Por vêv cxênhx hluôk txar đhâu têx phiv liv zax zênhz

Muôx 36 shông, 8 shông muôx zênhk zax zênhz thiêz 10 jiês chiv zênhk zax zênhz tsik tâu, đuô lênhx tưs hur si, tix lâus Nguyễn Hoàng Điệp, nhoz huyện Đông Anh, Hà Nội pâuz tâu têx phiv liv tiv zax zênhz uô muôx yưv trâu chor nênhs muôx zênhk zax zênhz. Tix lâus Điệp piêr, xênhz zus hâur iz chuôz zis bluô nux, cơưv cấp 3 tix lâus trâus chor fôngx zưs hâuz nziêk thiêz tưz muk trâu txox cêr tsik ndax ndênhk. Tix lâus tsik so so ntơưr, đas niêv txir chiê zuôr nhiêx uô si, muôx jiês tix lâus đros chor fôngx zưs tsưr tsix huôz yêz mêir sik tsik tâu thiêz trâus xưv án tux nhoz tsêr chiê sêiz shuôk 3 shông. Luz nênhx câuz huôv thiêz tix lâus tưz zos yênhx nênhs muôx zênhk zênhz thâuv tưs cux tsik pâuz. Taz sik, txix zuk li sir jos đros thiêz chuôz zis, chor nênhs cxênhz jê li têx paz, lênhx hluôk nênhs Nguyễn Hoàng Điệp tưz chiv tâu zax zênhz, cxiv tsa trâu zuk iz luz nênhx jông đuô. Nhiv no tix lâus zos giám đốc công ty TNHH yưv pênhr thương mại thiêz Dịch vụ muôl muôs tơưv saz đrâuv têz qơưk Thiên Ân Haeun.

“Cur tưz chiv zênhk zax zênhz muôx 10 jiês, têx jiês nhiv kruôr chiv zênhk tâu muôx iz ciêz tưz tror hâuk thiêz muôx zênhk ciês lơưv. Nênhs muôx zênhk thâuv muk đros fôngx zưs sơưr đơưk mak hax zav zôngx ziv tror muôx zênhk đuô, viv tưz zênhx muôx zênhk lơưv mak tsuv muôx six hơưv. Nênhs muôx zênhk tsik so xar tiêk zuk txơưx, zuk muôx jos thiêz zuôr uô tâu cxuô kror. Viv li mak lơưr thiêx muôx zênhk, taz sik zos pâuz tiêk zuk tsik muôx jos mak lơưr zuôr mnôngs chor nênhs txơưr đuô hêik thiêz chiv tâu zênhk yênhx côngz”.

Lơưr Bôv Công an li hêik pâuz, txos hli 12/2017 tas nro têz qơưk muôx 222 cxênhz ntâu lênhx nênhs muôx zênhk zax zênhz muôx ntâuz ntơưr sêiz car (chuôz ndê zuôr xar 12 cxênhz lênhx nênhs pir li six chênhz shông 2016). Nhiv no 100% chor tỉnh, thành phố, zuôr xar 90% chor quận, huyện, thị xar thiêz zuôr xar 70% xar, phường, thị trấn nhoz Việt Nam muôx nênhs muôx zênhk zax zênhz. Nênhs muôx zênhk zax zênhz nhoz cxuô cxênhx nênhs, hnuz nhôngs, txix shux xênhz, cán bộ, công chức txos trâu nênhs lox tôngv pluôs, pêx xênhv nhoz đêz, tox siêz. Nhiv no, 70% chor nênhs muôx zênhk zax zênhz tsik tâu muôx 30 shông-zos lưx lươngv lox tôngv chênhr hâur xar hôiv thiêz 5% chor nênhs muôx zênhk tsênhv zos chor hluôk zuôr xar tiêr nênhs.

Kror tsuv hêik zos chor nênhs sir zôngv zax zênhz tổng hợp Amphetamine (lok sik hu uô ATS) chuôz ndê sêi nhoz chor tiv phaz, njuôk xav chor nênhs sir zôngv ATS tsav muôx 60 txos 70% hâur tas nro chor nênhs muôx zênhk zax zênhz. Chor nênhs sir zôngv zax zênhz nhiv no zos hluôk nênhs chôngz đuô. Thiêz đros chor nênhs muôx zênhk zax zênhz, kror paz chiv zênhk zax zênhz zos kror uô ntêx chiê paz lơưr tror uô nênhx đros côngv thôngx, paz txo grêk phiv liv trâu chuôz zis thiêz xar hôiv. Sik, têx tsưr ziv chiv zênhk zax zênhz nhiv no puôr lênhx muôx yưv têx kror tsik jông. Bôv lox tôngv xaz pênhz thiêz xar hôiv puz pâuz, tas nro 120 qơư chiv zênhk zax zênhz sâuv thôngz têz qơưk tsênhv chơưv kho chiv zênhk zax zênhz trâu 34.600 ntâu lênhx nênhs. Chor nênhs chiv zênhk zax zênhz tsêx trung tsơưs đuô lok six ntâu pir li chor nênhs đrâuv côngv thôngx, taz sik hâux lưv chiv zênhk zax zênhz ntơưv côngv thôngx  njiz lok six ntâu phiv liv tiv nênhs muôx zênhk thiêz chuôz zis tsik chiv chir hêik pâuz, tsik đăngk cir, tsik sik côngv đros. Cán bộ phưx txơưx chiv zênhk zax zênhz ntơưv côngv thôngx phênhv ntâu zos uô nzir hâux lưv, tsik tâu kruôz kriê jông. Tsưr ziv chơưv kho txix yuôx Methadone ntơưv trạm y tế xar tsik tâu uô đêz đar. Pos Nguyễn Thị Hà, Thứ trưởng Bôv lox tôngv xaz pênhz thiêz xar hôiv puz pâuz:

“Côngz xưv chơưv kho, chiv zênhk zax zênhz, khưx phưux trâu nênhs muôx zênhk zax zênhz zos kror hâux lưv lok six lax uô, phiv liv thiêz muk ntêr, kror co tsuv uô ntâu tsưr ziv uô cê, xav tas nro lok y tế, luz nênhx xar hôiv. Đros qênhx shênhx nênhs muôx zênhk zax zênhz chuôz ndê, chor nênhs sir zôngv ziv hnuz ziv hluôk mak kror sêi đrơưv nhiv no zos tsuv hlôngr yiêz côngz xưv chiv zênhk zax zênhz thiêz cxiv tsa chor tsưr ziv yiêz hâur côngz xưv chiv zênhk zax zênhz chiê iz thênhv jux juk txo grêk tsơưs tâu chor nênhs sir zôngv zax zênhz thiêz phax tar nênhs muôx zênhk zax zênhz yiêz. Kror co, zos cxuô cấp, cxuô nganhx, đoanx thêv tsuv muôx têx tsưr ziv uô tsênhv tsênhz”.

Chiê por vêv cxênhx hluôk txar jav đhâu phiv liv txix zax zênhz, thâuv ziv hnuz ziv muôx ntâu zav zax zênhz tổng hợp yiêz lok hâur têz qơưk Việt Nam mak hâux lưv gra siêz jênhv pâuz trâu pêx xênhv lok zax zênhz li têx kror uô hiêv thiêz phiv liv tsuv tâu chiê zos kror sơưr thơưx. Yênhx lênhx nênhs, ziv chuôz zis puôr lênhx zuôr por vêv tâu zuk têx tuz nhuôs txar đêz tâu zax zênhz li têx uô hiêv txos./.

             (BTS-Lik Thox cxêik nhênhv)

Tsưr ziv phax tar moz vưv hâur cheix ntux sor

Ntơưv VN, hâur 5 shông jê lok no, chor nênhs trâus moz vưv ziv hnuz ziv muôx chôngz lênhx thiêz chor nênhs trâul tuôs cux ntâu. Ciês shông 2017, moz vưv ntơưv pêz têz qơưk tưz uô tuôs 63 lênhx nênhs. Uô li muôx faz tsưr ziv tưs chiê phax tir thêir tâu jông zav moz no?

Trơưk li Phưv giáo sư, tiến sỹ Nguyễn Trần Hiển, Viện tsar Viện vêv xênhz dịch tế T.Ư, đhâu iz ntuk ntêr chor nênhs trâus moz li heik sâuv tsi so txo grêk, mak txix shông 2007 txos nhiv no, moz vưv tror huôv xênhz ntâu tuôx nhoz faz Bắc. Chênhr viv li, moz vưv tâu seiz zos iz hâur têx zav moz txơưx siz cik riêz nênhs thiêz sơưr tiv 2 hâur têx moz txơưx siz cik, uô tuôs nênhs nhoz pêz têz qơưk. Lar heik, 96% moz vưv cik tâu zos têx đêr tsôngv box sđ tu zus hâur tsêr, tsênhv thâuv ntâu thax tsav qơư cux tsênhv tso siêz, tsi tâu tsưv ziv txos hâux lưv cxax yuôx phax tar moz vưv trâu têx đêr thiêz mir lok zos yưs, têx tsiêx tu zus.

Nhiv no moz vưv cux zos zav moz uô tuôs nênhs sơưr tiv iz sâuv ntiêx têz. Thâuv têx caz moz vưv cik tâu trâu lênhx tiz nênhs luz đros chêr, zuôr tsi muôx iz zav yuôx tưs lok kho tâu jông thiêz zôngx ziv uô tuôs nênhs.

Moz phênhv ntâu zos cik đhâu têx kror cxaz đêr tov, mir khơưz to; caz moz vưv buôk ti cik tâu txix tuk đêr trâus moz vưv trâu lênhx tiz nênhs đhâu têx kâuz ndâus ntơưv kror grêix đêr tov to co. Têx caz moz vưv muôx ntâu nhoz hâur tuk tsiêx trâus muôx moz vưv ntơư têx kâuz ndâus. Đhâu trâus đêr tov to, zêiv lênhx nênhs lok sik lưv tuk tsiêx kror grêix to, caz moz zuôr cik tâu trâu hâur đros chêr, huôv  uô moz muk thôngz iz chêr, uô lênhx tiz nênhs ntơư vưv thiêz tuôs nênhs.

Zos nhoz thax tsav muôx moz vưv huôv xênhz, têx kiêk nênhs li: Tuk tsiêx trâus muôx moz vưv têx kâuz ndâus, jik.....zuôr muôx ntâu caz moz cux zôngx ziv siz cik tâu trâu têx tuk tsiêx tưz muôx têx kror cxaz to tsi tâu jông hur. Lar heik, caz moz vưv tưz muôx hâur tuk đêr thiêz mir têx kâuz ndâus txix 10-15 hnuz uô ntêx thâuv tuk tsiêx ntơư huôv moz, viv li thâuv ntơư têx six hơưv ntơư zos lênhx nênhs trâul đêr, mir lok zos yưs tov, zêiv lok sik nhoz jê têx tsiêx mak zuôr zôngx ziv trâus cik tâu moz vưv, taz sik tiv tuk tsiêx no tsi tâu pov huôv uô moz li chas viv li lênhx nênhs zôngx ziv tso siêz, tsi tsưv ziv phax tar moz.

Lênhx nênhs trâul cik tâu caz moz vưv khênhr txix 7 hnuz txos ntâu hli moz thiêx huôv. Phênhv ntâu huôv uô moz hâur 21-30 hnuz đhâu thâuv tuk tsiêx trâus moz vưv. Nhoz têx đêr mak khênhr txix 10 hnuz.

Trơưk li têx lênhx nênhs nhênhz chơưv, chiê phax tar moz vưv tâu trơưk tsưr ziv tsuv uô lơưr têx li đrav kaz:

Tsơưs tu zus têx đêr.

Cxax yuôx phax tar moz vưv trâu đêr.

Têx đêr tu zus tsuv muôz khi thiêz muôz cơư.

Thâuv tso đêr muk tâus cêr, zok trâu uz trâu no tsuv muôx tơưz lôngx kror ndâux.

Lênhx nênhs trâul đêr thiêz mir tâu xav tiêk vưv ntơư tov, khơưz mak tsuv chox ciês zênhx max chox muk cxax yuôx phax tar moz nzor thiêz cxix cxuô.

Tsưr ziv chơưv kho moz xuz thơưx thâuv tâu xav tiêk trâus têx đêr thiêz mir vưv tov:

Muôz xaz phôngx nzuôr cov hur kror grêix trâus đêr thiêz mir tov to thiêz muôz têx yuôx plênhr kror cxaz lok plênhr trâu.

Zos tsuv muôz kror grêix trâus đêr tov to ntơư txiêr por tsês iz kro mê njik, mak tsuôl tâu xơưs luz kror cxaz co thâuv tưz đhâu 5 hnuz.

Tsuv chox ciês muk trâu qơư y tế thâuv: Trâus tov to ntâu kror riêz nênhs; trâus tov sâuv tâuz hâu, têx njêx muôs, chax đaz, qơư mok....; sox seiz, shuôs tsi tâu tuk tsiêx.

    Tsuv cxax yuôx vắc xin phax tar moz vưv.

Tsi tâu muôz têx yuôx njuôz uz no lok krưr, lok kho thâuv trâus đêr thiêz mir vưv tov./.

(Thu Thùy-Riê Lâux cxeik, nhênhv)