyện cux tưz bax tsưr ziv paz trâu tsôngv box lok sâuv têx cxur, zav nox zuôr trâus txos chiê lơưr nox tsiêz. Cxur tưz muôz tâu trâu têx ziv chuôz zis tsôngv box muôx vax tsêr trâus đêx nas cuôr yôngz nox hâur iz shông thiêz pheiz ar liêx têz trâu lơưr. Sik pheiz kênh têx cêr qiv, pôngz siêz, huiz tôngv cxuô pênhr jos hâur XH chiê đros txoz cxơưx, paz trâu tsôngv box nox tsiêz, uô li chas cov hur tiz si cxuô ziv chuôz zis, tsi muôx chuôz zis tưs trâul no, trâus yeiz thiêz muôx tsi txâuk mor nox hâur six hơưv tsiêz no”.

Sâuv têx trôngz jôngr ntông njuôz xiêz vor tox trôngz câuv har, iz njêik muôs tưz trâus đêx nas cuôr yôngz uô ruôr hiêv tas, nhiv no têx njuôs shôngz njuôs ntông tsênhv hlar jov jơưk tror tuôx, têx vax jâuz, vax txir ntông zos têx lênhx pox niêv thax tsav tox siêz uô thiêz chos sâuv têx ar têz trâus  đêx nas cuôr yôngz cux tưz zuôr tơưk pax, xti txir. Tsôngv box thax tsav trâus đêx nas uô ruôr hiêv Tây Bắc luz nênhx tsênhv jux juk hlôngr yiêz. Hla đhâu têx phiv liv, pôngz siêz lox, tsôngv bo nhoz no tsênhv taz tov cxiv uô luz nênhx cov jông thiêz tsâu sor đuô./.

(Lan-Tuấn Xuân-Riê Lâux cxeik, nhênhv)

Ntux yiêz nzor nhoz tox siêz Tà Xùa

Hâur tix lâus Vav Xênhv Thox li tsêr ntông pêz yar nhiv kruôr uô tâuk kuôk no oz hli ntâu nhoz jok Tà Xùa A, xã Tà Xùa, huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La, chor pos, chor niêv đros chor mê nhuôs tsênhv jâuv thav lov jêv ntưk ntơưv ntus chuz chiê xơưk chor poz xưz thơưx ciês trâu shông yiêz. Tix lâus Vav puz pâuz, shông no tix lâus chuôz zis cux uô tâu muôx 70 ntâu hnaz blêx, kok tsơưz cux tâu 5-6 puô cir, đros sâu tâu muôx 30 ntâu cir yuôx zêx kruôr viv li chuôz zis cux sâu tâu xar muôx 100 triệu đêiv. Tu zus tsiêx cxu cux tâu tưz paz trâu chuôz zis nhiv kruôr uô tâu luz tsêr yiêz nhoz. Viv li shông no cux shir phaz đuô.

Jok Tà Xùa A, xã Tà Xùa, huuyện Bắc Yên nhiv no muôx 100 ntâu ziv chuôz zis tsôngv box Hmôngz. Phuôx huiz sik côngv siêz, pox nhuôs nhoz no tưz sir jos hlôngr yiêz tsoz chos, tsiêx tu zus, sir jos sir zôngv khoa học kỹ thuật trâu uô xênhz yar chiê huôv tsar kinh tế chuôz zis. Nênhs muôx sik côngv paz trâu nênhx pluôs. Viv li, ntâu ziv chuôz zis tưz sir jos huôv tsar kinh tế ciês sâuv zuk qơư nhoz.

Xã tà Xùa muôx 8 jêx jok, zuôr xar 500 ziv chuôz zis, đros 3.000 ntâu lênhx nênhs. Têx shông jê lok no, pêx xênhv luz nênhx tưz muôx đuô, khov tâu têz qơưk paz cxiv uô cêr cxuô zav, yax kriê, hêik hlôngr yiêz đuô tsoz chos, tsiêx zus, huôv tsar uô xênhz yar hax huv đros tuôr chiê têx tsưr ziv uô nox jông cxôngx nzor nhoz tiv phaz. Luz nênhx hlôngr yiêz, pox nhuôs tưz pâuz đuô, tso tsês têx phôngx cxưx pôngz kaz, tsik tsir têz tsir qơưk. Pox nhuôs sir zôngv khoa học kyz thuật trâu uô xênhz yar paz gra siêz tsơưr lươngv viv li luz nênhx hlôngr yiêz ntâu đuô, hâur xã tưz muôx yưv chor nênhs uô nox uô hâuk hênhr txix chos yuôx zêx, chos kok tsơưz…Tiv zix, chor yuôx zêx Shan tuyết nhoz Tà Xùa đros kror tsư kaz thiêz tsơưr lươngv tưz paz trâu ntâu ziv chuôz zis nhoz no muôx phênhv sâu siêz.

Tix lâus Ngô Văn Hoàng, phưv chủ tịch UBND xã Tà Xùa puz pâuz: Đros tsưr ziv tsik chiê ziv chuôz zis tưs tsik muôx tsiêz nox, chor ban nganhx huyện Bắc Yên đros xã Tà Xùa tưz tsưr tsix chiê nênhs muk sêiz nus thiêz khơưk muôz huv trâu chor chuôz zis pluôs hâur xã chiê pox nhuôs tok tsiêz. Đuô li, xã tsênhv tsưr tsix tsaz yênhx uô si, sik tưr chêix ntux yiêz li Sik lâuz pak, lêiv poz, sik truz hluô…ntơưv tsênhv qơư xã trâu chor jêx jok hâur xã:

“Xã tưz tso tơưv chox kriê chor jêx jok bax tsiêz cxix cxuô trâu chor ziv chuôz zis, qênhz shuôk jông chor chuôz zis pluôs chiê khơưk muôz huv thiêz cxur trâu chor chuôz zis pluôs nox tsiêz, taz por ziv chuôz zis tưs cux muôx tsiêz nox. Viv li tas nro cxuô chuôz zis, tiv zix zos chuôz zis pluôs hâur xã puôr lênhx muôx tsiêz nox hur si”.

Iz chêix ntux yiêz ho tror lok txos tox siêz Tà Xùa, huyện Bắc Yên, tỉnh Sơn La. Suôz kênhx, suôz trax đros đros suôz jov jêz, suôz tuôr nduôr tưz hêik tơưv iz shông yiêz muôx ntâu kror yiêz jông đuô, luz nênhx tsâu sor đuô nhoz ntơưv no./.

(Lik Thox cxiv sâu-cxêik nhênhv)