Gia Lai: sir jos tuôr tsês vênhx huôv đruôs tôngx nxêz tôngx

Têx hnuz no, Pleiku Roh (phường Yên Đổ, TP Pleiku) li tuêv chor mê nhuôs zâu ntâus đruôs tôngx nxêz tôngx tsênhv tror shâuv đuô têx jax đruôs tôngx nxêz tôngx lov jêv chiê piêr kriê tos shông yiêz 2021. Tuêv chor nhuôs zâu ntâus đruôs tôngx nxêz tôngx muôx 17 lênhx, nhoz têx hov hnuz nhôngs txơưr taz sik puôr lênhx muôx iz kror xưk iz zav zos tâu nghệ nhân hluôk Siu Thưm (xênhz shông 1983) kriê ntâus đruôs tôngx nxêz tôngx. Tix lâuk Siu Thưm puz pâuz, shông 2008, thâuv tix lâuk nhiv kruôr zuôr pox niêv lok nhoz Pleiku Roh, nhoz no tsuôk muôx nênhs lâuk ntâus đruôs tôngx nxêz tôngx, viv li tix lâuk thiêx cuiz tênhv krêz lớp kriê ntâus đruôs tôngx nxêz tôngx tsi zuôr nhiêx txiêx trâu hluôk nênhs thiêz mê nhuôs zâu thâuv tsâus ntux. Lớp cơưv tâu tsôngv box lok six thôngx ziv thiêz muôx ntâu lênhx nênhs cxaz chuôz. Cux cxôngx co txos nhiv no, Pleiku Roh muôx cxaz 2 tuêv ntâus đruôs tôngx nxêz tôngx zos têx hluôk nênhs thiêz mê nhuôs zâu; suôz đruôs tôngx nxêz tôngx tâu ntâus hâur têx hnuz lov jêv nhoz jêx jos:

          “Qir thơưx cur tsuôk xar tiêk têx hluok nênhs nhiv no tsuôk khênhr zôngv internet thiêz trâus têx vênhx huôv txơưr zaz zâuv ntâu, tsi tsov cưv txos đruôs tôngx nxêz tôngx. Cur txơưx ntâus đruôs tôngx nxêz tôngx thiêz pov vênhx huôv no lok six jông, cur xar kriê trâu hluôk nênhs chiê tuôr tsês cxênhx nênhs tov ntêx li vênhx huôv jông no. Tov kaz no thâuv pâuz lok đruôs tôngx nxêz tôngx, têx hluôk nênhs, mê nhuôs tưz nhiêv thiêz cơưv shâuv lok six sei”.

Lâuk jos Siu Rên (nhoz jos O, xã Ia O, Ia Grai) puz pâuz, nênhs Jrai seiz đruôs tôngx nxêz tôngx zos chuôz zis li iz chuôz lov tsiv grê. Viv đruôs tôngx nxêz tôngx tsi zos ntâuk thâuv shir phaz lov jêv, thâuv muôx cêr pôngz siêz, mak tsênhv tso pov luz nênhx tsâu sor. Viv li, phênhv ntâu têx chuôz zis hâur jos O puôr lênhx sir jos zuôr iz phưv đruôs tôngx nxêz tôngx lok chiê zôngv hâur chuôz zis li têx hnuz coaz tsôngv, tsi tsuv muk kir jêx jos.

Tơư tês lok saz faz nja đei đruôs tôngx nxêz tôngx, lâuk jos Siu Rên heik, chuôz zos muôx 2 phưv, iz phưv tsiv grê, tsuôk zôngv chiê nênhs lâuk ntâuk hâur têx hnuz muôx ntênhs tuôs, pơ thi, tuô tưv. Lâuk jos zuôr kuôk nor ntâu shông lơưv đros grê zos 300 tsov đeiv. Yuôr iz phưv muôx 19 luz tsiv grê 60 tsov đeiv tsês chiê tuz hluôk ntâus hâur têx hnuz hơưv tsêr yiêz, hu plik hâur chuôz zis. Lâuk jos Siu Rên puz pâuz cxaz:

“Chor đruôs tôngx nxêz tôngx tsiv grê cur zuôr đhâu thâuv sâu kôngz tas muôx nhiêx txiêx, tsês trâu tuz nhuôs tov kaz no zôngv hâur têx hnuz ntênhs coaz tsôngv. Cur yax mông trâu tuz nhuôs zuk li phongz cxưx zos tsuv muôx đruôs tôngx nxêz tôngx, tsuv tuôr tsês, tsi cxoz muôs”

Lơưr chêx cuk thôngz sâu shông 2020 ntơưv Gia Lai tsênhv tuôr tsês tâu 5 cxênhz 600 ntâu phưv đruôs tôngx nxêz tôngx, hâur co muôx 930 ntâu phưv tsiv grê. Nhiv no, tas nro tỉnh muôx 948 jêx jos bâuv zuôr xar 80% jos mênhx cxưx tsơưs nênhs muôx đruôs tôngx nxêz tôngx. Hâur co huyện Ia Grai zos tiv phaz yuôr ntâu đruôs tôngx nxêz tôngx tiv zix.

Niêx shông, phênhv ntâu têx huyện, thị xã, thành phố hâur tỉnh li nganhx vênhx huôv puôr lênhx tsưr tsix têx jiês piêr ntâuk đruôs tôngx nxêz tôngx ntơưv qơư, khơưk muôz đruôs tôngx nxêz tôngx trâu têx jêx jos. Kror no tsi taz paz tuôr tsês hâux lưv ntâuk đruôs tôngx nxêz tôngx mak tsênhv cxơưz cxiz phongz yaox tuôrt sês pox nhuôs mênhx cxưx li vênhx huôv đruôs tôngx nxêz tôngx. Zơưv Nguyễn Xuân hà, Tsar phongx vênhx huôv-thôngz xor mông TP Pleiku puz pâuz cxaz:

“Niêx shông TP zuôr têx phưv đruôs tôngx nxêz tôngx khơưk muôz trâu jêx jos chiê shâuv, phongx mênhx cxưx cux tsưr tsix têx lớp kriê ntâus đruôs tôngx nxêz tôngx trâu cxênhx hluôk. Njiêz luv zos têx jax nxêz tôngx chax chês, muôx nênhs lâuk, lênhx txir ndâux txir luk kriê, viv li têx mê nhuôs zôngx ziv cơưv shâuv”.

Zơưv Nguyễn Đức Hoàng, Phưv giám đốc Sở vênhx huôv-thiv thao thiêz ju lix Gia Lai puz pâuz, hâur 15 shông đhâu, cxôngx thâuv vênhx huôv đruôs tôngx nxêz tôngx Tây Nguyên tâu UNESCO côngz jênhv zos chuôz zênhx phi vật thêv, tiv phaz tưz uô jông cam kết, cxôngx hâux lưv tsưr tsix têx ntênhs phêv đruôs tôngx nxêz tôngx lox, txos hâux lưv kruôk nghệ nhân đruôs tôngx nxêz tôngx, kriê đruôs tôngx nxêz tôngx lok kriê hâur tsêr cơưv:

“Tỉnh tsưr tsix Festival đruôs tôngx nxêz tôngx ntiêx têz (2009) festival đruôs tôngx nxêz tôngx Tây Nguyên (2018) thiêz pêz tsênhv thix ziv têx tiv phaz chox đruôs tôngx nxêz tôngx lok kriê hâur tsêr cơưv ntơưr”./.

(VOVTN-Txâur Vax cxeik nhênhv)

Lênhx hêik gâux Then nhoz jok Hon

          Suôz gâux then hêik uô lov jêv lul, zos zơưv Mã Văn Trực suôz sênhr, zơưv Văn Trực xênhz zus shông 1979 nhoz xã Vy Hương, huyện Bạch Thông. Txix thâuv zơưv Trực hloz lox muôx 5 shông, zơưv Trực tưz  cơưv shâuv hêik gâux then, trax tính thiêz txos shông 1996 txix thâuv muôx 16 shông, zơưv Trực tưz đros cxuô lênhx sđ nthuôr uô cêr lov jêv, heik gâux then, tâu kriz uô hâur huyện, hâur tỉnh thiêz yênhx iz lênhx hluôk nto bê hêik gâux then nhoz tỉnh Bắc Kạn.

          “Cur chuôz zis muôx pos côngz, zơưv côngz puôr lênhx pâuz hêik gâux then, pâuz trax tính thiêz thâuv cur tsênhv zâu, cur cux zênhx nhiêv têx txux chi ntơư cur thiêx cơưv shâuv hêik gâux then ntơưv chor lâuk thiêz cur hêik gâux then tưz tâu muôx 30 shông”

          Shông 2013, zơưv Mã Văn Trực thor so tsik uô hâux lưv têz qơưs, tror lok trâu jok Hon, xã Bành Trạch, nhoz jê thax tsav du lix pak đêx Ba Bể, Mã Văn Trực tưz kriz lớp kriê cơưv hêik gâux then, uô trax tính muôs trâu tsôngv kruô ndis shuôk têz qơưs. Đhâu ntơư tsik ntêr, zơưv Trực cux cxiv tsa tâu iz qơư “Hêik gâux then, trax tính, muôx 13 lênhx đros uô luôs hâux lưv hêik gâux Then ntơưv kror qơư co”, muôx chôngz lênhx kruô ndis shuôk têz qơưs cux tuôx sêiz thiêz pâuz txos têx txux chi hêik gâux then.

          Hâur luz tsêr tsar lơưx cê zos qơư nhoz, cê zos qơư kriê cơưv lớp hêik gâux then, trax tính ntơưv jok Hon, xã Bành Trạch, huyện Ba Bể thiêz  hâur zơưv Trực luz tsêr cux pov đêi ntâu đêiv ntơưr hâur cxuô jiês tưr hêik gâux, tâu huyện, tỉnh, têz qơưs kruôk txos. Zơưv Trực li pox niêv zos Đồng thị Viện, cux zos iz lênhx pâuz hêik gâux then nt bê ntơưv tỉnh Bắc kạn, thâuv ntêx zơưv Trực oz niêv txir cux zos siz pâuz đhâu cxuô jiês muk tưr hêik gâux then, đhâu ntơư zơưv Trực gơưr oz niêv txir thiêx siz sâu lok uô txix gơưv, uô luz nênhx yar ntux đris thiêz hâur kror qơư kriê cơưv hêik gâux Then co, zơưv Trực oz niêv txir tưz siz hlôngr kriê gâux Then, trax tính trâu cxuô lênhx tuz nxêik sđ. Mã Ngọc Ánh muôx 4 shông đros cơưv hêik gâux then, trax tính hêik pâuz:

          “Cur tưz pâuz sênhr suôz hêik ntâu jax gâux Then, trax tính thiêz cur txir cux zos iz tus pâuz hêik gâux, tsik so kriê cur cơưv shâuv hêik gâux Then”

          Suôz gâux then muôx njiêz luk hêik txos hêir nênhs Tày, Nùng chax chêk thor hmôngr, thor ntux yar ntux nas, phôngv shông yiêz, gâux siz lưr hêik lok cêr gâux cêr đrâus ….huv đros hêir nênhs co li luz nênhx. Zơưv bàn Triều Tình, nhoz huyện ba Bể hêik pâuz nzir:

          “Tix lâus Mã Văn Trực, iz chas hêik gâux nthuôr uô cêr lov jêv, tix lâus tsênhv kriê sđ cơưv shâu hêik gâux Then, trax tính, tsik chiê zuk hêir nênhs têx txux chi vênhx huôv jông trâus pôngz plox”

          Đros trâu luôs hâux lưv cxiv tsa qơư kriê cơưv shâu hêik gâux then, zơưv Mã Văn Trực cux tsênhv hêik trâu cxuô luz tsêr cơưv hâur thax tsav, zos lênhx shuv xênhz tưs nhiêv cơưv hêik gâux then, trax tính, zơưv Trực cux paz kriê trâu sđ.

          “Nhiv no hêik gâux then tưz tâu UNESCO côngk nhav zos iz zav vênhx huôv jông, têz qơưs, cxuô cấp cxuô ngênhx tsuv yax kriê chor hluôk nhiv no khơưk tsês tsik chiê têx txux chi, vênhx huôv jông ntơư trâus pôngz plox”

Luôs hâux lưv khơưk tsês zuk hêir nênhs têx txux chi, vênhx huôv jông, cux muôx chôngz lênhx ntâu tus uô tsik tâu, taz sik ntơưv jok Hon, hâur zơưv Mã Văn Trực luz tsêr tsar lơưx cux tsênhv niêx hnuz khơưk tsês tâu hêir nênhs Tày, Nùng têx vênhx huôv jông tsik chiê pôngz plox./.

                                              (Tsu cxêik nhênhv-VOV Đông Bắc)