Lai Châu: Yuôx zêx, zos tsoz chos paz cxuz cêr yeiz pluôs trâu tsôngv box thax tsav tox siêz Xà Dề Phìn

Nhoz trâu thax tsav tox siêz đêz đrôngs, xã Xà  Dề Phìn, huyện Sìn Hồ zos suôv qơư muôx phênhv ntâu tsôngv box Hmôngz uô nênhx nhoz, cêr huôv tsar uô nox zos khov trâu têx liêx têz. Qir txix thax tsav yuôx zêx lâuk ntơưv qơư, 2 shông đhâu huyện Sìn Hồ tưz tso tơưv Nghị quyết huôv tsar thax tsav chos yuôx zêx chêx tsôngk nhoz suôv qơư no. Tox trôngz hâur pêk đo uô tsi jông kôngz, tso tsês  trâu têx đrox tsuôs tuôx phaz hnho hâur têx shông đrav ntêx mak nhiv no têx tox trôngz câuv har ntơư tưz njuôz xiêz, viv têx yuôx zêx hloz lox tuôx nzôngr vor. 2 shông xav txix hnuz gra têx zuz yuôx zêx lok chos, txos nhiv no yuôx zêx tưz hloz lox jông, qir khav tinhv tâu tiêk, têx yuôx zêx jông chos trâu thax tsav qơư no thiêz muôz cêr chiê siêz, njênhs njôngr trâu tsôngv box cxuô heir nênhs ntơưv qơư. Pos Mẩy Xênhv Zax, nhoz xã Xà Dề Phìn, huyện Sìn Hồ heik pâuz:

“Xuz thơưx zuk cux xav tsi tâu shor zuôr hloz jông lok tsi hloz, viv đrav ntêx cux chos iz cxiê têx yuôx zêx ntơưv no taz sik puôr lênhx uô tsi tâu trơưk tsưr ziv, siêz xar. Tâu canr bôv lok yax kriê tsưr ziv uô nox, tsôngv box tưz tror chos thiêz pov têx yuôx zêx tưz chiêx, hloz lox jông. Cur thiêz tsôngv box hâur xã lok six shir phaz, vav chiê siêz tiêk zuôr nzor tâu sâu đê”.

Txơưv tiêk zos tsoz chos yiêz, taz sik txos nhiv no tas nro xã tưz muôx 170 chuôz zis đas cir chos, ziv chuôz zis chos tsơưs cux iz ha ntâu, chuôz zis chos ntâu mak ndê txos xar 10 ha. Ntêr lok no tsôngv box tsuôk pâuz thiêz cor cav uô blêx, poz cưk sâuv têx liêx têz, mak nhiv no đros trâu canr bôv tsênhv qơư cxiz kôngz huyện li cêr paz, tsôngv box tưz jux juk uô sưv thiêz pâuz tu têx yuôx zêx. Phôngz yaox chos yuôx zêx nhiv no tưz chos ntâu nhoz trâu cxuô jêx jok hâur xã thiêz yênhx tsoz chos chênhr hlôngr têx kôngz uô đrav ntêx hâur thax tsav qơư. Zơưv Đặng Kiên, canr bôv kỹ thuật qơư cxiz kôngz huyện Sìn Hồ heik:

“Pêz tưz đros xã fuô kriê trâu tsôngv box chos zav yuôx zêx shan, viv zav yuôx zêx no jông chos trâu thax tsav tox siêz. Đros thiêz xã Xà Dề Phìn tsoz yuôx zêx hloz lox thiêz huôv tsar jông. Thiêz lar heik zos zav yuôx zêx no jông chos trâu ntơưv qơư no”.

Thâuv tsênhv nhoz tok têx yuôx zêx hlar jông sâu đê, nhiv no têx têz yuôx zêx lâuk 10 ntâu ha, yênhx puô shông zos qơư khov thiêz cux gra lok phênhv sâu tâu truôx trâu tsôngv box ntơưv qơư. Txix hnuz qênhz pov thax tsav qơư yuôx zêx lâuk, ntơưv qơư tưz hu zâuv tâu yênhx cxênhz lênhx kruô tuôx ndis shuôs uô si, cux li nriêr pâuz lok tsôngv box ntơưv qơư têx txux chi vênhx huôv. Khov li ntơư, đros trâu luôs hâux lưv muôs têx blôngx yuôx zêx njuôz, yuôx zêx kruôr chiv chir ciz, kra thiêz phưx vưv tsôngv kruô hâur têx hnuz lơưr tuôx nox nhoz, so ndis uô si seiz têz qơưk ntơưv qơư, tsôngv box  tưz muôx phênhv sâu tâu chiê truôx tuk luz nênhx. Zơưv Hôx Sinh Xênhv Muôk, nhoz jok Chang, xã Xà Dề Phìn, huyện Sìn Hồ heik pâuz:

“Iz shông chuôz zis vax yuôx zêx lâuk cux tâu sâu đê 2, 3 fâuv, iz fâuv sâu đê  tâu nhos 6-7 puôk cir, grê muôs nhiv no zos 25 cxênhz đeiv iz cir yuôx zêx njuôz thiêz 400-500 cxênhz đeiv iz cir yuôx zêx kruôr. Zuk muôs yuôx zêx cux tâu mê njik nhiêx chiê trâu chuôz zis zôngv thiêz txoz cxơưx trâu têx nhuôs muk cơưv ntâuz cơưv ntơưr”.

Yuôx zêx nhiv no tưz yênhx tsoz chos chênhr hâur thax tsav tox siêz xã Xà Dề Phìn thiêz jux juk hlôngr trâu têx tsoz chos txơưr đuô tsôngv box sđ iz txưv uô đrav ntêx. Đros trâu hâux lưv chêx tsôngk tu têx têz yuôx zêx nhiv kruôr chos, por hưv tsês chor yuôx zêx lâuk, tsôngv box tưz sik đros por hưv têx jôngr ntông pêv têx hâur đêx  chiê taz por tênhx qơư hur si thiêz hâur đêx trâu thax tsav yuôx zêx huôv tsar. Zơưv Giờ Xênhv Shôngx, Bí thư Đảng ủy, Chủ tịch Ủy ban xã Xà Dề Phìn, huyện Sìn Hồ heik:  

“Đhâu thâuv muôx tsưr ziv chos yuôx zêx mak xã cux tưz yênhx lix têx ban chox kriê, buôk ti fuô kriê trâu têx đoanx thêv muk hâur cxuô jok kriê tsôngv box tsưr ziv chos thiêz tu. Phongx kôngz nuv thiêz huôv tsar tox siêz thiêz qơư cxiz kôngz huyện cux tưz tso canr bôv buôk ti muk trâu xã chiê kriê tsôngv box. Iz chas ntơư xã cux tưz heik thiêz krêz tâu 4 lớp chiê kriê tsưr ziv chos thiêz tu têx yuôx zêx trâu tsôngv box”.

Tsoz yuôx zêx tưz chos tâu chiêx nhoz thax tsav ar têz nxaz Xà Dề Phìn thiêz hloz lox jông njuôz xiêz. Tsôngv box heir nênhs Hmôngz nhoz suôv qơư no  njênhs njôngr tiêk, co zuôr zos tsoz chos paz gra lok phênhv sâu tâu ntâu thiêz zos zav tsoz chos chênhr paz tsôngv box cxuz cêr yeiz pluôs truôx ./.

(Khắc Kiên-Riê Lâux cxeik, nhênhv)

PHÊNHV CXƠƯZ CXIZ UÔ KÔNGZ

Tsưr ziv chos poz cưk ntux tsâus

1. Six hơưv chos

Shông no sâu blêx chiv lax nzor đuô, viv li muôx ntâu ar chiê chos poz cưk chiv ntux tsâus. Thiêz poz cưk ziv chos tâu nzor ziv jông, viv li tsov six hơưv chos lok six zov chênhr chiê thâuv tsoz poz cưk cxơưr uô poz tsik trâus njiz ntux nas, tsik uô phiv liv txos luz poz. Viv li, chiv ntux tsâus chos ziv nzor mak ziv jông, fênhx six mak tâu uô zuz trâu hli 9, chos trâu kaz hli 9 txos hli 10 xiêz (poz cưk blâuv thiêz chor poz cưk muôx six hơưv hloz lox tsơưs thiêz sâu nzor đuô mak chos txos hnuz 15/10). Chiê bax chos cov huv mak pox nhuôs tsuv uô zuz poz cưk uô ntêx.

2. Tsưr ziv uô zuz poz cưk

- Tsâu nông:

Chor nôngz txix 0,5-0,6 cir chos trâu 360 yiv ndis, bâuv li 1.500-1.600 tsoz 630 yiv ndis ar đros poz cưk txuô thiêz 1.800-2.000 tsoz 360 yiv ndis têz chos đros poz cưk blâuv. (Đros poz cưk blâuv txơưv chos tuôz đuô taz sik njiêr poz cưk zâu đuô viv li cux bâuv li chor nôngz poz cưk txuô lơưv).

- Muôz nôngz poz cưk tsâu đêx nyiêz hur 8-10 six hơưv đhâu co muôz muk vâuv, zuôr vâuv tâu đros suôz jêz, xuô blêx, jông tiv zix mak zôngv suôz jêz nông chiê vâuv. Đhâu iz hnuz hmo mak nôngz zuôr tơưs câuk, tsuv uô jông shuôk zos nông hênhr mak zuôr uô trâu câuk poz cưk lưx. Tsuôk vâuv cov njiêr poz cưk piz tơưs uô câhk mak chox ciês muk chos, viv zos chiê câuk tuôx siêz muôx chas mak zuôr lax chos viv zôngx ziv uô chas lor, viv chas poz cưk lok six zov chênhr trâu poz cưk hloz lox.

- Uô zuz muôx ar puôz

Muôx ntâu tsưr ziv uô haz trâu zuz poz cưk, taz sik uô hnaz trâu zuz xưk li luz nduôr txâuv puôz zos tsưr ziv zôngx ziv uô, kinh tế, muôx chêx cur tiv zix. Qơư uô hnaz trâu zuz poz cưk tsuv muôx yar ntux, nkra đris, jông tiv zix mak uô ciês ntơưv têx ntus liêx têz zuôr chos tưz tâu uô đrox, ar hur thiêz tiêx, jê qơư muôx đêx, chiê zôngx ziv muôz muk chos.

Tsưr ziv uô: Muôz ar đros xuôz blêx, qir guôx cov siz bâus thiêz qir viv sinh Azotobacterin. Cux muôz nzir tâu mê njik qir Super chiê uô cov chas hlar sêi, muôz chor hmôngr ar blông cov siz bâus trâu sâuv kror qơư tưz tâu muôz xuô blêx lok sik puô blôngx tsơưz trâu hâur kaz, tuôz li iz tuk ntir têk txos iz tuk ntâu. Khov trâu six hơưv tsês nhoz hâur co bâuv chak chiê njuôk xav kror ar uô zuz poz cưk co cov huv đros.

Tok ar khor mak muôz pak cok lơưr tsưr ziv tưz njuôk uô ntêx. Muôz ntir têk tho iz luz kror hâur luz đraz, muôz luz njiêr poz cưk tsâu tưz piz tơưs câuk tso trâu hâur cov qơư tơưs câuk tis tuôx saz sâuv. Lơưr co muôz iz kror suôz jêz lok sik xuô blê cxuz trâu luz njiêr cưk.

Tsik so zưs đêx cov nông, thâuv ntux lok nas lox mak tsuv thêir vor, six hơưv poz cưk nhoz ntơưv qơư uô zuz jông tiv zix txix 5-7 hnuz, ntêr tiv zix tsik ntâu đuô 10 hnuz, zos tiêk six hơưv tsês zuz ntêr đuô mak tsuv zưs nzir qir NPK tor đêx trâu zuz poz cưk. Uô ntêx thâuv zuôr muôz zuz muk chos mak tsuv tsuôs yuôx phax tar caz hmoz trâu zuz txix yuôx Valydacin hov cuô đêx trâu zuz poz cưk.

Lok sik uô zuz trâu poz cưk

Sâuv chor liêx têz tâu uô ar tsơưs, ar jông mak jông đuô zôngv tsưr ziv no.

Tsưr ziv uô li đrav kaz: Uo ntêx thâuv hlêik blêx 2-3 hnuz mak zôngv tơưl, ler hâur kaz muôx blôngx tsơưz lok sik hnaz tax tho kror, ntơưr…puô, muôz mê njik suôz jêz tso trâu đhâu co muôz chor njiêr poz cưk nongz tso trâu sâuv chor suôz jêz co, tror muôz suôz jêz blôngr vor cov ntov chor nôngz poz cưk tsik so zưs đêx iz hnuz txix 2-3 jiês txos thâuv zuz poz cưk tuôx ntêr muôx iz zas ntâu txos oz zas ntir têk mak chox muk chos.

3. Tsưr ziv chos poz cưk thiêz tsoz phưz ntu xuz thơưx

- Uô ar, muôz poz cưk muk chos

- Tsoz phưz poz cưk ntu xuz thơưx:

- Tsuv sêiz shuôk zuôv qir, tsoz phưz nzor txix thâuv poz cưk piz tuôx txos thâuv muôx 5-6 đêiv blôngx, ntu no lok six zov chênhr chiê tsoz poz cưk hloz lox cov jông.

- Zos hnuz uô zuz poz cưk kruôr hênhr mak tsuv zưs đêx cov ar nzâuv uô cê thiêz tsoz poz cưk hlar chas yiêz sêi. Đhâu co muôz qir đạm thiêz lân tor đêx uô cuô zưs tsik so hâur 2-3 hnuz iz jiês.

- Zos zuz njiz ntux nas lok sik ar nôngz mak tsuv muôz lân super tor đros cuô jik zưs tsik so 2-3 jiês, jiês tov kaz kuôk jiês xuz thơưx 3-4 hnuz.

- Đêx zưs:

Poz cưk tsik nhiêx đêx ngaz, tiv zix zos ntu poz cưk tsênhv mok. Viv li tsik tsuv chiê đêx tâur hâur hâur pâuk poz cưk. Jông tiv zix mak chiê liêx têz kruôr thiêz xuôk đêx zưs trâu yênhx tsoz poz cưk. Zos tiêk ar kruôr hênhr mak muôz đêx khơưz cưx tso đêx trâu thiêz đhâu iz hmo mak tso đêx ntưk tas muk.

Txix thâuv poz cưk huôv tsar lox jông txos thâuv cxơưr, uô poz, zuôr tsês tâu đêx hâur kaz têx cưx chiê poz cưk muôx txâuk đêx./.

                                                                (Thanh Thủy-Lik Thox cxêik nhênhv)