Yuôx tuô đrox-uô phiv liv txos lênhx nênhs li đas jos nhoz tox siêz Tây Bắc

Tix lâus Lò Văn Thót ziv chuôz zis luz tsêr ntông nhoz jok Nậm Há 2, xã Noong Hẻo, huyện Sìn Hồ, tỉnh Lai Châu đhâu 3 hli lok no tsik hnor suôz luôs xav txix thâuv tix lâus tuk pox niêv zos niêv tix Lù Thị Thơm nox yuôx tuô đrox tuôs. Tsik muôx niêv, oz tuk mê nhuôs, tuk hloz muôx 6 shông, tuk zâu muôx 3 shông, tsuv siz jor chiê txir muk uô nox thiêz pluôs mor cux zos khov trâu chor nênhs nhoz iz ndis co, muôx pluôs tsâu, pluôs yêiz. Tror ndo txos hnuz co, cuô muôs ho tror ntưk lok sâuv tix lâus Lò Văn Thót luz njêx muôs:

“Jâuv tưs tsuôs đrox tas tsênhv yuôr yuôx mak cur muôz tso trâu hâur luz hnuz tsês tiv câuv tsêr. Tsuôk xar tiêk yuôx tuô đrox zos chiê tsuôs tuô đrox têx đrak liêx xưz viv li tsuôs tsik tas cur muôz tsês chiê chiv tov kaz tâu tsuôs. Tsik xar tiêk pox niêv zuôr muôz chor yuôx co lok nox. Nhiv no mak pêz txir tuz tsuôk pâuz sik hluz nriêr nox xưz tsik pâuz uô li chak”.

Iz kror pôngz siêz txơưr đuô zos oz niêv txir tix lâus Zax Thánh Giống, zus shong 1986 thiêz niêv tix Hạng Thị Của, zus shông 1983, nhoz ntơưv jok Huổi Toóng 1, xã Huổi Lèng, huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên. Viv siz char hâur chuôz zis, tix lâus oz niêv txir tưz muôz 7 hnaz yuôx tuô đrox tor hâuk. Hmôngr jông 10 phênhz tov kaz, pos Muôk Thị Pài zos tix lâus giống niêv zus pov viv li hu tênhv trâu trạm y tế xã Huổi Lèng chiê chơưv paz thiêz chox muk tsêr kho moz ndar six hơưv viv li tix lâus oz niêv txir tưz hla đhâu phiv liv. Nhiv no đas jos cux tsênhv tsik tâu muôx. Tsuôk mê njil xưz chor nhuôs, tuz zâu nhiv kruôr muôx 15 hli zuôr tsik muôx niêv, muôx txir, viv yuôx tuô đrox. Tix lâus Tsaz A Lồng, Trạm trưởng trạm y tế xã Huổi Lèng, huyện Mường Chà, tỉnh Điện Biên hêik:

“Hnuz co cur hu chor nênhs jor gra cxuô zav đros cur muk. Đhâu sêiz shuôk mak tưz lok six hnhar, viv li tưz cxax yuôx thiêz chơưv paz xuz thơưx thiêz hu nênhs paz txix tsênhv qơư tuôx”.

Đhâu xar muôx 2 shông tov kaz txix hnuz niêv nox yuôx tuô đrox tuôs, txir khiêr muk tsik lok, oz tuk nhuôs Bàn Xuân Cải (10 shông), Triệu Quang Tiến (6 shông) nhoz jok Khe Rồng, xã An Bình, huyện Văn Yên, tỉnh Yên Bái tsuv nhoz đros niêv têik tưz muôx 85 shông ntâu. Pêz pos tuz iz hli tsuôk muôx 270 cxênhz đêiv zos nhiêx têz qơưk paz chiê zuôr cxur nox cov đhâu hnuz. Cơưv tas ntơưr mak oz tuk nhuôs tsuôk zk nriêr jâuz iz ndis têx trôngz hâu njư njêr nox đros mor. Têx hnuz hmôngr jông muk zok cxov tâu tuk njêl lok uô nox mak pluôs co thiêz zos pluôs kaz xưz…Njiê pêz lênhx pos tuz luz nênhx, sơưr đơưk cux hluz hênhr, taz sik lênhx tưs cux txov nhêv viv li paz tsik tâu ntâu luôx tưs. Chor pox niêv hâur jok puz pâuz: Pos Hoàng thị Dé hluz oz tuk mê nhuôs tsênhv nhoz hnuz nhôngs hloz lox lok cux tsik pâuz uô li chak, pos tsuôk pâuz chiê chor nhuôs nhz hâur luz tsêr zâu no xưz, ho pos mak nhoz luz tsêr lav uô đaz tuôs iz saz. Cê muôz tuk cur đax đêx, cê suô qêz iz ndis vax tsêr cov hur si, Bàn Xuân Cải hêik:

“Niêv tuôs lơưv uô tsik tâu tuk tsi trâu oz cưr tix thiêz pos nox lơưv. Oz cưr tix tsuôk pâuz sik đros sik jos xưz. Cur mak xar cov muôx mor nox, muôx trik yo hnar, xar muôx ntauz ntơưr cơưv xưk li sơưr đơưk”.

Đros pêx xênhv tox siêz Lai Châu, sir zôngv yuôx por vêv đros tsuôs li yuôx tuô caz, yuôx tuô đrox hâur uô kôngz nuv chiê por vêv kôngz lôngk chor shông jê lok no muôx ntâu đuô. Taz sik, tiv tsưr ziv tsês chiê, sêiz shuôk uô tsik jông viv li têx txuz trâus tsơưr tưx ziv hnuz ziv muôx ntâu. Nênhs trâus zos chor nênhs lâul cux muôx, nhuôs zâu cux muôx, pâuz tsik tsênhz nox tau cux muôx, cxoz cxuv nox cov tuôs cux muôx. Tiv phongx cxưx, thax tsav cêv kuôk, nhoz đêz chor qơư njuôk kho moz, tsôngv box cxuô mênhx cxưx tiv phaz tsik so sir zôngv tsưr ziv chơưv kho cxôngx nzor muôz yuôx njuôz trâu hâuk, iz cxiê jiês thâuv chox tâu nênhs moz muk trâu qơư njuôk kho moz xã lok sik têx qơưk kho moz thênhv siêz đuô chêk tưz lis lơưv.

Zơưv Bùi Tiến Thanh, phưv giám đốc sở y tế, Giám đốc tsêr kho moz Đa khoa tỉnh Lai Châu puz pâuz: hâur y học, chor yuôx zuôr uô trâus tsơưr tưx, tuôs nênhs puôr lênhx tâu muôs trơưk ntơưr, muôx cưk yuôx kruôz kriê. Taz sik, đros yuôx por vêv đrox tsuôs, lênhx tưs cux pâuz tưx lok six siêz, taz sik muôl muôs, sir zôngv thiêz sêiz shuôk hok tsik tâu uô jông uô. Thâuv sir zôngv trâu tsoz chos, tiv pox nhuôs jênhv pâuz tsik cxuô viv li yuôx tsuôs, cêv kuôk thâuv sâu tsik taz por. Co cux zos qir tiv txix hâur shôngk shông txos nhiv no, taz viv tưz txêik kho zuôr xar 40 lênhx nênhs trâus tưx yuôx por vêv đrox tsuôs:

“Qênhx shênhx trâus tưx nhiv no tsênhv chuôz ndê, tiv zix zos tsuôs yuôx por vêv đrox tsuôs pâuz tsik tsênhz lok sik luôs cxoz txưv muôz trâu. Yuôx por vêv đrox tsuôs nhiv no muôx lok six ntâu sâuv ciêz đrôngs, pêx xênhv chiv chir zok zuôr lok six zôngx ziv, zuôr tâu ntơưv têx ciêz, zuôr ntơưv têx quán, ntơưv têx qơư muôs huv. Zos tiêk nox tâu tsơưs mak zuôr chơưv paz tâu, zos nox ntâu mak zuôr moz trâuv, moz siêz thiêz zuôr trâus tuôs”.

Thạc sỹ Nguyễn Thế Dũng, Trưởng khoa Hồi sức-Tir tar tưx, tsêr kho moz đa khoa tỉnh Điện Biên puz pâuz: 90% ntâu trâus tsơưr tưx yuôx tuô đrox muôx tsơưr Paraquat puôr lênhx trâus tuôs thâuv tuôx tsêr kho moz, chor tsênhv yuôr mak cux lax kho tâu jông chox lok tiv phaz cux trâus tuôs iz ntu tov kaz no tsik ntêr. Kror tsuv cxơưx zos hâur 5 shông tror lok no, chor nênhs trâus tsơưr tưx yuôx tuô đrox ntơưv Điện Biên tsênhv chuôz ndê, iz shông puôr lênhx muôx txix 20-40 lênhx, ciês 8 luz hli hâur shôngk shông 2017 tưz txêik kho xar muôx 30 lênhx. Cux lơưr Thạc sỹ Nguyễn Thế Dũng, tsơưr Paraquat hâur yuôx tuô đrox tsênhv zuôr uô phiv liv tsik jông trâu cxênhx nênhs tov kaz zos tiêk nênhs trâus tưx tâu chơưv kho jông./.

(Nhóm PV Tây Bắc-Lik Thox cxêik nhênhv)

Tsưr tsiv phax tar moz đrôngs nyar nhoz têx tsiêx lox hâur cheix ntux nas

*Qir tiv:

Moz tiv nưk muôx nưk iz zav caz moz uô huôv moz, thiêz siz cik tâu txix têx jâuz, krâur nox, đêx hâuk lok sik txix têx tuk tsiêx muôx moz li têx jik, kâuz ndâus...... trâu chor tsiêx tsi muôx moz.

Moz cux muôx têx huôv xênhz tiv têx caz moz muôx nhoz hâur đros chêr  lok sik txix cêr uô pa thâuv ntux txơưr txar. Têx tsiêx trâus muôx moz tsi yuô muôx đas jos tir moz zôngx ziv trâus moz đrôngs nyar thiêz huôv uô moz lox.

Moz muôx têx huôv xênhz hâur niêx shông thiêz muôx nhoz hur tiz si trâu cxuô thax tsav qơư, taz sik khênhr huôv xênhz ntâu hâur cheix ntux nas tiv têx caz moz siz cik trơưl đêx thiêz lo trâu têx jâuz, krâur nox.

* Moz huôv xênhz:

Moz đrôngs nyar khênhr huôv uô moz nhoz têx nhux tưv, six hơưv moz tsuôk txix 1-3 hnuz, thâuv trâus moz tuk tsiêx muôx têx kror yưv li đrav kaz:

Tsi jov jâuz, gênhs, tuk tsiêx cuz siêz txix 40-42 tưv, lok cuô muôs, cuô njưs tsi so; têx kror muôs, kror ndâux, kror njưs, têx tơưr grêix pov tơưv têx luz poz liêz mê njik đuz....

Iz cxiê tuk tsiêx trâus moz hâur đros chêr, moz hâur plaz mak muôx yưv têx li: Tuk tsiêx co tso kuôr uô cuô, seiz têx qir muôx nyar shơư....

Zos trâus moz lox mak tuk tsiêx cuz cuz 42 tưv, nhoz tsi tsưv, nti phaz pho, muôz tâuz hâu tsông trâu têx faz nja, tuôs sei hâur iz hnuz iz hmo.

Têx tuk tsiêx trâus moz tsi tuôs mak zuôr nzênh uô moz lox hâur đros chêr, muôx kênh thâuv tso kuôr uô cuô, muôx kênh jâuk tso tsi tâu kuôr, moz têx têk tơư, poz cxa, moz siêz moz njưk. Hâur 2, 3 ciêz , tuk tsiêx co muôx têx zuôr jông moz jux juk taz sik lok six zuôs.

*Tsưr ziv phax tar moz:

Niêx shông, tsuv cxax yuôx vắc xin phax tar moz đrôngs nyar 6 luz hlik iz jâuk thiêz cxax uô ntêx thâuv zuôr txos cheix ntux nas txix iz hâur têx yuôx vắc xin li đrav kaz: Yuôx vắc xin tor shơư formol thiêz keo phèn, yuôx vắc xin muôx jos tar têx moz gênhs....

Bax cxix cxuô têx jâuz, krâur trâu tsiêx nox uô ntêx thâuv zuôr txos cheix ntux nas, tu jông têx tsiêx cxu taz por muôx đas jos tir moz gênhs.

Tsi so tsuôs yuôx tuô, lov têx caz moz trâu têx qơư tu zus thiêz cơư tsiêx./.

(Thu Thùy-Riê Lâux cxeik, nhênhv)