Kon Tum: Nênhs Sê Đăng li chêx cuk cxôngx đras liêx lox

Tâu chinhr quyênx xã Đăk Tờ Lùng, huyện Kon Rẫy vênhv tôngv, hli 4/2017 tix lâuk A Đế chuôz zis nhoz jos Kon Vi Vang gôngr 2 sào ar đros 6 chuôz zis hâur jos thiêz 5 chuôz zis jos Kon Măng Tu uô đras liêx lox đar 8 hecta chos poz cưk zuôr car muôs trâu doanh nghiệp tu zus tsiêx cxu. Khov tsiv uô sâuv đras liêx lox, nhiêx txiêx txu grês ntâu ho tâu doanh nghiệp paz txưv meir uô zar, nôngz poz cưk, tsưr ziv chos thiêz qir zuôv viv li tix lâus A Đế thiêz têx chuôz zis txơưr lok six jông siêz. Tsuôk đhâu 75 hnuz chos, chiv xuz thơưx tưz txos six hơưv sâu. Txơưv yar lengx chiv xuz thơưx tsi tâu siêz hor ntâu, tsuôk muôx nhos 30 tênhr sâuv iz hecta, taz sik grê doanh nghiệp sâu zuôr zos 730 cxênhz đeiv iz cir ciês ntơưv liêx, iz hecta tsôngv box cux sâu tâu 21 tsov đeiv. Heik lok liv zix cxôngx chos poz cưk zuôr car sâuv đras liêx lox, tix lâuk A Đế heik:

          “ Chos poz cưk por đros chos mos mak zôngx ziv đuô. Six hơưv hloz lox lur thiêz pox nhuôs chêx chôngk uô xưz. Sik đros chos poz cưk, zưs đêx...Tiv oz zos poz cưk no pir đros mos mak mos pôngz 2 shông thiêx li sâu tâu. Poz cưk mak iz shông 3 chiv chêx cuk siêz đuô. Iz cir poz cưk tsôngv box muôs ntơưv qơư tâu 730 cxênhz đeiv”

          Jênhv pov cxaz chuôz chos poz cưk sâuv đras liêx lox muôx ntâu liv, tâu chinhr quyênx tiv phaz yưv pênhr cxiv tsa cxix luôk zaoz thôngz, njưs đêx cưx đês; tâu doanh nghiệp paz txưv nôngz, pênhr, tsưr ziv chos; tsêz chos chêx chôngk zôngx ziv coar lik, por vêv xiv huv uô tâu, doanh nghiệp tuôx sâu zuôr ciês ntơưv qơư....Tix lâuk A Gung, nhoz jos Kon Măng Tu, xã Đăk Tờ Lùng puz pâuz, nhiv no 98 ziv chuôz zis hâur jos chuôz zis tưs cux cxênhz chuôz chos:

          “ Pox nhuôs jênhv pov trâur nuv chos poz cưk lok six muôx chêx cuk kinh têr, chuôz cxaz phênhv sâu trâu chuôz zis. Pox nhuôs cux xar njôngr tâu cxaz chuôz trâur nuv”.

          Txos tas shông 2017 hâur thax tsav nênhs Sê Đăng nhoz 2 huyện Kon Rẫy thiêz Kon Plông tỉnh Kon Tum tưz muôx ntâu đras liêx lox chungz fênhx cxôngx 7 txos 10 hecta. Tsênhz mênhx tso pov ntơưv têx xã li: Măng Bút, Ngọc Tem, xã Hiếu huyện Kon Plông; Đăk Tờ Lùng huyện Kon Rẫy, chêx cuk kinh tế tsôngv box sâu lol cxôngx hâux lưv chos poz cưk zuôr car muôs ntrâu doanh nghiệp tu zus tsiêx cxu siêz đuô ntâu jiês pir đros chos blêx, chos kok ntông. Tsuôk 1 hecta tso lol yar lengx cxôngx 25 txos 35 tênhr tsoz, iz shông chos 3 chiv tsôngv box sâu tâu muôx nhos 70 tsov đeiv. No zos phênhv sâu siêz pir đros têx tsoz chos txơưr mak tsôngv box Sê Đăng tưz chos. Zơưv Đỗ Xuân Linh, Phưv chủ tịch UB xã Đăk Tờ Lùng huyện Kon Rẫy puz pâuz, trâur nuv tsênhv tâu krêz uô đêz đar hâur têx jêx jos nênhs Sê Đăng:

          “ Thâuv sâu poz cưk chox lol phênhv sâu siêz trâu pox nhuôs, tsôngv box chiv chir pov tâu kror liv co thiêz sik zâuv uô. Ntâu ziv chuôz zis tưz đăng cir đros Ub xã cxaz chuôz trâur nuv chiê cxuôv yeiz thiv pluôs. Hâur tsưr ziv shông 2018, sâuv tas nro ar têz phaz pêz zuôr vênhv tôngv pox nhuôs zôngv chiê chos poz cưk zuôr car, cxôngx co tsôngv box sik paz max huôv tsar uô xênhz yar”.

          Kror coaz tốngv chiê nênhs Sê Đăng nhoz tỉnh Kon Tum sir jos cxiv tsa thiêz qir yênhx côngz đros trâur nuv no zos sik côngv uô jông đros doanh nghiệp. Hâux lưv công ty yuôx njuôz thiêz zav nox Măng Đen thiêz six hơưv zuôr txos zos têx công ty, doanh nghiệp txơưr cam kết sâu zuôr xiv huv lêx ntêr, paz txưv meir uô ar, nôngz, pênhr, tsưr ziv chos tsôngv box tso siêz tsiv uô. Đrâuv co, chinhr quyênx tiv phaz tưz uô jông pưs txux tuôv doanh nghiệp đros tsôngv box. Zơưv Nguyễn Đức Tuy, Phưv chủ tịch thường trực UB tỉnh Kon Tum puz pâuz:

          “ Pêz yax mông trâu pox nhuôs jênhv pâuz sik côngv hâur têx ziv chuôz zis đros doanh nghiệp. Uô tul tsi mak uô cux tsuv muôx doanh nghiệp cxaz chuôz. Doanh nghiệp paz txưv nôngz, qir zuôv, tsưr ziv chos thiêz zuôr sâu zuôr xiv huv trâu pox nhuôs. No zos trâur nuv cur pov lok six jông. Tsuv yênhx lix Tuêv hợp tác lok sik HTX chiê côngv đros doanh nghiệp uô”.

          Hâux lưv nênhs Sê Đăng nhoz ntâu xã nhoz 2 huyện Kon Rẫy, Kon Plông hâur tỉnh Kon Tum shông 2017 nhiv kruôr đhâu tưz uô ntâu đras liêx lox cê paz tsôngv box muôz siêz phênhv sâu, cxuôv cêr yeiz pluôs truôx vênhs cê phuôx huiz tâu chinhz yênhx sik côngv siêz hâur côngv thôngx pox nhuôs. Đrâuv co khưx phưx tâu qênhx shênhx tsiv uô mê, tsi muôx txâuk nôngz, pênhr, tsưr ziv; yar lengx kis, tsơưr lươngv xiv huv tsi siêz. Cxôngx yênhx côngz trâur nuv đras liêx lox chos poz cưk zuôr car trâu doanh nghiệp tu zus tsiêx cxu, tỉnh Kon Tum tsênhv krêz đar trâur nuv no thiêz tror krêz uô iz cxiê trâur nuv txơưr, li đras liêx lox chos yuôx njuôz, blêx nto bê... No zos nênhs Sê Đăng heik taz thiêz tỉnh Kon Tum heik cxuô li iz trâus coaz tsôngv hâur tsiv uô kôngz nuv./.

                                 (TTTN- Txâur Vax cxeik nhênhv)

Kho moz trưx txix ntông câuk nhưx

Ntông câuk nhưx tsênhv tâu hu uô mộc miên…zos zav ntông lox siêz muôx 14-15 thiêr thiêz muôx nhoz hâur har jôngr, têx ntus cêr ntơưv ntâu tỉnh faz Bắc. Tơưs pax liêz trâu thâuv hli 3-5. Lơưr y học mênhx cxưx thiêz chênhz zênhv txix ntêr lok ntông câuk nhưx jông uô têx zav yuôx li:

Kho moz trưx: Muôz pax ntông câuk nhưx tuôr cov lưx, krưr trâu kror qơư moz trưx, iz hnuz 1-2 jiês zuôr jông moz sêi.

Kho moz thox plaz: Pax ntông câuk nhưx 20-30 g txuôr cov mok, ciz cov đax, râu oz ntiv đêx txos yuôr muôx iz đraz ntiv, phêiz uô oz jiês hâuk hâur iz hnuz. Lok sik zôngv đros jâuz cxêik liêx (muôz siz bâus) txuôr cov mk, jiêz kruôr, râu li hêk sâur, thâuv hâuk mak tso mê njik suôz thax njêr trâu cux tâu, phêiz uô oz jiês hâuk iz hnuz.

Tơưr ntông câuk nhưx:

Tơưr muôx njil blâuv. Luôs tsik so zôngv tơưr ntông câuk nhưx tuôr cov lưx, muôz krưr trâu qơư trâus lor poz cxa. Lok sik zôngv 15-20g tơưr ntông câuk nhưx ciz cov đax, râuz hâuk uô yuôx hâuk kho nyar lok tsik tu thiêz tso tsik tâu jil, kho moz hniêr.

Nôngz ntông câuk nhưx:

Hâur nôngz muôx 20-25% trox muôx njil đax. Pox niêv đhâu xênhz zus mê nhuôs, muôx cuô mik tsơưs, zôngv 12-15g hnôngz câuk nhưx râuz hâuk cov muôx cuô mik.

Ntông tsoz tuôx sâuv ntông câuk nhưx:

Ntông tsoz zos zav ntông tsik so tuôx sâuv cxuô zav ntông lox txơưr đuô li (Ntông bưởi, na, txir lưk kâuz…) chôngz lênhx nênhs hêik tiêk ntông tsoz tuôx sâuv ntông câuk nhưx jông chiê kho sâur nyar ndê thiêz jông trâu nênhs moz siêz, trâuv…muôx chôngz nênhs zok nriêr zuôr chiê uô yuôx./.

(KT-Lik Thox cxêik nhênhv)