Jax sâu tiv 2: Lênhx nênhs sêiz car Yuôx tuô đrox

          Zuôr yuôx tuô đrox, pêz zôngx ziv jênhv pov ntâu kror lok hâux lưv muôs muôs thiêz xar zuôr ntâu cux tâu têx hax huv muôx tsơưr tưx tâu Têz qơưk heik tsuv coar lik jông. Têx lênhx nênhs muôs yuôx tuô đrox puôr lênhx pâuz no zos yuôx muôx tsơưr tưx siêz, taz sik viv nênhs sir zôngv li zoz qơưx thiêz têx chiz coaz muôx txơưx jênhv cux tsi tâu coar lik jông, viv li muôs mak cux tsik nyei tul tsi hlo. Iz tsưr qơư muôv muôs yuôx por vêv đrox tsuôk sâuv thax tsav xã Noong Luống, huyện Điện Biên, tỉnh Điện Biên heik lok yuôx tuô đrox li txux zôngv, yuôr hâux lưv uô zênhr shar txos đas jos thiêz tênhx qơư mak tsi heik txos:

          “ Zav yuôx no tuô tuôs chas thiêz lưx đrox tas hur si. Muôx têx lênhx tsuôk tuôs tas têx đrox, têx tsoz lox tsuôk trâus cux trâus zênhr shar, thâuv pêz heik kriê trâu lơưr zuôr lol tsuôk ntơưv ntus liêx cux tuôs đrox tas”.

          Muôx 5 hecta têz chos poz cưk, kuôr njuôs, yuôx tuô đrox tâu niêv lâuk Lường Thị Long chuôz zis nhoz jos Mờn 1, xã Chiềng Lương, huyện Mai Sơn, tỉnh Sơn La yax six zôngv hâur chiv cheix. Niêv lâuk puz pâuz: chuôz zis muôx 4 lênhx nênhs lox tôngv, viv li hâux lưv zôngv yuôx tuô đrox cux chiê txu grês six hơưv uô lox tôngv, tsi tsuv ntiêr lênhx nênhs paz uô. Thâuv zuôr, tsôngv box tsuôk pâuz mul zuôr ntơưv têx qơư muôv muôs heik kriê tiêk tsuôk mak đrox tuôs sei thiêz kênhz li chas, xar zuôr bâuv li chas cux tâu. Yuôr tsưr ziv tsuôk li chas chiê taz por đas jos, chuôz zênhx por hưv lox tôngv li chas, zênhr shar txos đas jos, tênhx qơư li chas mak nus lơưr cux tsi pâuz thôngz. Hâur niêv lâuk luz jos, chuôz zis tưs uô kôngz cux zôngv yuôx tuô đrox, jông li iz phongz yaox. Thâuv mul tsuôk yuôx, pov iz chêr tsi jông nhoz, taz sik chuôz zis tưs cux uô, viv li uô lơưr xưz. Nưs niêv lâuk lok uô 4 tsưr ziv hâur tsuôk yuôx mak niêv lâuk têz tiêk “ Tsi pâuz êk, tas nro cur luz jos puôr lênhx uô li ntơưv mak uô lơưr xưz”.

          “ Pox nhuôs hâur jos mul tsuôk yuôx viv yar ntux cuz sor viv li tsi muôx lênhx tưs hnar tsôngs yo por hưv, chox ntâuz bok kror ndâux, phênhv ntâu lênhx tưs cux uô li ntơưv, viv zôngv ntâu shưv đros thiêz chor yuôx co lơưv. Txơưv pâuz uô hiêv txos đas jos, taz sik txos nhiv no tsi pov muôx li chas viv li car li xưz”.

          Ciêz xã Sín Chéng, huyện Si Ma Cai, tỉnh Lào Cai tâu krêz iz ciêz iz jiês lok hnuz thưr 4 thiêz zos iz hâur têx ciêz lox tiv zix hâur tỉnh. Đrâuv têx hax huv cxuô zav tsôngv box uô tâu, mak yênhx châuv qơư muôs têx yuôx por vêv đrox tsuôk tâu muôs lok six ntâu.

          Iz qơư muôv muôs, tsi heik txos têx zav nôngz tsoz chos mak yuôx por vêv đrox tsuôk lo bê ntơưr Việt ntơưr Trung Quốc tâu muôs lok six ntâu. Zôngx ziv jênhv pov chor yuôx co, taz sik cxuô lênhx nênhs tsi muôx lênhx tưs heik li chas, muôx ntâu lênhx tsênhv nox hâuk thiêz puz mê nhuôs nox mis ciês jê ntơưv chor yuôx co. Tsôngv box tox siêz mul ciêz, lok six ntâu lênhx tuôx zuôr yuôx por vêv đrox tsuôk. Đros thiêz grê muôs chungz fênhx 10 cxênhz iz poz thiêz cxôngx 30-50 cxênhz đeiv iz hưx yuôx tuô caz hmoz, têx chuôz zis zôngv tas ho mul ciêz chiê zuôr. Tix lâuk Dơ Xênhv Zax, xã Nàn Sín, huyện Si Ma Cai puz pâuz:

          “ Yuôx no zôngv tâu iz shôngk lơưv, chiê tsuôk tuô caz uô hiêv blêx lok six jông. Liêx ntâu mak zôngv ntâu, tsơưs tsơưs 1- 2 hưx txơưv txâuk. Fênhx yax cur khênhr mul ciêz chiê zuôr viv xaz zênhz đuô”.

          Nhiv no, Lai Châu li kinh tế tsênhv zos kôngz nuv, viv li muôv muôs yuôx por vêv đrox tsuôk ziv hnuz ziv krêz đêz đar. Lơưr số laov cxôngx têx chiz coaz muôx txơưx jênhv tiv phaz cungz, nhiv no tas nro tỉnh muôx zuôr xar 150 qơư muôv muôs yuôx por vêv đrox tsuôk, tâu cungz ntơưr côngz jênhv txuôk theox chênhv muôv muôs. Iz shông tsôngv box zôngv cxôngx 60 txos 70 tênhr yuôx por vêv đrox tsuôk, hâur co muôx nhos 2/3 zos yuôx tuô đrox. Taz sik, ntơưv têx xã tox siêz, ntus đriv tsênhv muôx qênhx shênhx ziv chuôz zis muôv muôs yuôx hâur tsêr mak tsi muôx ntơưr tso chei, hâur co iz cxiê qơư muôs tsênhv muôs têx zav yuôx tsi pâuz tsênhz hâur pâus, uô phêv liv hâur côngz xưv coar lik. Pos Trương Thị Nhàn, chi cục phó Chi cục tsêz chos thiêz por vêv đrox tsuôk, Sở kôngz nuv thiêz huôv tsar nôngx cxênhz tỉnh Lai Châu puz pâuz:

          “ Chi cục cux chuôz tsar huôx tôngv qênhz yuôx chiê muôz siêz têx ziv chuôz zis muôv muôs yuôx por vêv đrox tsuôk li jênhv pâuz, uô trơưk pháp luật li cui tênhv. Tiv zix zos têx thax tsav ntus đriv mak pêz cux yax mông pox nhuôs tsi muôv muôs yuôx por vêv đrox tsuôk tsi pâuz tsênhz hâur pâus. Hâux lưv nôngx mênhx sir zôngv yuôx por vêv đrox tsuôk trâu têx hâux lưv txơưr mak cux lax coar lik tâu, tsuv chuôz tsar côngz xưv sik côngv hâur têx cấp chinhr quyênx thiêz têx jêx jos”.

          Hâux lưv muôv muôs yuôx por vêv đrox tsuôk ntơưv ciêz Sín Chéng tsuôk zos iz kror tso pov tsênhv tsênhz nhoz Lào Cai. Lơưr thôngz sâu, tas nro tỉnh nhiv no muôx 25 xã thiêz 5 ciêz tsênhv muôx têx qơư chiv chir muôv muôs yuôx por vêv đrox tsuôk tsi tâu tso chei, tas nro puôr lênhx nhoz têx huyện bắc Hà, Mường Khương, Si Ma Cai, Bát Xát.

          Zơưv Vi Văn Phát, Phưv chi cục tsar chi cục tsêz chos thiêz por vêv đrox tsuôk tỉnh Lào Cai puz pâuz, uô ntêx sâuv tas nro tỉnh muôx 204 ntâu qơư muôv muôs yuôx por vêv đrox tsuôk tâu tso chei mak muôx 160 qơư nhoz têx thax tsav qơư kis, yuôr tox siêz mak muôx 44 qơư. Viv li, hlôngr trâu hâux lưv zuôr ntơưv iz cxiê qơư muôv muôs tâu tso chei ntơưv xã mak tsôngv box tox siêz ho khênhr mul ciêz nhoz jê tsêr chiê zuôr, cê jê tsêr nhoz cê xaz zênhz. Taz sik, chiê chuôz tsar krêz qơư muôv muôs tâu tso chei nhoz tox siêz mak tsi zôngx ziv, txơưv Chi cục thâuv tưs cux cxơưz cxiz têx công ty, lênhx nênhs krêz qơư muôs mul sâuv thax tsav no taz sik tsi tâu lơưr thôngx ziv:

          “ Đros thiêz têx thax tsav kis mak muôx têx qơư muôv muôs cxix cxuô. Yuôr nhoz tox siêz mak muôx tsi ntâu qơư muôv muôs tâu tso chei. Chênhr viv li hâux lưv cungz ntơưv thax tsav no lok six phêv liv. Đros trâu iz cxiê pox nhuôs mênhx cxưx tsơưs nênhs nhoz tox siêz, pêz tưz tsưr tsix têx lớp kriê heik lơưr tuôx, txơưv tiêk pox nhuôs tuôx dưv taz sik đhâu co cux tsi cxaz chuôz đăng cir muôv muôs hax huv no”. ./.

( Nhóm phóng viên-Txâur Vax cxeik nhênhv)

Kror jênhv pâuz pox niêv xênhz nhuôs hâur chêr trâus moz tso jik thax

Zos tiêk zôngx ziv trâus moz tso jik thax, lok sik jik kaz jiz (Iz zav li, muôx suôz thax njêr kaz jiz hâur cuô jil) mak cưk yuôx zuôr hêik cov tso nyar njuôk shuôk  glucose ciês jiês njuôk shuôk xênhz mê nhuôv hâur chêr jiês xuz thơưx ciês (tror njuôk shuôk nyar đuô nhoz ciêz 24-28 zos tiêk njuôk shuôk xuz thơưx pov trâus moz ). Zos tso nyar njuôk shuôk glucose tsik zos trâus moz mak tsik zos 100% zuôr trâus moz tso jik thax lok zos jik kaz jiz thâuv xênhz nhuôs hâur chêr. Tsuv tror tâu njuôk shuôk nyar đuô chiê khav tênhv sêz puôk trâus moz tso jik thax lok zos jik kaz jiz thâuv xênhz nhuôs hâur chêr.

* Chor pox niêv xênhz nhuôs hâur chêr zôngx ziv trâus moz tso jik thax lok zos jik kaz jiz siêz:

Lơưr Hiệp hội moz tso jik thax Mỹ, pox niêv xênhz nhuôs hâur chêr zôngx ziv trâus moz tso jik thax lok zos jik kaz jiz siêz, zos tiêk:

- Hnhar cir (BMI hâur luz chêr siêz đuô 30).

- Tưz trâus moz tso jik thax lok zos jik kaz jiz hâur jiês xênhz nhuôs hâur chêr uô ntêx.

- Muôx suôz thax njêr hâur cuô jik.

- Chuôz zis zênhx muôx nênhs trâus moz tso jik thax lok zos jik kaz jiz.

* Cưk yuôx zuôr hêik kriê tsuv tso nyar njuôk shuôk moz tso jik thax lok zos jik kaz jiz thâuv xênhz nhuôs hâur chêr nzor đuô, zos tiêk:

- Zus tâu mê nhuôs hnhar đuô 4 cir.

- Nhuôs hâur chêr trâus tuôs tsik pâuz qir tiv li chak.

- Zus tâu mê nhuôs trâus sêv khiz luz chêr.

- Niêv shâur nyar ndê  zos muôx 35 shông tror sâur.

Lơưr iz cxiê nhênhz chơưv, muôx siz cik txos nhoz chuôz ndê xir sêi (tiv zix zos hâur 3 luz hli xuz thơưx) đros phiv liv lok moz tso jik thax thâuv xênhz nhuôs hâur chêr.

(Thu Thùy-Lik Thox cxêik nhênhv)