Grêix kâuz-Nênhs Mường Phú Thọ li iz zav nox kaz

Pos Sa Thị Tâm, heir nênhs Mường nhoz jok Xuân, xã Kim Thượng, huyện Xuân Sơn, tỉnh Phú Thọ zos lênhx muôx tsưr ziv uô tâu kaz têx grêix kâuz. Pos Tâm heik pâuz: Xả cov chor grêix kâuz jông nox, tsư ha, mak tsuv xeir tus buô muôx nhos 25-30 cir chiê tuô zuôr grêix, khênhr zos chor buô hmôngz, plâuz ntêr. Tuô tsênhr tâu, muôz hlơưr cov chor tơưr đax, tis cxiêz cov tus buô zuôr luôs siêr jông nox. Đhâu co li xeir zuôr chor grêix 2 saz njas, 2 saz pưs pư, lok sik chor grêix ntơưv 2 saz ntha iz đraz trok, iz đraz nyiz siz shơưk ntơư chiê cxôngr uô têx đưz đeiv nhiêk njêik, mê tsơưr, muôz têx lênhs luôk hur si muk. Đhâu bax tâu têx grêix li heik co tas, mav muôz têx txux lov, têx zav zuôr muôz lok uô shơư đros ntơư ciz. Grêix kâuz mak têx txux lov co zos thâuv tưs tưz zuôr tsuv muôx, đhâu xeir tâu cxur, poz cưk kaz thiêz hur mak muôz ciz cov gis, zos ciz tsi yuô gis mak cux tsi tsư ha, ciz gis đhâu hênhr cux tsư cuz hnhiêz tsi kaz:

“Muôx 2 tsưr ziv uô, iz zos uô grêix ciês xưz, 2 zos uô grêix, muôz tâuz ntôngk lol zos mâuv cuôz lok tso shơư, zos tso tâuz ntông trâu mak chor grêix kâuz sei đuô, tso tas li muôz têx hmôngr cưk, hmôngr cxur ciz gis, jov tâu co tso trâu. Jông đuô hur si zos uô hmôngr cưk. Poz cưk muôz ciz gis, đhâu ntơư jov uô hmôngr fmông trâu chor grêix mak tưz hnor tsư kaz, xar nox  li lơưv, no zos nênhs Mường iz zav nox kaz”.

Trơưk li pos Tâm, thâuv ntêx chor lâuk uô grêix kâuz chiê bax tsês tâu nox ntêr hnuz. Đhâu thâuv muôz chor grêix tor đo shơư trâu têx hmôngr cưk tâu, mav xeir txiêr têx zar shôngz tsi yuô lâuk, tsi yuô mok hênhr ntơư chiê ntiv chor grêix. Thâuv ntiv grêix, muôz mê njik têx blôngx tuôz thox puô trâu hâur kaz tras cov thiêx tsi kiêk nênhs, tsi tuôx pưv, chor grêix li kâuz tâuk tuôx. Thâuv ntiv grêix tsuv ntiv niêk chênhr, cov grêix tsi đriv pa, zos tsi uô li mak grêix zuôr tsi kâuz thiêz tsi kaz:

“Thâuv ntêx lơưr châur lâuk uô grêix kâuz đo shơư tas têx txux lov, hmôngr cưk li heik sâuv, tso hâur tos trax shôngz, lơưr  tiêk grêix 3, njêl 7. Tsênhz đuô zos grêix kâuz mak 3 hnuz txơưv jông nox, hok njêl mak chiê 7 hnuz thiêx jông nox”.

Nhiv no, grêix buô muôx muôs ntâu trâu ciêz đrôngl, thâuv tưs xar uô grêix kâuz nox cux tâu, txơưv chuôz zis tưs cux muôx têx uô tâu hur si. Grêix kâuz uô vâuv tsês 3, 4 hnuz cux txơưv jông nox. Nox grêix kâuz tsuv nox nzuôs têx jâuz nhôngk li: Blôngx chêr, blôngx tuôz thox......Thâuv nox shơưk têx grêix kâuz heik sâuv đros trâu chor jâuz nox nhôngk mak muôx iz tsok mê njik kâuz, mê njik xêv, mê njik pluôk thiêz tơưr đros trâu têx tơưr grêix buô. Chiê uô tâu trơưk li sđ zoz qơưx hâur ciêz đrôngs, tsôngv box nênhs Mường nhoz Phú Thọ tsênhv uô têx grêix kâuz ntiv tos trax shôngz, grêix kâuz ntiv hâur têik, grêix kâuz shơư kix, cuô txoz thiêz têx huv tâu muôs hâur têx qơư muôs huv, ciêz đrôngs. Tix lâus Đinh Mạnh Thắng, uô hâux lưv hâur HTX uô grêix kâuz Thanh Sơn, tỉnh Phú Thọ heik pâuz:

“HTX Thanh Sơn têx xiv huv grêix kâuz nhiv no tưz tâu muôs phênhv ntâu nhoz têx tỉnh faz Bắc thiêz tsênhv krêz đar muôs trâu têx ciêz đrôngs chor tỉnh faz Nam. Lar heik zos ntơưv ciêz đrôngs Hà Nội, Thái Bình, Lào Cai, Quảng Ninh thiêz têx tỉnh faz Trung. Shông nhiv kruôr đhâu, pêz têx huv ntơư tâu côngk nhav zos tỉnh Phú Thọ zav huv jông thiêz nox kaz”./.

(Lường Hạnh-Riê Lâux cxeik, nhênhv)

Ngọc chiến-Mường La: Huôv tsar du lix côngv thôngx đros Trâu têx qơư đa đêx sor muôx chôngz lênhx kruô tuôx ndis shuôk, uô si

Txos Ngọc Chiến-Mường La-Sơn La, chor tsêr kruô so du lịch côngv thôngx ntơưv jok Lướt, hâur co muôx zơưv Lò Văn Chinh luz tsêr kruô so côngv thôngx nhiv no tưz muôx chôngz lênhx nênhs pâuz txos, xêir tsov nhoz so. Tix lâus Nguyễn Ngọc Hợi, iz lênhx kruô nhoz ntơưv thành phố Vĩnh Long tuôx puz pâuz: Đhâu têx fôngx zưs hêik pâuz thiêz nriêr pâuz sâuv mạng, tix lâus tưz pâuz mê njil txos tuk đêx sor ntơưv jok Lướt thiêz qơư du lịch côngv thôngx ntơưv no. Jiês no tuôx trâu faz Bắc, tix lâus tưz chox chuôz zis tuôs ndis shuôk uô si ntơưv no thiêz sơưr đơưk cux lok six nhiêv:

“Cur pov chor đêx ntơưv no mak lok six sor. Đas tas mak pov zuk gruôs đuô. Ntơưv no cux muôx têx zav nox thiêz têx zav đhiê pax vuôs Thái lok six kaz thiêz jông sêiz. Tsôngv box nhoz no cux nhiêv kruô. Tiv zix ntơưv no cux jông thiêz huv đros trâu chor jiês ndis huôk uô si thiêz nhoz so li no”.

Zơưv Lò Văn Chinh zos nênhs nhoz ntơưv tiv phaz. Txơưv xênhz zus thiêz hloz lox nhoz ntơưv no, taz sik zơưv cux pâuz tsik tâu tiêk tuk đêx sor hâur jok no muôx txix thâuv tưs lok, tsuôk pâuz tiêk tuk đêx sor no tưz zênhx muôx đros đrêiv pox nhuôs nhoz ntơưv no luz nênhx txix ntâu fâuv nênhs lok lơưv. Xuz thơưx, tuk đêx no tsuôk zos pox nhuôs hâur jok đa đhâu thâuv muk uô liêx têz lok. Tov kaz no sơưr đơưk siz hêik pâuz, mak ziv hnuz ziv muôx chôngz lênhx kruô tuôx ndis shuôk uô si đros trâu đa đêx sor.

Txis shông 2004, zơưv Chinh chuôz zis zos ziv chuôz zis xuz thơưx ciês hâur jok yưv pênhr cxiv uô 7 qar đêx đêx, đhâu co cxiv uô iz qơư đa chôngz nênhs. Txix shông 2010 txos hâur shông 2017, zơưv kror qơư đa đêx tâu kriz đar đros muôx 4 kror qơư đa chôngz nênhs, 25 qar đa đêx sor thiêz 4 qơư nhoz so zuôr txêik tok tâu muôx 100 lênhx nênhs tuôs ndis shuôk, uô si thiêz nhoz so.

“Cur cux muk ntâu qơư pov luôs uô, lok mak cur cux xar. Shông 2004 mak cur uô oz pêz qar đa đêx uô ntêx, oz pêz shông tov kaz ho uô nzir qơư đa đêx, max mav uô jux juk xưz. Kruô tuôx ntơưv no luôs cux muôz pir đros ntâu qơư mak hêik tiêk ntơưv no đêx hur, kruô nhiêv đa thiêz ziv hnuz ziv muôx chôngz lênhx nênhs tuôx. Tsôngv kruô cux hêik trâu zuk cov uô nzir kror no, kror tor, zuk cux lav uô xưz, hok zuk mênhx cxưx têx vênhx huôv mak tsuv tâu phuôx huiz”.

Đrâuv phưx vưv trâu đa đêx sor, zơưv Chinh chuôz zis tsênhv uô têx zav nox mênhx cxưx Thái, qơư nhoz so, muôx vênhx nghệ jêx jok, tsôngk yo mênhx cxưx, tsênhv uô chox tsôngv kruô ndis shuôk jêx jok Ngọc Chiến. Chiê paz muôx tâu têx kror jông trâu chuôz zis kror qơư du lịch côngv thôngx đros đa đêx sor, zơưv Chinh đros têx tuz nhuôs tưz sâu tsês cxuô zav txix têx shôngz ntông, chiê uô chuôz zis têx qơư nhoz so thiêz nox hâuk. Tiv zix, trur tsêr, đros ntâu zav cux tâu zôngv ntông chiê uô lok six jông. Chor qơư đa đêx mak tâu uô vêv xênhz hur si tsik so, chiê tsôngv kruô thâuv muk ndis shuôk uô si lok tâu đa đêx sor, paz trâu zuk tror muôx đas jos jông. Niêv tix Đinh Ngọc Linh, iz lênhx nênhs txix thành phố Hồ Chí Minh tuô hêik pâuz:

“Tuôx ntơưv no mak lok six nhiêv, viv khôngz qiv ntơưv no lok six jông, têik cik sơưr nzor pư sơưr mak pov zuk gruôs đuô. Cur nhiêv chor zav nox mênhx cxưx ntơưv no viv nox kaz hênhr”.

Tsưr ziv du lịch sôngv thôngx đros phênhv sâu txix tu zus, chos kôngz lôngk, iz shông paz trâu zơưv chuôz zis phênhv sâu muôx yênhx puô triệu đêiv. Lơưr zơưv Chinh: Txơưv tiêk li, taz sik zơưv têx qơư nhoz so no cux tsênhv tax tsik tâu tâu zoz qơưx. Zơưv chuôz zis tsênhv muôx tsưr ziv kho đuô, uô nzir têx qơư nhoz pư, đa đêx sor cov jông đuô.

“Đros chor kruô chôngz li no mak tsênhv tax tsik tâu tâu zoz qơưx, têx thâuv tsênhv tsik txâuk thiêz. Cur tsênhv xar uô nzir 10-15 kror qơư đa đêx thiêz. Tsêr mak uô nzir iz luz thiêz cov txêik tok tâu muôx 150 lênhx nênhs tuôx nhoz so”.

Đrâuv zơưv Chinh ziv chuôz zis, jok Lướt-Ngọc Chiến nhiv no tưz muôx nzir ntâu ziv chuôz zis uô du lịch côngv thôngx đros trâu đa đêx sor. Jêx jok kror jông gâux, muôx đêx sor, mênhx cxưx têx zav nox kaz, têx zav đhiê pax vuôs mênhx cxưx jông, đros trâu tsôngv pox nhuôs sơưr đơưk nhoz ntơưv no siêz nhiêv kruô, sưv jê chênhr zos iz kror paz zaz zâuv tsôngv kruô nhoz đêz jê tuôx ndis shuôk, uô si ntơưv kror qơư no./.

                    (Thủy Thùy-Lik Thox cxêik nhênhv)