Muôs chêr - txox cêr cik moz HIV/AIDS

          Ntơưv Việt Nam, cxôngx têx lênhx nênhs xuz thơưx trâus moz pov muôx yưv txix shông 1990 ntơưv TP HCM, nhiv no tas nro têz qơưk muôx 213 cxênhz lênhx nênhs trâus moz HIV tsênhv nhoz uô nênhx thiêz muôx 107 cxênhz 800 lênhx nênhs moz HIV tưz trâus tuôs.

          Số laov co tso pov tsênhz mênhx têx riêz nênhs đros zav moz no. Taz sik, ntâu lênhx nênhs tsênhv tsi tâu tsov cưv txos chiê phax tar moz HIV, tiv zix zos têx lênhx nênhs uô hâux lưv muôs chêr. Đrav kaz no zos iz cxiê lênhx nênhs muôx iz ntu muôs chêr trâus cik moz HIV li têx luk pheiz kênh:

          “Uô ntêx thâuv pâuz zuk trâus moz HIV cur uô hâux lưv muôs chêr tâu 10 shông ntâu. Cur cux pâuz tiêk siz đênhr tsuv taz por, taz sik cux muôx têx jiês kruô tsi thôngx ziv”.

          “Cur thiêz cur tul hluz puôr lênhx zos hluôk tuz, cur tsuôk đros nưs iz lênhs siz đênhr tsi đros lênhx tưs txơưr, taz sik kuôk nor 3 shông ưz muk njuôs siv puôr lênhx trâus moz HIV”.

          Muôx ntâu lik zơưx thâuv siz đênhr tsi taz por, hâur co zos viv tsi tsưv ziv phax tar moz HIV, ntâu lênhx nênhs xar tiêk uô trâus to thâuv siz đênhr thiêx li trâus cik moz. Xar li co mak tsi zos, viv khoa học tưz heik HIV muôx hâur tas nro lênhx nênhs li trox nyar, siz đênhr li chas đros nênhs trâus moz HIV cux puôr lênhx zuôr trâus cik moz.

          Việt Nam zos têz qơưk xuz thơưx hâur thax tsav Châu Á-Thái Bình Dương thôngx ziv uô Liên hợp quốc li tsưr ziv 90-90-90 lok shông 2020. Co zos 90% nênhs moz HIV tâu pâuz txos zuk li qênhx shênhx moz HIV; 90% nênhs njuôs siv moz HIV tâu zôgnv yuôx ARV kho moz thiêz 90% nênhs tâu zôngv yuôx ARV kho moz tâu txu grês caz moz chiê muôx jông đas jos nhoz uô nênhx thiêz txu grês moz cik trâu lênhx nênhs txơưr.

          Hâur hnuz 14/8/2020 no, Thủ tướng chính phuv tưz thôngz đhâu hâux lưv têz qơưk phax tar moz HIV/AIDS txos shông 2030; hâur co muôx tsưr ziv tso tsês moz AIDS lok shông 2030. Hâux lưv cxiv tsa chiê uô tsuv taz por uô cxix cxuô, huv đros Đảng têz qơưs têx  chei lok côngz xưv phax tar moz HIV/AIDS thiêz huv đros hâur ntu têz qơưs hlôngr yiêz.

          Chei kho đuô, cxaz nzir iz cxiê grê Chei phax tar caz moz uô txu grês đas jos nhoz lênhx nênhs (HIV/AIDS) tưz tâu Côx hôiv thôngz đhâu hnuz 16/11/2020.

          Lơưr Bộ trưởng Bộ y tế Nguyễn Thanh Long, nhiv no hâux lưv njuôs siv moz HIV tưz tâu uô 100% nhoz têx huyện thiêz njuôs siv khav tênhv moz HIV tưz tâu uô ntơưv 100% tỉnh, thành phố. Njuôs siv khav tênhv HIV tâu krêz đar txos hur si cxuô huyện. Têx qơư njuôs siv khav tênhv HIV cux tsênhv tâu krêz uô siv ntơưv têx tỉnh tox siêz, đêz đrôngs. Bộ trưởng Bộ y tế Nguyễn Thanh Long puz pâuz:

          “Cxôngx têx lênhx nênhs njuôs xav trâus cik moz cxôngx têx lênhx nênhs trâus moz HIV mak thâuv siz đênhr tsi por vêv zuôr uô chuôz tsar cik moz HIV hâur côngv thôngx. Co zos kror coaz tsôngv. Thiêz hâux lưv tir tar cik moz HIV đhâu siz đênhr, pêz tsuv phax tar HIV trâu têx lênhx nênhs njuôs xav trâus cik moz, đrâuv co dưv phax trâu côngv thôngx...”

          Txơưv chính phuv thiêz têx ban, nganhx cxôngx trung ương txos têx tiv phaz nhiv no tsênhv sir jos krêz uô ntâu tsưr ziv chiê tir tar, txu grês moz siz cik thiêz ndar txos Việt Nam tsi muôx moz AIDS lok shông 2030. Têx tsưr tsix ntiêx têz cux sir jos paz pêz têz qơưk tir tar moz HIV/AIDS. Taz sik, shor pok uô tâu yênhx côngz, hâux lưv no khov ntâu txos cxuô lênhx tsôngv box li siêz xar, cxôngx co thiêx phax tar tâu moz HIV./.

(Hoàng Thái- Txâur Vax cxeik nhênhv)

Tsênhv chei paz trâu tsôngv box mênhx cxưx tsơưs nênhs thax tsav txov nhêv tiv zix

Têx tsênhv chêi paz huôv tsar uô nox, paz ciês nhiêx txiêx trâu chuôz zis pluôs tưz tâu xar La Pán Tẩn, huyện Mù Cang Chải, tỉnh Yên Bái  kriz uô lok six truôx jông. Txix têx phênhv paz no, tsôngv box nhoz ntơưv no tưz hlôngr yiêz tâu tsưr ziv uô nox, muôz chor zuz nôngz yiêz lok tsêz chos, uô cxaz chiv viv li tưz txo grêk tâu cêr yêiz pluôs. Oz pêz shông no, shông tưs zơưv Nủ Xênhv Thox nhoz jok Trống Tông, xar La Pán Tẩn, huyện Mù Cang Chải ziv chuôz zis cux tâu têz qơưk paz viv li tưz txo grêk tsơưs tâu têx phiv liv:

“Têz qơưk paz cxur mak cux tâu, nhiêx txiêx paz trâu ziv chuôz zis pluôs cux muôx, nôngz blêx, nôngz poz cưk cux tâu paz tas hur si”.

Tix lâus Cuôv Xênhv Zax nhoz jok Trống Tông ziv chuôz zis mak txơưr. Tix lâus tâu paz iz luz mêir lêix liêx têz zâu. Txix thâuv muôx luz mêir, lêix tas chuôz zis têx liêx têz, tix lâus Cuôv tsênhv muk paz lêix liêx têz trâu pox nhuôs hâur jêx jok chiê paz muôx nzir phênhv sâu:

“Nhiv no tâu paz mêir lêix liêx têz mak cux pov zuk uô tâu đuô. Lêix liêx têz tas muôz nzuôr cov hur si, muôz trox plênhr trâu thiêz muôz mêir đêi tsês cov siêz mê njik tsik chiê mêir xêz, lôngx đhok cux zôngx ziv đuô, zôngx ziv uô nox uô hâuk. Thâuv ntêx mak tsik txâuk nox, nhiv no cux tưz txâuk nox lơưv”.

Đrâuv paz zuz nôngz tsoz chos, chuôz zênhx uô nox, ntâu ziv chuôz zis pluôs nhoz La Pán Tẩn tsênhv tâu paz ciês txix nhiêx txiêx lơưr Thủ tướng Chính phủ li cuêz tênhv 102. Tsêiz no, zơưv Hảng Sa Súa nhoz jok La Pán Tẩn ziv chuôz zis muôx 8 lênhx nênhs mak tâu paz 800 cxênhz đêiv:

Xar La Pán Tẩn muôx 600 ntâu ziv chuôz zis, zuôr xar 4300 lênhx nênhs zos tsôngv box Hmôngz nhoz 7 jêx jok. Txix shông 2013 txos shông 2019, xav mak iz shông xar muôx 450 ziv chuôz zis pluôs tâu sơưv tsênhv chêi paz uô nox thiêz tsênhv chêi paz ciês txix nhiêx txiêx lok sik chuôz zênhx cxuô zav. Têz qơưk li sênhv chêi paz trâu ziv chuôz zis pluôs nhoz thax tsav txov nhêv tiv zix tưz tâu pêx xênhv njênhs njôngr; đros co pêx xênhv tưz pâuz sir zôngv phênhv pênhr nhiêx paz no cov huv tsưr ziv viv li tưz paz txo grêk cêr pluôs ntơưv thax tsav qơư hâur têx shông đhâu.

Thôngz đhâu chor tsênhv chêi paz ciês txix chuôz zênhx cxuô zav, xar Sơn Phú, huyện Na Hang, tỉnh Tuyên Quang tưz tsêx trung chox kriê kriz uô cxuô nro têx tsưr ziv sir jos khưr uô nox. Hâur co, xar moz siêz txos kriz uô têx tsênhv chêi paz trâu pêx xênhv, choz zok khoa học kỹ thuật, paz zuz nôngz, kriz uô ntâu đuô têx tsưr ziv kinh têr jông. Zơưv Hà Văn Đức, Phưv Chủ tịch Ủy ban xar Sơn Phú puz pâuz:

“Lok paz uô nox lơưr UBND tỉnh li Cuêz tênhv 27 chiê uô hax huv tsêx trung. Xar kriz uô sâuv thax tsav xar dự án huôv tsar zus njêl hâur pak đêx tênhv Tuyên Quang, sâu txix dự án no xav mak iz shông tâu xar muôx 70 triệu đêiv; dự án tu zus nhux đas tsêx trung, chos tâux VA06, hâur ntu kriz uô mak tâu pêx xênhv thôngx ziv đros uô thiêz chor dự án no cux tâu uô truôx jông”.

Đhâu têx shông uô lơưr Cuêz tênhv 102 paz txix cxuô zav, zơưv Lò Văn Hùng Trưởng phongx mênhx cxưx huyện Mường Nhé, tỉnh Điện Biên khav tênhv lok tsênhv chêi no tưz tâu kriz uô ndar six hơưv, ndax ndênhk, tsênhz mênhx thiêz huv đros lênhx nênhs ntơưv cxuô thax tsav qơư:

“Lơưr Thủ tướng chính phủ li Cuêz tênhv 102 lok paz ciês trâu tsôngv box mênhx cxưx tsơưs nênhs thax tsav txov nhêv tiv zix mak txơưv tiêk chor nhiêx paz tsuôk tâu muôx 100 cxênhz đêiv iz lênhx nênhs xưz cux tưz paz tâu trâu tsôngv box lok six ntâu lơưv. Têx paz no tâu phêiz uô oz phênhv. Iz phênhv zos paz njêr i ốt, oz zos paz zuz nôngz poz cưk, tâuv pâur. Lok njêr i ốt pêz uô hux thôngx đros ciês tổng công ty njêr VN. Lok zuz nông pêz uô hux thôngx đros ciês công ty zuz nôngz tỉnh Điện Biên tưz xưv lik jông lok kỹ thuật, tsoz chos hloz lox thiêz tsơưr lươngv jông. Đros chor pêx xênhv tâu paz mak xav tas nro huyện yênhx shông hla đhâu cêr pluôs zos 5% ntâu”.

Li co, zuôr khav tênhv tâu tiêk, tsênhv chêi paz uô nox tưz paz trâu tsôngv box mênhx cxưx tsơưs nênhs thax tsav nhoz đêz, tox siêz, thax tsav txov nhêv tiv zix muôx tâu têx zav zuz nôngz tsoz chos yiêz chiê chos thiêz tu zus. Txix co tưz paz hlôngr yiêz đuô luz nênhx, txo grêk tsơưs tâu cêr yêiz pluôs lơưr zơưv Lương Văn Tưởng, Tsar ban mênhx cxưx tỉnh Thanh Hóa hêik:

“Tsênhv chêi paz huôv tsar uô nox trâu chor chuôz zis pluôs mak pov tiêk tsaz yênhx no cux tâu uô jông. Paz chiê zuôr zuz nôngz tsoz chos kôngz nuv mak pov no zos iz tsênhv chêi lok six jông trâu chor chuôz zis pluôs, thâuv mak pêz hêik cov pêx xênhv sơưr đơưk chos chor zuz nôngz blêx yiêz taz sik gri ho civ đuô chor zuz nôngz blêx ntơưv qơư, muôx tâu tsênhv chêi paz no mak pêx xênhv cux zuôr muôx tâu chor nôngz blêx yiêz chiê chos, paz trâu tsơưr lươngv tâu gra siêz đuô. Muôz nôngz hênhr nhux đas txuôv sind trâu chuôz zis pluôs zus chiê paz trâu têx nhux đas ntơưv qơư huôv tsar jông đuô. Nhiv no iz shông iz huyện pluôs, huyện tox siêz cux tưz txo grêk tsơưs tâu txix 3-4% ziv chuôz zis pluôs”./.

(Giàng Seo Pùa-Lik Thox cxêik nhênhv)