Tsês six hơưv, hâux lưv uô trâu tsôngv box Cơ Tu pluôs nhoz Quảng Nam

Xã A Xan, huyện tox siêz ntus đriv Tây Giang, tỉnh Quảng Nam nhoz kuôk đêz huyện muôx 30 ntâu cêik cêr. Suôv qơư no, iz chas muôz têx ar luôx ndu uô têx tưx têik txix ntâu tiêv lok nhoz jok Ka Noonh tsênhv uô luôs hâux lưv hiêz tơưz, hiêz lêr thiêz uô pax ntâuz, xơưs tsôngk tril yo hnar thiêz. Cux seiz têx xiv huv mak nênhs Cơ Tu uô lơưr têx tsưr ziv nhiêk txơưr nhiêk tsi siz thôngx. Niêv lâuk A Lăng Thị Chích, Chủ tịch Hội Liên hiệp pox niêv xã A Xan heik pâuz, chiê hiêz tâu luz cơưv êr blêx, sâu têx kôngz lok sik têx luz cơưv mê nhuôv zâu mak tsuv pôngz tas yênhx hli thiêx uô tâu. Luôs hâux lưv hiêz tơưz, hiêz lêr, hiêz cơưv mak tsuv txơưx hiêz,  joz têx ndâu siz luôs thiêx hiêz tâu jông, txir nênhx nênhs Cơ Tu tưz max mav shâuv fuô ndâu, joz ndâu, hiêz uô tâu têx đeiv lêr, luz tơưz thiêz cơưv jông gâux. Niêv lâuk A Lăng Thị Chích xar tiêk, uô chas ho tsi muôz têx xiv huv ntơư muôs hâur ciêz đrôngs, muôx phênhv sâu tâu trâu tsôngv box?“Nhiv no, tsôngv box li cêr phiv liv zos hiêz uô tâu têx huv li heik sâuv phênhv ntâu chuôs li tsi muôx lênhx nênhs tưs sâu zuôr, tiv cêr mul lok đêz. Cur xar, tsuv yênhx lix têx paz, yưv pênhr uô thiêz kriê trâu tsôngv box. Têx nênhs lâuk muôx txux chi tsưr ziv uô taz sik ziv hnuz ziv tsi muôx chor nênhs txơưx hiêz thiêz uô têx nuv co jux juk, kriê tsi tâu trâu cxênhx hluôk tov kaz. Viv lơưr xar tiêk, têx co tsi trâul txos, nhiv no đaz tsi cux zos zôngv txos zak zưr thiêz xiv huv txix tiêx đras tuôx zôngx ziv đuô, tsi muôx lênhx tưs zuôr thiêz zôngv txos têx li heik sâuv, viv li tsôngv box lơưr cux tsơưs hiêz têx lêr, tơưz thiêz cơưv”.

Txix thax tsav tox siêz ntus đriv Tây Giang lok trâu huyện Đông Giang, tỉnh Quảng Nam, ntâu luz jok tsôngv box Cơ Tu tsênhv tuôr tsês têx txux chi cêr nênhx vênhx huôv thâuv nzor. Jok Bhơhôồng nhoz xã Sông Kôn, huyện Đông Giang ntêr lok no tâu tsôngv kruô pâuz txos đros thiêz ntênhs hội gâuk nhux tưv, đhiê  nthuôr uô lov jêv da dá....đros trâu uô pax ntâuz xơưs tsôngk tril yo, hiêz cơưv cux li tsaz yênhx uô têx zav nox kaz tror tâu uô đuô muôx cxix cxuô thiêz ntâu zav jông. Nhoz no, Tsưr tsix lox tôngv ntiêx têz ILO fuô uô Dưv anr “chuôz tsar uô têx nuv ju lix ntơưv têx huyện sâuv ar nhoz tỉnh Quảng Nam”. Đhâu ntâu shông fuô uô, txix lav uô iz kro mê njik, tsôngv box qir cxaz chuôz uô ntâu đuô, đros trâu cơưv đhâu têx txux chi tsưr ziv uô, uô tâu ntâu zav xiv huv jông, tsơưr lươngv siêz. Zơưv B’Rúi Thiện, nhoz hâur jok heik pâuz, nhoz tox siêz li no mak muôx ntâu car thênhx, shôngz, têx hmaz uz no. Co zos iz kro jông chiê tsôngv box huôv tsar uô têx nuv li: Hiêz lêr, hiêz tơưz, hiêz cơưv....phưx vưv luz nênhx xênhz huôx. Zơưv Thiện cxơưx tiêk, tsav txos iz hnuz tưs, tsi muôx têx shôngz ntông, car thênhx li heik sâuv jux juk, zuôr lax tuôr tâu tsês  chor lâuk têx txux chi, nuv uô thâuv nzor“Têx shôngz, car thênhx pêv har jôngr muôx, taz sik tsôngv box niêx hnuz muk hâur xuz jôngr, xuz tsuôs txiêr. Zos pêz tsi chos nzir mak zuôr tas jux juk mul, tsi muôx chiê trâu hiêz tơưz, hiêz lêr. Viv tiêk têx cơưv, lêr thiêz tơưz hiêz co zos tsi muôx shôngz mak uô tsi tâu”.

Nhiv kruôr no, Việt Nam Hiệp hội muôs têx xiv huv li heik sâuv trâu luôs 2 chas têz qơưk đrâuv tthiêz Dưv anr Trường Sơn Xanh zos Cơ quan huôv tsar ntiêx têz Hoa Kỳ (USAID) tsưr tsix uô dưv anr mê “Hlôngr yiêz tsưr ziv huôv tsar uô nox truôx trâu têx côngv thôngx heir nênhs tsơưs thôngz đhâu huôv tsar uô têx hâux lưv hiêz tơưz, hiêz lêr li heik co thiêz chos yuôx njuôz chiê por hưv têx muôx jông nhoz tỉnh Quảng Nam”. Dưv anr zuôr muôz hâux lưv uô truôx, cxaz nzir phênhv sâu tâu tsơưs tsơưs 20% trâu 2.500 ntâu lênhx nênhs nhoz têx huyện tâu têz qơưk moz siêz txos uô têx hâux lưv li heik sâuv. Hâur co phênhv ntâu zos pox niêv thiêz têx chuôz zis pluôs tsôngv box Cơ Tu. Xuz thơưx, Việt Nam Hiệp hội heik ntơư tsưr tsix kriê txux chi tsưr ziv, tso lênhx nênhs tuôx kriê nhoz ciês ntơưv qơư chiê paz chos yiêz 100 ha car thênhx, por hưv, kriê txiêr truôx 50 ha car thênhx hâur têx xuz jôngr chiv xênhz đrox tsuôs trơưk cui tinhv. Zơưv Lê Bá Ngọc, Tổng Thư ký Hiệp hội muôs VN têx xiv co trâu luôs 2 chas têz qơưk đrâuv heik pâuz:“Pêz huôv tsar uô ntâu têx xiv huv phưx vưv trâu ciêz đrôngs ju lix thiêz xiv huv mak muôx têx sik côngv tâu đros doanh nghiệp chiê muôs trâu luôs 2 chas têz qơưk đrâuv. Chênhr viv cik txos muôs trâu têx têz qơưk đrâuv thiêx tsiv uô ntâu têx xiv huv. Muôx têx doanh nghiệp nhiv no tưz xar yưv pênhr đros tsôngv box uô, muôz trâu lơưr cêr tso siêz huôv tsar uô nox mak têx hâux lưv li heik sâuv zuôr jux juk tror tâu khưx phưx, uô đuô xưz”./.

(TTMT-Riê Lâux cxeik, nhênhv)

Lênhx nôngx mênhx lâuk Bến Tre txơưx uô kôngz nuv, uô ntêx hlo uô hâux lưv jông siêz

          Đros muôx nhos 2 cxênhz yiv ndis ar vax niêv txir tsês chiê nhoz thiêz tsêz chos cxuô zav tsoz chos li: txir dừa, txir tsơưz, txir lưv tsiz lok zos txir nhãn... tsi muôx chêx cuk, shông 2004, pov tsoz txir lưs jôngr tơưr njuôz huv đros chos ntơưv ar têz xã Quới Sơn viv li zơưv truôx siêz zuôr nôngz lol chos. Zơưv sir jos cơưv shâuv tsưr ziv tsoz phưz cxôngx têx lênhx nênhs chos uô ntêx, cán bộ kỹ thuật viv li vax txir lưs jôngr tơưr njuôz huôv tsar jông, txi txir nju. Chiê phưx vưv niêv ciêz muôs tơưv saz đrâuv têz qơưk, zơưv Trịnh Ngọc Trung chos txir lưs jôngr lơưr trâur nuv taz por sinh học VietGap li: tsi zuôv qir ntâu, tsi tsuôk yuôx hóa học ntâu, chuôz tsar sir zôngv qir guôx, tsuôk yuôx sinh học, uô trơưk cán bộ cxiz kôngz li têx tsưr ziv heik kriê. Khov co mak zơưv li vax txir lưs jôngr tsi taz tax yar lengx siêz mak tsênhv muôx tsơưr lươngv jông, tâu tsôngv kruô hâur thiêz saz đrâuv têz qơưk nhiêv txos. Cxênhx txuôk tâu cxôngx hâux lưv chos txir lưs jôngr, zơưv chuôz zis tưz krêz đar cxaz mênhv chêx chos zos 1 hecta txir lưs. Chiê cxênhx txuôk đêx, txu gris nhiêx txiêx ntiêr lênhx nênhs uô hâux lưv, nhiv no, zơưv Trịnh Ngọc Trung li vax txir lưs jôngr tơưr njuôz tưz đhok cxaz cxix luôk chiv chir zưs đêx. No zos vax txir lưs jôngr jông ntơưv tiv phaz, tax zuôr xar 20 tênhr iz hecta, sâu liv tâu 500 tsov đeiv ntâu iz shôngk:“Cur li chênhz zênhv mak tsuôk zos tsoz phưz jông vax txir lưs lơưr têx lênhx nênhs khoa học li heik kriê. Tiv 2 zos cur zuôv qir huv đros, yax six muk seiz vax, chiê pov caz hmoz, nzor khưx phưx mak txir lưs txơưv huôv tsar jông. Lơưr cur đrâuv gruôs uô lox tôngv mak zaoz zux mê nhuôs jông chiê cơưv ntơưr txos qơư, tiv iz zos tsoz phưz tâu trâu zuk, tiv oz zos phưx vưv têz qơưk”.

          Cxôngx shông 1989, zơưv tâu xeir uô Tuêv tsar Tuêv sik hux jos chos txir lưs jôngr tơưr njuôz Phú Thành, xã Quới Sơn, thiêz uô Giám đốc HTX txir lưs jôngr tơưr njuôz Quới Sơn, zos lênhx nênhs hâur Hội đồng quản trị HTX txir lưs jôngr tơưr njuôz Bến Tre. Six hơưv đhâu, zơưv tưz gôngr côngv lok six ntâu lol tsưr tsix no li huôx tôngv, tiv zix zos choz kỹ thuật trâu nôngx mênhx tiv phaz chos txir lưs jôngr taz por sinh học, nriêr niêv ciêz sâu zuôr xiv huv. Khov co mak nhiv no, txir lưs jôngr tơưr njuôz Quới Sơn tưz tâu ntâu lênhx nênhs pâuz txos, sâu zuôr tas xiv huv chos tâu. Thâuv muôx tâu kinh têr jông đuô, zơưv Trịnh Ngọc Trung sir jos uô côngz xưv jông siêz. Zơưv vênhv tôngv gôngr côngv nhiêx txiêx iz shôngk tâu 100 tsov đeiv ntâu chiê khơưk muôz học bổng trâu shux xênhz pluôk, khơưk muôz huv chơưv paz, paz txưv tsôngv box pluôs cxiv pas đêx, cxiv qox zaoz thôngz nôngx cxênhz ntơưv xã Quới Sơn thiêz Giao Long...Lok hâux lưv no, zơưv Trịnh Ngọc Trung pheiz kênh:   “Cur pov hâur xã hội tsênhv muôx ntâu pox nhuôs txov nhêv, viv li cur vênhv tôngv fôngx zưs hâur Hội jông siêz Thành phố HCM lơưr lok six thôngx ziv thiêz paz cur. Cur chuôz zis li siêz xar njôngr zos uô tâu hâux lưv co. Lơưr li cêr shir phaz cux zos cur chuôz zis li cêr shir phaz”.

          Zơưv TRương Thành Vũ, Chủ tịch Hội nôngx mênhx xã Quời Sơn puz pâuz, nôngx mênhx Trịnh Ngọc Trung tsi taz zos lênhx nênhs muôx hnuz nhôngs siêz txơưx uô hâux lưv mak tsênhv zos lênhx nênhs uô ntêx hlo hâur cxuô phongz yaox, tiv zix zos côngz xưv jông siêz:“Zơưv Hai Trung zos lênhx nênhs uô ntêx nyuôk hâur côngz xưv xã hội. Tiv iz zos paz tiv phaz vênhv tôngv têx lênhx nênhs jông siêz uô côngz tsinhx li qox, pas đêx trâu têx ziv chuôz zis pluôs. Đrâuv co, six hơưv đhâu, Zơưv tsênhv cxaz chuôz seiz car HTX txir lưs jôngr, tuêv sik hux jos lok six muôx chêx cuk. Zơưv tâu bo xeir zos lênhx nôngx mênhx txơưx kinh doanh cấp tỉnh thiêz nhiv no tsênhv paz đăng cir zơưv zos nôngx mênhx txơưx uô kinh doanh cấp trung ương”./.

(Txâur Vax-ĐBSCL)