Heir nênhs Giẻ-Triêng têx nxeik bax tơưk tsês trâu thâuv zuôr muk zuôr txir

Nhoz trơưk 2 saz ntus cêr HCM txix Nam trâu faz Bắc ntu muk đhâu 2 huyện Ngọc Hồi, Đắc Glei, tỉnh Kon Tum, zos lênhx tưs tiz jông seiz njiê mak zuôr pov tâu nênhs Giẻ-Triêng têx pơưs tơưk muôz tuv  jông tsês hâur tsêr tsar lơưx. Tsi thôngx li têx chuôz zênhx hâur tsêr, zos hur  si chuôz zis tul, têx pơưs tơưk muôz tuv siêz thiêz tsês jông co zos chor nxeik li. Chênhr viv li tsuôk mul iz ndis seiz jêx jok, suôr muôx pêk tsơưs pơưs tơưk zos pâuz luz jok co muôx bâuv li co lênhx nxeik tưz hloz tiêr gâux zuôr muk zuôr txir. Đros thiêz têx lênhx nxeik Giẻ-Triêng, hnuz nox yôngz lok tos pox zơưv tsêr, nhiêx cuz muôx tsi txâuk lok cux tsi uô chas, taz sik tơưk trâur li heik sâuv mak thâuv tưs tưz zuôr tsuv muôx. Lâul jok A Chơn, nhoz jok Đắc Ung, xã Đắc Nhoong, huyện Đắc Glei heik, chor tơưk ntơư zos tơưk zuôr txir, tơưk txix gơưv. Thiêz no zos qir tiv viv li chas têx nxeik Giẻ-Triêng ho seiz têx tơưk xưk li huv fuôr fênhx gâux đrâul:

“Nhoz thax tsav no ntux no hênhr, tơưk thiêx sor. Êv tơưk, uô jâuz uô mor nox. Tơưk cux xưk li têx blêx, cxur. Tsuv muôx hluôr tơưk thiêx chiêx tâuk”.

Đrav ntêx thâuv têx shôngz ntông tsênhv yuôr ntâu; txiêr, khơưk sâu têx tơưk tsi thôngx li nhiv no viv cui tinhv por hưv jôngr, chor nxeik Giẻ-Triêng tsưr ziv xeir txiêr tơưk zos têx ntông njênhx. Ntông njênhx lok six tơưr taz sik ndax, zôngx ziv fuô thiêz thâuv trâur chis jông, muôx ndêis. Qir hloz tiêr gâux jux juk, qir xar txos cêr uô gâux uô đrâul, siz hluz, txos siz zuôr uô txix gơưv mak kror xuz thơưx têx nxeik Giẻ-Triêng tsuv uô zos muk hâur têx har jôngr zok txiêr tơưk lol tsês. Chiê txiêr tâu têx tơưk gâux đrâul li heik sâuv, lênhx nxeik tsuv hla đhâu têx phiv liv, tsês ntâu six hơưv, đas jos, cêr hluz txiêr, khơưk têx tơưk, iz zav muôx hâur niêx hnuz, sưv đros luz nênhx xênhz huôx yênhx zav huv hâur lơưr cêr gâux cêr đrâul. Sơưr nhoz iz saz pơưs tơưk tưz siêz đuô lênhx nênhs, Y Nhớ shông no muôx 24 shông heik li no:

“Lênhx nxeik Giẻ-Triêng txix thâuv 15 shông zos tsuv pâuz muk txiêr tơưk. Txiêr tsơưs tsơưs txix 400-500 đra tơưk chiê heik lol lênhx nxeik Giẻ-Triêng li cêr gruôs, cêr khưr. Lênhx nxeik Giẻ-Triêng tsuv muôx đas jos, tsuv gruôs thiêx txiêr tâu tơưk ntâu”.

Têx lênhx nxeik heir nênhs Giẻ-Triêng hâux lưv txiêr tơưk gâux đrâul, cêr txix gơưv co uô hâur ntâu hnuz, ntâu hli, muôx têx hâur ntâu shông. Pơưs tơưk ziv lox, txiêr tâu ziv siz txis, têx zak tơưl tâu fuô tơưs jông yênhx têx blêis jông trâur, taz sik siz tuôr ziv tâu seiz zos lênhx nxeik co muôx đas jos, txơưx uô nox, gruôs khưr, moz siêz uô nuv. Têx hluôk tuz seiz njiê pov têx pơưs tơưk ntơư zuôr quyết tinhv muôz zuk cêr hluz trâu tul nxeik co. Siz zuôr ntâu shông, nhiv no tưz muôx 2 tuk nhuôv, taz sik tix lâus A Kham, nhoz jok Dục Nhầy 2, xã Đắc Dục, huyện Ngọc Hồi cux tsênhv ndo njôngr hâur đruôz siêz xưk li thâuv thâuv hnuz nox yôngz, gâux nhaz thiêz têx fôngx zưs êv 100 đra tơưk tuôx puz trâu tos tuz. A Kham thâuv tưs tưz shir phaz thiêz kruôs txos zuk pox niêv:

“Cur pov muôx pơưs tơưk lox li co mak shir phaz lol zuk pox niêv. Viv pov pox niêv muôx đas jos uô nox. 2 zos  gruôs thiêz moz siêz uô nuv. Cur pov shir phaz cơưk, viv zuk pox niêv gruôs thiêz txơưx uô têx nuv”.

Nênhs Giẻ-Triêng luz nênhx nhiv no cux tsi yuô khov ntâu lok têx pơưs tơưk. Têx hmo ntux no njiv tưz muôx pav sor vor. Hâux lưv uô jâuz uô mor nox, iz chas têx tơưk cux tưz muôx tênhv, muôx gas hlôngr, taz sik cêr cor cav bax tsês têx tơưk li heik sâuv cux zos iz kro thâuv tưs têx nxeik Giẻ-Triêng tưz zuôr tsuv bax. Lar heik zos cêr nênhx phôngz cxưx jông no tsênhv tâu chênhr têx lênhx nênhs por hưv, muôx vax huôv chiv chir cxiv kho chiê fiv đros luz nênhx niêx hnuz thiêz chei têz qơưk nhiv no. Niêv lâuk Y Châu, nhoz jok Đắc Ba, xã Đắc Dục, huyện Ngọc Hồi, zos iz hâur têx lênhx nxeik uô ntêx hlo sir zôngv lưv zav tơưk hlôngr têx tơưk njênhx chiê uô tơưk zuôr txir, txix gơưv heik pâuz, zôngv chor tơưk no cê zôngx ziv cê huôv tsar tâu kinh tế chuôz zis:

“Nhiv no pêz zuôr chor tơưk no chiê tsi tâu muk txiêr tơưk pêv têx har jôngr. Zôngv têx tơưk chiê zuôr txir tsi yuô phiv liv thiêz cux zôngx ziv đuô, zuk tsês tâu six hơưv, hnuz nhôngs huôv tsar uô lưv zav hâux lưv”.

Tsi tiêk no zos têx huv siz tênhv cêr gâux cêr đrâul, siz hluz, uô txix gơưv, chor nxeik Giẻ-Triêng têx tơưk co tsênhv zos iz kro lok sâuv têx nhuôs li siêz hluz niêv txir, gruôs uô nox. Hâur hnuz nox yôngz, lênhx gâux nhaz thiêz têx fôngx zưs êv têx đra tơưk tuôx paz niêv txir, têx cưr tix nênhx tsa tos pox zơưv. Lênhx nênhs tâu muôz tơưk nox yôngz mak lok six jông siêz thiêz lơưr tsuôk zôngv trâu hâur chuôz zis têx hnuz ntênhs, six hơưv zov chênhr xưz. Nhiv no hlôngr viv khơưk sâu, txiêr têx tơưk pêv har jôngr, chor nxeik Giẻ-Triêng zôngv chor tơưk ntông chos, lưv zav tơưk lok cux tâu. Luôs hâux lưv txiêr tơưk iz txưv zênhx zos têx nxeik li nuv uô hnhar, mak nhiv no muôx têx nênhs hâur tsêr thiêz fôngx zưs đros paz txiêr, sâu tơưk thiêz. Têx tơưk muôx txos yênhx puô đra, nhiv no cux tâu txo grêk tsơưs. Đros thiêz cxuô cxênhx fâuv hluôk tsưr ziv uô lơưr, cêr nênhx vênhx huôv viv li têx pơưs tơưk li heik sâuv tsênhv tâu chor nxeik Giẻ-Triêng choz kriê thiêz por hưv tsês, uô đreiv  hâur luz nênhx niêx hnuz./.

(Khoa Điềm VOVTN-Riê Lâux cxeik, nhênhv)

Hêir nênhs poz ziz Mường Lò suôz sênhr hêik cưr cxiêx

          Hêir nênhs poz ziz Mường Lò suôz sênhr cưr cxiêx hêik nthuôr uô cêr lov jêv hâur hmo 15 hli đra hli 1 hli ntux, zos hêir nênhs ntơư têx txux chi, vênhx huôv jông tsênhv tuôr tsês tâu muôx đros đrêiv hâur hêir nênhs co li luz nênhx. Pir li têx suôz sênhr hêik cưr cxiêx siz lưr muôx njiêz luk hêik lok cêr gâux cêr đrâus, zos iz tus nhiêv trâus iz tus thiêz têx tsưr ziv, siêz xar njôngr cov siz tâu lok uô txix gơưv, cxiv kho luz nênhx truôx tuk, yar ntux đris. Zơưv Đinh Công Thiết nhoz jos Đêu 2, xã Nghĩa An thị xã Nghĩa Lộ hêik cux hêik pâuz tiêk: Thâuv tsik tâu muôx chuôz zis, thâuv tưs jêx jos tsưr tsix hội, zơưv Công cux đros tsôngv tuz hluôk sđ hâur jos yuôz kênhx, hêik cưr cxiêx nthuôr uô lov jêv, chiê njiz thiêz uô cov sưv đros cxuô lênhx nxêik sđ. Thâuv ntơư, cê yuôz kênhx cê hêik cưr cxiêx muôx njiêz luk tiêk:

“Cur muk đhâu tsik pâuz pês tsơưs tus đêx, pês tsơưs luz trôngz thiêz muk đhâu ntâu hnuz cêr thiêx njiz tâu cox, zos cox hluz cur thiêz no, cur tror muk hêik niêv thiêz txir tuôx chox cox muk đros cur nhoz”.

          “Lênhx nxêik ho têz tiêk: “Cur niêv thiêz cur txir mak chox ntov chêi hênhr, cox tsuv muôx ntâu zav chox tuôx uô cêr chêi đaz kruôk, uô li cox pok uô tâu trơưk?”…Chênhr zos li hêik ntơư, tus tuz cox thiêx xar tâu tsưr ziv têz tus nxêik tiêk: Thâuv tưs cox nhiêv cur mak cur li tso tsês.

          “Hêir nênhs poz ziz Mường Lò têx tuz nxêik hêik cưr cxiêx siz lưr, phênhv ntâu zos chor tuz xuz hêik uô ntêx thiêz tuôx đêz njiê pov têx nxêik jông gâux mak pêz muk jê đros thav luk. Đhâu siz thav siz lưr cưr cxiêx, zos tus tuz thiêz tus nxêik co siz nhiêv mak pêz mav đros muk pêv tus nxêik co tsêr; txix ntơư, tưz muôx chôngz lênhx ntâu tus tuz nxêik tưz yenhx txix gơưv, uô luz nênhx yar ntux đris”.

          Phênhv ntâu, têx cưr cxiêx siz lưr ntơư zos chuôz piz sênhr suôz hêik muôx njiêz luk siz nus tiêk: “nhoz đêz sêiz pov cox jông gâux, cur xar đros cox uô fôngx zưs; đhâu ntơư têx nxêik ho têz tiêk: tix lâus, cox muk uô têz lok zos muk uô liêx, uô li cox pok tâu muôx chuôz muôx zis”

          Đhâu ntơư zos têx suôz sênhr cưr cxiêx muôx njiêz luk nus lok chuôz zis, vax tsêr nhoz li chas. Pos Hà Thị thu, nhoz jos Tông Pọng, phươngx Tân An, thị xã Nghĩa Lộ hêik pâuz:

          “Hâur niêx shông thâuv zuôr txos trâu chêix tsưr tsix ntênhk hội, hêir nênhs poz ziz li têx nxêik tưz bax tsôngk trik yo chiê tâu hnar đros chor tuz hâur jos hêik cưr cxiêx siz lưr. Thâuv hêik cưr cxiêx ntơư mak pêz tsuv tâu mnôngs sêz chor tuz ho têz hêik li chas? Pêz mav li hêik têz cov huv đros”

          Hêir nênhs poz ziz têx  suôz sênhr cưr cxiêx tưz zênhx muôx đhâu ntâu tiêv lok lok trâu nhiv no tsênhv khơưk tsês tâu tsik chiê pôngz plox. Thiêz hêir nênhs poz ziz tsôngv tuz nxêik hluôk têx suôz sênhr hêik cưr cxiêx siz lưr co, txơưv hêik yênhx tas hmo cux tsik tâu tas thiêz tsênhv uô trâu têx tuz nxêik siz sưv jê đuô, truôx siêz huôv tsar cêr uô nênhx đuô. Pos Điệu Thị Siêz, nhoz xã Nghĩa An, Thị xã Nghĩa Lộ, tỉnh Yên Bái hêik pâuz:

          “Hêik cưr cxiêx siz lưr, phênhv ntâu zos hêik trâu têx hnuz tsiêz thiêz têx hnuz tsưr tsix ntênhk hội hâur niêx shông. Hâur ntu ntơư, muôx six hơưv hnuz nhôngs so, têx tuz nxêik hluôk tâu muk uô si, tau siz njiz, siz thav. Taz sik, lok cêr gâux đrâus zos hêik đhâu têx suôz sênhr cưr cxiêx siz lưr thiêz tsênhv tuôr tâu tsês txos trâu nhiv no tsik chiê pôngz plox”

            Hêir nênhs poz ziz nhoz thax tsav Thị xã Nghĩa Lộ thiêz Mường Lò, tỉnh Yên Bái têx suôz sênhr cưr cxiêx siz lưr hâur chêix ntux yiêz, cux chênhr zos hâur ntu muôx chôngz lênhx kruô tuôx ndis ntux sêiz shuôk têz qơưs txos Mường Lò thiêz ntơư zos thax tsav qơư muôx đras blêx liêx ntâu tiv oz nhoz faz Bắc thiêz zos hêir nênhs poz ziz đuz thax tsav qơư nhoz./.

                                         (Tsu cxêik nhênhv-Đinh Tuấn-TTTB)